Filatelista

SLOBODNA TERITORIJA TRSTA — POSEBNO FILATELISTIČKO PODRUČJE JUGOSLOVENSKIH ZEMALJA

Milan V. Pefković

Tršćanska operacija je bila sastavni deo pohoda kojim je u proleće 1945. godine, u završnim operacijama Jugoslovenske armije, Četvrta armija preko Bihaća, Gospića i Rijeke izbila u Trst i na reku Soču.

Zajedničkim dejstvom trupa u gradu (Slovensko-italijanski antifašistički izvršni odbor) i spolja (jedinice 9, 20. i 30. divizije Četvrte armije), 1. i 2, maja oslobođen je 'rst a 3. maja je palo i zadnje nemačko uporište u Opićini.

U oslobođenom Trstu uspostavljena je vojna i civilna vlast NOP uz saradnju svih antifašističkih snaga u gradu. Međutim, zapadni saveznici su osporili Jugoslovenskoj armiji pravo da drži svoje trupe u Trstu pa je kao posledica tog neslaganja usledio vojni, politički i diplomatski pritisak na našu zemlju. Vlade Velike Britanije i SAD, 9. 06. 1945. godine, uručile su našoj vladi ultimativnu notu i prisilile je da još istog dana u Heogradu potpiše s njima sporazum po kojem će se jedinice Jugoslovenske armije povući iz Trsta. Ovaj sporazum je obuhvatao i druge oslobođene krajeve Slovenačkog primorja i Istre. Povlačenje je izvršeno 12. juna na liniju koja je nazvana Morganova linija (Morgan line) i ujedno predstavljala demarxacionu iimiju kojom je sporna teritorija podeljena na dva dela: zonu A koju su okupirale angloameričke jedinice i zonu B koju se zaposele jedinice Jugoslovenske armije. U zoni A je ponovo uvedeno italijansko zakonodavstvo od pre 8. septembra 1943. godine uz astovremeno raspuštanje svih demokratski izabranih organa NOP i oduzimanje svih upravno-pravnih funkcija narodnooslobodilačkim odborima.

U spomen oslobođenja Trsta, 15. juna 1945. godine, izdata je serija maraka od jedanaest vrednosti koje su pored oznake nominale, imale i oznaku doplatnog viška koji je pripadao fondu za pomoć partizanskih boraca u Trstu. Za to izdanje korišćene su italijanske marke redovnog izdanja za 1944. godinu sa pretiskom u plavoj, crnoj ili crvenoj boji i natpisom »1. V 1945. Trjeste Trst« i petokrakom zvezdom. Nominalna i аорјашпа vrednost su izražene ua atalijanskim Iirama (1). U očekivanju priključenja Trsta našoj zemlji, izdata je odmah i nova serija od dve marke na kojima je prikazana katedrala Sv. Just. u Trstu i sa natpisima »Litorale sloveno Trieste« i »Slovensko primorje Trst«e. Međutim, izdanje nije pušteno u opticaj jer do realizacije priključenja Trsta našoj zemlji nije došlo. U međuvremenu je i Narodni odbor u Puli izdao seriju od petnaest maraka za koje je koristio italijanske marke za redovnu i avionsku poštu ı prigodne marke »Frateli Bandiera« na koje je stavljen pretisak sa natpisom »Istra« i nova vrednost. Kako su se jugoslovenske vlasti povukle iz Pule, serija nije puštena u opticaj. Ipak, deo tog izdanja pušten je u promet sa novim pretiskom vrednosti jer su poštanski službenici preneli iz Pule u Rijeku zalihe četiri vrednosti pripremljenog pulskog izdanja. Marke su puštene u promet po naredbi Oblasnog narodnog odbora za Istru. Na Rijeci je štampana i puštena u promet još jedna serija maraka povodom dana oslobođenja Rijeke za koju su korišćene italijanske marke iz 1944. godine. Na pretisku crne boje, pored datuma 3. V 1945., bio je i natpis »Fiume« i»Rijeka« između kojih je bila petokraka zvezda, oznaka vrednosti i stilizovano sunce na horizontu kao simbol slobode.

Od 15. avgusta 1945. godine, počinje se sa redovnim izdanjima za zonu B Slobodne Teritorije Trsta. Do 8. 02. 1947. godine, izdato je 20. maraka redovnih i 19 maraka pcrto izdanja sa motivima predela i proizvoda Istre i Slovenačkog primorja, što predstavlja veliki posao i pokazuje angažovanje naše zemlje da se i u toj oblasti situacija dovede u granice normalnog života i potreba stanovnika.

Savet ministara inostranih poslova velikih sila, koji je trebalo da pripremi nacrt za mirovne ugovore, posle tri neuspela zasedanja, na četvrtom zasedanju (15. 06. do 20.07. 1946. godine) prihvatio je 2. O7. rešenje o stvaranju Slobodne Tenitorije Trsta (Territorio Liberto di Trieste) od područja erada Trsta 1 земегоzapadnog dela Istre. Mirovna konferencija u Parizu (zasedala od kraja jula do 15. oktobra 1946. godine) na sednici od 28. septembra potvrdila je to rešenje koje je kasnije sankcionisano Mirovnim ugovorom sa Italijom (10. 02. 1947. godine).

Kao posledica odredaba Mirovnog ugovora sa Italijom, 8. februara 1947. godine štampane su marke redovnog izdanja jugoslovenskih maraka iz serije partizanski motivi i službene marke u izmenjenim bojama i pretiskom »Vojna uprava Jugoslovenske armije« i novim vrednostima uz poništenje dinarske vrednosti maraka. Istog dana puštena u promet porto serija sa istim pretiskom na porto

10