Zavod za statistiku
UVODNE NAPOMENE
I
Podaci o zanimanju stanovništva Kraljevine Jugoslavije, koji se u ovoj knjizi objavljuju, imaju izuzetan značaj. Oni su crpeni iz građe koja ie dobivena popisom stanovništva, domaće stoke i poljoprivrednih gazdinstava prema stanju na dan 31 marta 1931 godine. Tada ie prvi put opšti Dopis izvršen na celokupnom području naše države, što nije bio slučai sa prvim posleratnim popisom koji ie obavlien početkom 1921 godine, prema stanju na dan 31 januara te godine. U vreme kada je vršen tai prvi popis, izvesni delovi naše sadašnje državne teritorije bili su još pod stranom voinom okupaciiom, a na izvesnim mestima još niije bilo izvršeno definitivno razgraničenie sa susednim zemljama. Usled toga, popisne radnje se nisu mogle obaviti i na svim tim područjima. Da bi se dobila potpuna slika o demografskim prilikama, posebice o etničkom sklopu naše ujedinjene otadžbine, tada se moralo pristupiti dopunjavanju podataka crpenih iz popisne građe prema stanju na dan 31 januara 1921 godine, podacima koji su se odnosili na nepopisano državno područie prema predratnom staniu, naime prema popisnim rezultatima iz 1910 godine. Ali, to što ije bilo mogućno postići takvim dopunama u oblasti demografskih i etnografskih podataka, nije se moglo sprovesti, iz, mnogih razloga, onda kada su bile u pitaniu ekonomske i socijalne statistike. Zbog toga, statistički podaci koji se odnose na zanimanie stanovništva naše države, prema stanju od 31 januara 1921, koji su ranije objavljeni u Statističkom godišnjaku za 1999 godinu, obuhvataju samo ono krnie državno područje, gde je popis efektivno bio izvršen, ne vodeći računa o onim delovima državne teritorije, koji u to vreme nisu bili pod našom državnom vlašću.
Usled nepodudarania područja na koje se odnose podaci popisa iz 1921 godine i podaci popisa iz 1931 godine, veoma ie otežano vršiti upoređivanje podataka iz 1931 godine sa onima iz 1921 godine. Ta vremenska upoređenja, koja su tako korisna, nisu u ovom slučaju mogućna ni za manija područja u okviru celokupne državne teritorije, stoga što su podaci iz 1921 godine sređeni po pokrajinama, a podaci iz 1931 godine po banovinama. Čak ni za mala upravna područja, kao što su srezovi, poređenja nisu uvek moguéna, jer su sreska područia bila često meniana, a i neki novi srezovi u međuvremenu obrazovani. Pri svem tom, ovde će se naći uporedo izložene glavne cifre iz 1921 i 1931 godine, da bi se omogućilo barem upoređenje relativnih brojeva.
Podaci o zanimanju stanovništva, koji su sadržani u ovoj knjizi, značajni su jioš i po tome, što se sada prvi put objavljuju ne samo sumarni statistički pregledi za državnu feritoriju kao celinu, kako je to bilo učinieno sa podacima iz 1991 godine, već su statistički podaci ovde dati i po banovinama i po SreZovima, iako u skraćenom obimu. Na taj način omogućeno je ne samo da se dobiie iscrpna opšta slika privredne i društvene strukture cele zemlje, već i da se u osnovnim linijama sagledaiu ekonomski i socijalni odnosi pojedinih užih oblasti.
Pri kraju ove publikacije nalazi se grafički prikaz privrednog sklopa naše Kraljevine, iz koga se jasno mogu uočiti osnovne karakteristike naše privrede u odnosu na teritoriilalnu rasprostranjenost i kvantitativan značai pojeđinih privrednih grana.
Grafički pregled pokazuje ne samo ekonomsku strukturu svakoga sreza prema glavnom zanimanju ukupnog stanovništva, već u isti mah ukazuje i na kvalitativno diferenciranu gustinu naselienosti, pošto su bojene površine kartodiagrama uvek srazmerne masi celokupne populacije koja crpi svoje dohotke iz odnosnih privrednih grana. Ovakav način grafičkog prikazivanja ima to preimućstvo, što se pojedine privredne grane jasno individualiziraju i što istoboine krugove oko lako spaja u zasebne celine.
Pri posmatranju grafičkog prikaza strukture stanovništva po glavnom zanimanju treba imati u vidu, da je ovde prikazano ukupno stanovništvo svakoga sreza, dakle lica koia zarađuiu i izdržavana lica zajedno (v. definicije u idućem odeljku).
|||
Valja naročito naglasiti, da se svi ovi podaci odnose na glavno zanimanje stanovništva, pošto pored glavnog zanimanja može često postojati i drugo, sporedmo, koje takođe može pretstavljati izvor izvesnih prihoda.
lako je čitava ova publikaciia posvećena analizi privrednog i društvenog sklopa našega stanovništva prema njegovom glavnom zanimanju, valia imati na umu, da podaci ne proizilaze iz specijalnog popisa zanimanja (Berufszihlung, recensement professionnel), koji kod nas niie nikada bio vršen, popisa gde je težište čitave popisne radnje usredsređeno na tačno i detalino ustanovljivanje zanimania, glavnog i sporednog, i položaja u zanimaniu, već da ovi podaci potiču iz opšteg popisa stanovništva, pri čemu ie zanimanie, zajedno sa položajem u zanimanju, bilo samo jedno od mnogih drugih obeležia koia je popis imao da utvrdi. Pri tome još valjia imati u vidu da se jednovremeno sa stanovništvom popisivala i domaća stoka, zatim poljoprivredna gazdinstva i zgrade za stanovanje (u gradovima).
Ove podatke ne treba nipošto brkati sa podacima o zanimanju stanovništva koji se dobijaiu popisom poljoprivrednih, industrijskih, zanatskih i trgovačkih preduzeća (Betriebszihlungen), gde se podaci o zanimanju stanovništva izlažu ne u odnosu na pojedina lica, već u odnosu na pojedine privredne jedinice. U jednom slučaju je važno šta pojedinac radi, iz koga zanimanja on lično, zajedno sa onima koje izdržava,