Nova Evropa

Pored 32 džamije jednostavnije arhitektonske izrade, ovdje spominjemo tri džamije pod kupolom: Vučijakovića Мезићђеба, Мећшедђеба zvanog i Karagjozbega, i KoskiMehmed paše. Džamije su zgrade odredjene za molitvu, a u ranija vremena bile su to i škole, gdje su učenjaci držali svakodnevna predavanja, Kako islam zabranjuje prikazivanje ljudskih likova u slici, to po džamijskim zidovima nema nikakvih slika, osim ponegdje nevješto stiliziranih biljaka ili samo geometrijskih i vegetabilnih ornamenata. Stoda su najčešće džamijski zidovi velike jednostavne plohe; a to iziskuje i vjera, da čovječji pogled ne bi bludio po ukrasima, nego da bi pri molitvi misao bila upućena Bogu. Pa ipak su vješti graditelji često umjetnički izradjenim ornamentima obložili zgradu, da i danas izazivlju divljenje. U mihrabu (slično oltaru), na mimberi (prcpovjedaonici), i pandantivima, preko kojih prelazi četvrtasta prostorija džamije u oktogoni tambur i kupolu, vješti su graditelji u spomenutim džamijama izradili kamene stalaktite majstorskih oblika, a u stranama stepenic4 na mimberi i таћи ји (koru), napravljenim od kamena, ukusno su prorezane šesterokrake zvijezde ili samo jednostavni šesterokuti, Sve džamije i munare ({tornjevi) su ozidane od vapnenca posebne vrste, zvane »mukla miljevina«, koja je radi mekoće, kad se istom vadi u kamenolomu, zgodna za izradu najnježnijih figura, a koja kasnije na zraku otvrdne. Zato su skoro sve munare umjetnički, ukusno i nenapadno, okićene kamenim stalaktitima ispod šerefa (galerija, odakle mujezin doziva na molitvu).

Od ostalih džamija treba spomenuti: Sinan pašinu (prvu u Mostaru, sagradjenu 1507), Ćejvanbegovu па Velikoj Tepi, i Roznamedži Ibrahim efendije, dvorskog kronika sultana Murada IV {u Kr. Tomislava ulici). Ova posljednja ima naročito lijepe kamene prozore u kojima je izrezano na stotine šesterokrakih zvijezda i šesterokuta.

Uz džamije su bili u ranija vremena i šadrvani {vodoskoci) za ritualno pranje pred molitvu. Do danas su se sačuvala dva: uz Karagjozbegovu i Koski-Mehmed-pašinu Džamiju. Naročito je lijep ovaj posljednji.

Mekte bi (niže vjerske škole) su do najnovije6 vremena bile skromne zgrađe. Od XVII vijeka su bila uvijek tri u Mostaru. Medrese su stajale redovno do džamija, a načinjene su sve prizemno. Oko prostranog dvorišta su jednake sobe za po dvojicu učenika a jedna velika soba bila je »dershana« {učionica). Tu je muderis (profesor) predavao svima slušačima, početnicima i starijima na način kako se i danas predaje na filozofskim fakultetima. U sredini dvorišta je bio šadrvan, ako već nije bio u džamijskom dvorištu,

234

S O AO