RTV Teorija i praksa

Žan Tardije

ČAROLIJE RADIO-REŽIJE

Umetnost radio-režije je jedna od najzanimljivijih i najneobičnijih koje postoje. Realizator ili „radio-reditelj” (metteur en ondes - onaj ko postavlja u radio-talase) je u neku ruku mađioničar sa neopipljivim, jer lica i predmeti koje oživljava - ovde mislim naročito na radiofonske komade - ne mogu biti opaženi u svom celokupnom materijalnom postojanju pomoću vida i sluha, kao što je to slučaj sa pozorištem; oni su čak lišeni onog minimuma vidljive egzistencije na bioskopskom ili televizijskom ekranu i predstavljaju samo sastavni deo jedne zvučne vibracije koja isčezava u vazduhu istovremeno dok se širi. Što se, pak, tiče scene na kojoj se komad odvija, ona nije omađena određenim prostorom: komad se dešava svugde i nigde; ona je ograničena vremenom, ali se prostire u prostoru bez granica. Zbog toga ona zaista može da se lokalizuje samo na niz trenutaka, i to predstavlja jedan od prvih paradoksa umetnosti radio-režije i jedan od prvih tehničkih efekata. Ali postoji i jedna druga čarolija: to skupljeno, kondenzovano, strukturirano radiofonsko vreme i taj bezgranični talasni prostor koji se šire na ogromnim Zemljinim površinama, konačno se zbijaju u dve male „kutije” zaredom i to sve tešnje i tešnje: jedna je kutija radio-prijemnik, a đruga ... slušaočeva lobanja. Tako da konačno reditelj visi na pola puta, negde u prostoru, između izvora emisije i prijemnika, između autora i glumca, između realnosti i fikcije, te kao da u čisto fiktivnom prostoru igra ulogu mađioničara koji bi da izvede varke duha, lišene težine i trajanja mašte. Eto zašto se može tvrditi da je radiofonska umetnost, a naročito umetnost radio-reditelja jedna majstorska igra između prisutnosti i odsutnosti; jedna igra koja pretpostavlja poznavanje, ili u svakom slučaju intuiciju za psihološki mehanizam slušaoca tretiranog kao usamljenog i nezavisnog pojedinca, dok sve predstave, od pozorišta do bioskopa, polaze od poznavanja (bar intuitivnog) reakcija grupe, kolektivnih reagovanja publike, što je sasvim različito.

108