Književne novine

| GODINA II BROJ 38

Adresa

„.ustva i administracije: Francuska 7 — Telefon: 28-098

„NAPAD NA ČAST ŠPANSKIH BORACA

i Mihajlo Ne samo Rkaluđerske skitnice i avanturixti, nego i episkopi sredmjevekovni bavili su se mnogo više lažju mego molitvom, istinu su govorili rijetko i samo u izuzetnim prilikama a neki od njih jedino onda kad usred ustaljene ceremonije po propisu moraju priznati: »Domine, non sum dignus« (Gospode, nijesam dostojan). · Jedan od mjih pričao je o šumu rajskih vodopada čiju su muziku tobože čule njegove dlakave uši a drugi o plovećim ostrvima koja je bajagi očima viđio; neki su isitnjene životinjske kosti nosali po Vvašarima i prođavali ih kao Wvetačke ostatke, drugi u. »liječilie žeme uskislom i samrdljivom tečnošću za koju su tvrdili da je mlijeko izmmuzeno direktno iz vimenma bogorodice; putnici iz daleka, oni su bez kontrole ali ne i bez koristoljublja pričali o azijskim đavolima koji bljuju vatru ili o sjever nim zemljama, gdje žive ljudi bez glava, a francuski popovi pod Lujem IX, da bi dobili imanja i povlastice, sami šu napravili »povelje Klotara i Dagobera« kao što su i doktori kanomskog prava, da potkrijepe zemaljska tražemja Svete stolice, svojeručno sastavili gomilu »svefih odluka« tačno onakvih kakve su im bile potrebne. Mo, save te laži keje su tremutno koristile »jedinoispravnim« trbusšima popova a trajno rušile i komačnmo pomogle da se uništi nekađ veliki autoritet crkve — vrlo šu primitivno, patriarhalno maime i starinski bezazlene kad de upoređe sa tvorevinama Informbiraa.

Rezolucija Informbiroa, kao da je tačinjena po recehbtu jednog džentlemena iz »Pikvikovog kluba« (naime, taj džentlemen je, pišući, po malogu, o kineskaj metafizici, podatke o tom predmetu tražio u MBritanskoj encikklopediji*i to: pođatke o Kini pod slovom MK, a podatke o metfafizici pod lovom M, pa je tako kombinovao; džentlemeni 6 vaseljensškog sabora u Bukureštu tražili eu podatke o Jugoslaviji pod J, a podatke o frockizmu, buharinizmu, nacionalizmu, šovinizmu, kapitalizmu i imperijalizmu pod odgovarajućim slovima, pa šu i oni. kombinovali svoj žalosni prilog marksizmu), — traži izvrtanje svih poajmova, brisanje činjenica, jednom rije» čju: vašar imsmišljiotina. Odmah poslije te rezolucije informbirovski haJucinatori su počeli da saopštavaju ljudima na svih pet kontinenata strašna priviđenja svoga deliriuma. Zračnim, Rkopnemim, vodenim, podvodnim i podzemnim vezama, sa &trašću koja je prešla u histeriju, ovi judinskog kova sveci, proroci i mudraci pričaju svoje apokaliptičke snove o Jugoslaviji u kojoj su iz daleka vidjeli kapitalističke kiklope i kulačke mamtte kako bljuju v-tru i gutaju bandere, a s druge :trane klasnošvijesne ustaške »zdrave snage« koje se bore. za »socijalizam« iijući svinje i bjelogardejsko-hitlerovske svinje koje &u saboterskim radom protiv Jugoslavije (a ne nekim čuđom sličnim onom, koje se desilo Balaamovoj magarici) prekonoć postali sovjetski patrioti i »mučenici« »za socijalizam«.

S čudnom spontanošću, s mnogo bijesa i bez imalo &tida oni su se bacili ma težak i bezizgledan posao da zablate sve što imaju i čime se ponose narodi Jugoslavije: Partiju i rukovodstvo, Omladđinu i Front, borbu i pobjedu, prošlost i đanašnjicu, herojstvo boraca u ratu i stvaralačku energiju trudbenika sacijalističke izgradnje. U svojoj pomami zaboravili su ma Bve obzire prema istini i sve »predrasudđe« o moralu, pa su se ovih damm, okomili i na čast jugoslovenskih „dobrovoljaca Internacionalne brigade wu Španiji,

Prije trimaest godina, na poziv Partije i odgovarajući imnternaciona= lisbičkoj svijesti koju je Partija raz“

„. pošle Wu stotine smjelih šinova m maroda da pomogmu španškom narodu u njegovoj oslobodilačkoj borbi protiv fačizma. Put koji su dobrovoljob imali da pređu do bojišta bio je toliko težak da je i sam po E ida OR bade i age nim podviga pri ilegalnom prelaženju Pe a i probijanju kroz tuđe ze-

je pume straža i zatvora za borce slobode, »Bilo ih je koji &u u uglju

ı i dolazili do PFirancuske ili do

e, Bilo ih je koji su podnijeli lit: “be žrbve dok &u stigli u Špadar. foš u Đbrvim borbama do-

otoMjoi im „Jugoslavije su poka-

j ermu hrabrost i čvrstinu | e pe iba ge komandanti u imterimali za move borce koji

Ka đaema oti | · Wtjpali iz Jugoslavije. U špansku

lihansku vojsku sšstupilo je oko 1900 jugoslovenskih dobrovoljaca ko{i sa među borcima 53 nacije dostojmo pretsjavljali slobodoljublje svojih namoda i revolucionarnu svijest i čvrstima pripadnika KPJ. Iz njihovih ređova uzdiglo se u toku borbe 148 oficira, 138 podoficira i 48 rolitičkih komešara španske republikanske VvOojske, Na bezbrojnim bošjštima Španije, kod Teruela i Madrida, u haramgicim maslinjacima i na aragoan« skim brdima poginulo je šest stotina iugoslovenskih dobrovoljaca, pola od

LALIĆ

svih kojima je uspjelo da dođu do Španije, svaki drugi čovjek te svijetle revolucionarne vojske kojom &u se 8 pravom ponosili naši narodi i onda kao što še i danas ponoše, Od preživjielih šest stotina jugoslovenskih dobrovoljaca ostalo je dvije stotine invalida — svaki {reći borac — a ma– lo ih je koji nijesu dobili ramu, neki jednu a neki i više. |

Poslije povlačenja uz borbu i probijanje kroz frankističke zasjede na sjeveru porobljene zemlje, borci internacionalnih brigada &tigli su pod surovu ruku francuske policije, u logore gdje se mastojalo da se glađu prisile na odlazak u stranačke legije. Tu je partijska organizacija odigrala ogrommu ulogu u održanju revolucionarnog duha, u očuvanju marlksisti= čko-lenjinističke literature, organizovanju ijdeološko-političkog rađa, u izučavanju iskustva iz borbe špan« skog narođa i pripremi da se to ratno iskustvo iskoristi u novim bitkama za slobodu. Desetkovani, izranjavani, izgladnjavani po logorima ali nesalomljivi duhom i čvrstinom koju im je Partija ulila, jugoslovenski dobrovoljci su še, na poziv i uz pomoć Centralnog komiteta vratili u švoju zemlju da nastave borbu protiv fašizma koju su u Španiji započeli, da aktivno učestvuju u organizaciji i ru-

kovođenju marodnih ustanaka i Na-

rodne revolucije,

· Godine 1941, kad je KPJ bila jeđina komunistička partija koja je odgovorila svojim internacionalističkim obavezama prema prvoj zemlji socijalizma, prve ustaničke puške u grudi fašista opalili su drugovi »Špan= cie, 'U danima kađ se za borbu pro= tiv okupatora i izdajničke buržoazije

nije mogao upotrijebiti oficirski ka

dar stare jugoslovenske vojske borci internacionalnih brigada bre= kaljeni na španskim bojištima s&tali šu na čelo hrabi ji dstaničkih jedini“ ·ca, prvih partizanskih četa, bataljona i adreda, Imena, likovi i primjeri reVolucionara koji su &voju odanošt međunarodnom radničkom pokretu pokazali na djelu — sijala su pred očima boraca čađavih od baruta, pod nebom zatamnjelim od dima požara, onda kad mađarski komunisti nijesu imali ništa protiv hortijevskih pokolja u Novom Sadu i Čurugu, onda kad bugarski komunisti nijesu imali ništa mprotiv borisovskih pokolja po · Toplici i Makedoniji, „onda kada su borbu, protiv fašizma vodili ustvari samo &ovjetski i jugosloven>ski narodi. Na čelu svojih jedinica ili na izvršenju partijskih zadataka poginuli 8u mnogi od onih 150 boraca koji su se 1941 godine vratili u svoju zemlju u njenim najtežim damima i najsmjelijim borbama. Među njima su pali narodni heroji Marko Orešković, Franc Rozman, Vlado Ćetković, Framjo Ogulinac-Seljo, „Milan Blagojević, Slobođan Mitrov, Ratko Pavlović, Ahmet PFetahagić, Branko Krsmanović i Milenko Cvitković njihova imena su ponos i svetinja za naše narade. Među preživjelim špamskim borcima ima takvih koji Su 8VOjim podvizima i svojom ođanošču stvari maroda i Narodme revolucije zaslužili odličja i zvanja narodnih heroja — njihovim djelima i imenima ponošili bi.se i veći i najveći narođi; sam primjer Ivana Hariša, koji je digao u vazduh 167 njemačkih vOzova, više nego čitav Ukrajinski partiganski korpus, đovoljno svjedoči o tom. Na čelu hrabrih jedinica koje 8u pod rukovodstvom Tita i Partije narasle u divizije i armije, naši Dproslavljeni borci sa španskih bojišta, tukli su i razbijali na svojoj roadmoj grudi ustaške i četničke bjelogardejske, bugarske i balističke pukovnije, njemačke i talijonske divizije i trostruke obruče.

Sad im se za fo svete sentištvanski »imtemacionalisti« iz Budimpešte tvrdeći da su 150 jugoslovenskih dobrovoljaca internacionalnih brigada u Španiji — „američki špijuni koje je Gestapo 1941 poslao u domovinu na špijunski rad, Tako se laže po nalogu iz Moskve, ali »ako je i bogu, mnogo

je« toliko tamnjana i toliko kađe-

nja.

· „Tuka — buđi štuka!« uzviknuo je neki kaluđer kad su mu uz veliki post ponudili pečenu ćurku; pošto je tako vješto pretvorio mesa u ribu i opravdao se pred crkvenim zakonima, počeo je da masti bradu. Zavedemi njegovim primjerom, informbiroovski kaluđeri pokušavaju da na igti čarobnjački način socijalističku Jugoslaviju proglase za buržoasku republiku i imperijalistički privjesak, pa da time opravdaju sve svoje prošle i buduće grijche prema njoj i prema drugima. Laži se množe ali rezultata me donose. Pošto bajka o prelasku Jugoslavije u imperijalistički tabor nije upalila, ispredena je legenda o tom da su najbolji borci Jugoslavije i prije borbe bili »trockisti i američki špijuni« koje je Gestapo prevozio na špijunski rad. 'Upoređene s tam legendom, blijede sve izmišljotine Valtera Ralija, Žana Mandevila, srednjovjekovnih kaluđerskih skitnica i krivotvoraca svih vremena.

CRJIŽEVNIKA JUGOSLAV

ia .

IJE-

BEOGRAD, UTORAK 2) SEPTEMBAR 1949

MUZEJI U JUGOSLA

y Veljko, PETROVIĆ

Narodnooslobodilačka borba, ili, bolje reći, ustanak i velika, opšta re-. volucija jugoslavenskih maroda 1941 godine, — 3«nrevolucionisali su i &8istem. po Rome &u dotada naši. rnuzeji i galerije pribirali, čuvali” i prikazivali „spomenike, predmete, dokumenta, značajrie za mate-

Miroslavljevo jevanđelje | — minijatura (XI V.)

. # rijalnu i duhovnu kulturu naših na-

rođa. Muzeji i, uopšte, javne zbirke. posle oslobođenja znatno su se Obo-' gatili iako su mnogi stradali u GvO> me ratu od bombardovanja i neprijateljske pljačke; oni su se brojno umnožili, neki, od jednostavnih, me=| šovitih muzeja, takozvanih ROD ia pleksnih razvili su se u višestruke sE i stručno odvojenim ođeljenjima. Ali

pravu. liku ogromnaga preokreta ri preobražaja na bolje, kao posledice) našeg državnog nacionalndg i društve-| nož mpreobražaja, ne daje wtatistike“

mađa i ona 6ama začuđava; pravUu:,

sliku toga ogrorunoga preabraženja JP obara ap aNiOi o

našim muzejima zajemčene još bogatije:bodućnosti pružaju i dočaravaju uporedan, ma i letimičan prikaz i analiza osnova na koje #u muzeji bili postavljeni pre rata i na koje se postavljaju danas.

Samo nekoliko reči u tome kako su se do rata naši muzeji ošsnivali i Rako &u se održavali, a u tome će i biti izraženo i kakav i koliko dubok i plodonosan beše njihov uticaj u narodu, · i

Naši predratni muzeji, i oni najstariji, kao modeme, javnosti namemnje= ne ustanove, osnovani su bili, valj= da bez izuzetka, avi, tokom XIX veka. Kasniji, noviji, osnivani su u Ve-. ćem broju tokom XX /•veka naročito između dva svetska rata, u prvim godinama prvog hnacionalno-političkag oslobođenja. ,

Prvi muzeji, odnosno zbirke, koje se me sastoje isključivo ad verskih, dinastičkih i. porodičnih relikvija i dokumenata, potvndnih za povlastice i ugled priteželaca, nastaju na našem krajnjem zapadu i na &everoistoku. Kotor 1809, Split 1821, Zadar 1888, pa Beograd 1844, Zagreb 1846, i, u Novom Sadu »Matica srpska« 1847, i, ranije, da ne računamo Topčiderški konak kneza Miloša koji se svesno i planški puni već od dvadesetih godina XIX veka dobrim slikama i starinama, episkopski dvor u Novom Šadu u kome je Stefan Stanković čitavu malu galeriju srpskih slikara prikupio već tridesetih godina. „Bez ozbira na to što su neposredne povode i planove pa i sredstva za njihovo osnivanje i organizovanje davali pojedinci ili organi carskih, kneževskih, verskih, municipijalnih, pokrajinskih i gradskin vlasti, ili, najzad, predvodnici i odbori nacionalnih prosvetnih društava: — njih je stvarala i podržavala vladajuća građan= Ska klaša, na zapadu sa još neistrošenom feudalnom armaturom. To je bilo razdoblje nacionalnih formira-

# Pr]

— nja, formulisanja maoionalnih ideologija, nacionalnih takmičenja među narodima, uzajamnih prekoračivanja

u susedne pa čak i u razdvojene na· cionalne domene, sporova među. je' ziecima i međusobnog osporavanja pri

čemu su klase, države gledale da se

| tim procesima koriste. za pridobija-

nje duša, dobara, prestiža i teritorija.

Već zbirke, muzeji i galerije koje prosvećeni apsolutisti atavljaju ma uvid svojim podanicima, razume se samo .oni:na »iz boljih kuća«, birani su i isticani su i ma osno vu prosvetilačkih načela, vodeći računa i.o zahtevima i merilima tada– šnje nauke o umetnosti, istorije, de= mografije i već nezaustavno pobedonosnih „prirodnih nauka.

Sad, u prvoj polovini XIX veka, od Karpata na jug i od Alpa na istok, na “učestvovanje na opštem kulturmom životu, u što spada osnivanje i ovakvih instituta, goni volja: da se ne izostane,'da se i na ovaj način dokaže sposobnost za samostalan nacionalan život, što će još više osveštati, to će reći, utvrditi građanima mesto na čelu narodnih maša.

Od polovine XIX veka :osobito od kraja šestoga decenija do kraja Dprvoga &vetskog rata zbirke se množe i preinačavaju: Dubrovnik 1872, Osijek 1877, pa tek osamdesete godine: Ce-

lje 1880, 1884 osniva Štrosmajer &VO-~ „

ju galeriju u Zagrebu, 1885 Sombor Županijski muzej, 1886 Subotica.grad ski, u Sarajevu 1885 osnovan muzej 1888 dobija i etnografsko odeljenje, iste godine dobija i Zagreb još i Muzej za umjetnost i obrt pa i TLjulbljana; zatim Zadar i Split te i takozvani Ferkov muzej u Ljubljani 1893, a Rijeka i Vršac 1894, Požarevac 1805, Pej rost 1900, Einografski u Beogradu odvaja se kao samostalan 190i, Pula | 1903, gradski u Zagrebuv1906 a Zire| njanin 1911. ; Žž i

|- t Do prvog dWvetškog rata muzeji postepena preštaju biti mešta spektakla i zanimljivosti gde se s predmetima, ~ mahom 8 proizvoljno traženim/reftko-

zamski mačin, svojstven pasioniranim skupljačima, kolektorima. Pojavljuju' se prvi stručnjaci, od, istoričara i pa leografa obrazuju še polako prvi arheolozi a arheologija, s lapidarijima i numizmalikom, i istorijska vbirka čine jezgro tadašnjih muzeja; Uu ablast umetnosti ulaze ozbiljno samo rađovi starih zapadnih šola, pojedini radovi domaćih majstora, takođe, stidljivo še trpe, iz patriotskih obzira. Čine &e tek mesistematski pokušaji, većinom nemaučnog, nestručnog konzeyvisanja i jnrestaurisanja; · naučno proveravanje i kakvo-takvo principijelno sređivanje i prikazivanje tek je u povoju. Uglavnom, mapre ak je u tome što muzeji postaju školske, univerzitetske, pripomoćne ustanove za takozvanu očiglednu »uzornu« obuku, uz istorijske i klasičke seminare. Ni seminara za Istoriju umetnosti na vi_Bokim školama ni predmeta o opštoj umetničxoj kulturi, uz časave crtanja u srednjim školama, ni odeljaka o nacionalnoj umetnosti u udžbenicima narodne istorije; suviše, ni arheološke grupe ma filozofskom fakultetu niti ičega što bi potsećalo na muzeologiju ili bar ma neke praktike za muzejska tehničko poslovanje u mnastalim umeimičkim školama.

Po prvome ujedinjenju jugosloven= skih zemalja 1918 ima, razume še, iz“ vesnoga porasta i poleta. Uglavnom ispravile &u se tendencije onih muzeja koji 6u na teritoriji uže Ugarske i Austrije kao što su slovenački, vojvođanski i dalmatinski krajevi &lužili protiv naših nacionalnih interesa a služili imenu, kulturi, vlasti mađar>. skog, nemačkog i italijanskog ugnjetača i eksploatatora. Bilo je i novih stvaranja ali u većini slučajeva su se pojedina odeljenja preustrojavala u samostalne zbirke. U pogledu šastava i povećanja naučnih i stručnih kadrova kao i u pogledu na istraži-

vanje, praučavanje materijala život O

_———.- ––- .I–J––:D:_ — –- .—_,———

Onore Domije; Iz ciklusa »N& sudu«

XVIIIL veka ·

TIST IZLAZI JEDANPUT NEDBLJNO

UTOREOM.

-ća

je učinio nešto šam od sebe no istinske, kulturne i naučne politike i planiranja nije Bilo, U staroj Jugoslaviji

bilo je sredstava za mnogo koješta

ali se i za adapciju muzejima neposrednih zgrada, za proučavanje, održavanje, restaurisanje, za podizanje stručnih kadrova nije nalazilo novaca u državnim, banavinskim i varoškim blagajnama. Osim ako nije to neko, muzejsko, umetničko pitanje bilo povezano. sa kakvim snobovskim, prinčevskim glancom ili s kortešluRom lkakvoga satrapa, dvorjanina 1 politikanta.

Za to vreme, na primer, stvoreni 8u ili posebno Rkonstruisali su se: 1919 Witnagrafski u Zagrebu, 1921 Arheološki u Splitu a Etnografski u Skoplju, 1924 Prirodnjački u Struzi, 1925 gradski arheološki u Varaždinu.i Pomorski u Splitu, 1925 na Cetinju, 1927 u Šibeniku, 1930 u Slavonskoj Požegi, 1931 galerija umjetnosti u Splitu i Dieocezanski muzej zagrebačke nađbiskupije, 1933 u Slavonskom Brodu, u Nišu, u Novom Sadu galerija »Matice Srpske«, Gradski na Sušaku, 1934 Vojni u Beogradu i Moderna galerija u Zagrebu, 1935 Mesni muzej u Ljubljani, 1936 u Škofjoj Loki, 1937 Gipsoteka u Zagrebu, 1939 u Krškom, 1940 Muzej Rupe u Dubrovniku.

Od 1945 do 1948 godine osnovano je nekih dvadeset devet raznih muzeja. Do danas taj broj porastao je. Statistika završema prošle godine pokazuje ukupno 106, Ali j onih od prilike

Stariji, palmirenski spomenik iz Beogradske tvrđave „·

"1 od pre mata, među kojima ima i stogodišnjaka, misu prešli u novu Jugoslaviju mneoštećeni, nepretreseni, u temeljima, u sastavu, u 6istemu. Za ovo pet godina izvršen je i u njima velik, preporođajan proces. „Tokom ovog, na tolik broj minuta ograničenog: izlaganja mi ne možemo stići da izređamo sve činjenice i dragacene predmete kojima se naše muzejstvo pojačalo, obogatilo i aktivno razvilo. Možemo navesti samo ponešto, primera radi. : · U novoj Jugoslaviji, u zemlji soci“ jalizma, u ovom kratkom vremenu po oslobođenju, osmovano je ili narodu otvoreno nekih 15 umetničkih .galerija ili umetničkih odeljenja pri muzejima: u. Varaždinu, u Karlovcu, u Zadru, u Skoplju, u Ljubljani, u Novom Sadu, u Somboru, u Zrenjaninu; u Zagrebu samom učinjene su pristupačnima 4 privatne zbirke starfh i modernih slika i grafika, itd, Pošto . narodne vlasti u svemu postupaju planski te one i od tragičnog ratnog vihora potresene spomeničke i umetničke vrednosti koriste na opšte dobro; sve šte se kod narodnih meprijatelja našla, prikupilo se i &tavlja se na raspoloženje nauci i vaspitanju naroda i omlađine. Sve što su neprijatelji i njihove domaće sluge opljačkali i odneli naša država potražuje energično; a ne kao što se neznalački i nehatno postupalo posle prvog svetskog rata u kome je tako teško porobljen beogradski Narodni muzej i: uopšte, Srbija. Čak i od spasenoga dela pravoslavnih relikvija, istorijskih i jedinstvenih umetničkih spomenika, iz porušenih &rpskih manastira i crkava po Sremu, Slavoniji, Baniji i Lici, koje su ustaški zlikovci hteli do kraja da zatru zajedmo sa srpskim životima, — čak i od toga dela se, uz moćnu pomoć narodnih vlasti, stvara sada živi fond žive narodne kulture. Muzej Srba u Hrvwvatskoj, pri Povjesnom muzeju Hrvatske, već obrađuje stručno a delom i izlaže taj, ranije jedva nekolicine viđen i poznat, dragocen materijal; nešto u tome pogledu \šini Yeuzej pri sremško-mitrovačkoj crkvenoj opštini; a nadi 8e i na inventarisanju i sređivanju &remskog i karlovačkomitropolitšskoga dela u patrijaršiji koja treba u najskorije vreme đa pristupi osnivanju i to na načelima savremene muzeologije, jednog centralnog muzeja srpske pravoslavne crkve.

Zgrada je bila oduvek jedna od glavnih poluga od kojih je zavisio opstanak, rad i razvitak muzeja, ali, od kako muzeji postaju narodne

PRIMERAK ”PĐ.., 83 DINARA

VIJI PRE I POSLE OSLOBODJENJA ·

ustanove u kojima se raznovrsni? znanjima' pa i pomoću umetničk oplemenjenih i visokomoralnih razonada, izgrađuju i luzdižu mase, zgrada je elementaran uslov za unutrašnji, intenzivan, naučan, umetnički

rad, i za spoljne, društveno, agitativ-. no, vaspitno delovanje muzeja. I pored silmih građevinskih zadataka u

prvoj petogođišnjici, na. elektrifikaci-

ji, industrijalizaciji, ukratko, na uvo-,

đenju socijalizma, i u ovome sektoru je već učinjeno mnogo, preko potreb-

no da bi se i problem muzeja posta~ .

vio ma socijalistički način. · Planovi za moderne muzejske zgra-

de u Beogradu na najpogodnijem ze-. mljištu, na Tašmajdanu, može se re-.

ći gotovi &u; zemljani radovi Vero-

vatno počeće još ove jeseni. U Za-

grebu i Ljubljani, gde su postojale od ranije Wpecijalne zgrade, počelo je adaptiranje sa Štrosmajerovom i modernom galerijom koje &u vodile u pravom smislu reprezentativne prostorije. Uopšte, kraj svih poteškoća za smeštaj nema danas muzeja koji neće za koju godinu dobiti zgrađe i instalacije o kakvima se decenijama samo sanjalo u muzejskim krugovima.

Najzad, da bi zadovoljili i potrebu za opipljivom pretstavom o stvarnome. porasbu muzejskoga fonda, koristili smo se nepotpunim podatcima o pojedinim „muzejima, galerijama i zbirkama do 1948. Napominjemo za dvadesetak muzeja nema brojnoga

stanja ni o zbirkama ni o knjižnica-

ma, niti samo a&tigli da navedemo baš tačno, taksativno, sve gubitke u OVOme ratu, ali, za četiri petine našlo se, te je:pa tome zaključak ovaj:

u tim našim muzeiima, zbirkama i

galerijama postoji 1,139.836 predme-.

ta a ed toga broja 501.164 je od oslobođenja obuhvaćeno, otkupljeno, na dar dobijeno, konfiskovano, otkriveno, na vidik imeto i stavljeno nauci i narodu ma raspoloženje; u knjižnicama tih muzeja ima danas preko 200 hiljada knjiga koje &u specijalna, mahom ređa i skupocena, izdanja, a. koje su tek od oslobođenja pristupačne zainteresovanoj publici. Svakako, hiliade i hiljade nenakmadivih predmetaeproždro je raimi požar, koje uništena, koje razvučeno od besomučnih 'razbojnika-okupatora, Samo u Narodnoj biblioteci koliko je izgorelo iluminiranih starih srpskih rukopisa, crteža od Danila, Rađoića, njihovih pisama, pa kolika toga u Gradskome muzeju, u Nišu, u Skoplju, u Zadru, u Kninu i Klisu, u Ptuju, u Puli itd. .

· Sve te brojke slobodno možemo povećčati bar &a jednom petinom jer sve 8e zbirke znaino umnožiše za ovu prošlu godinu, godinu i pa dana. Kao što rekosmo dvadesetak nisu poslali o sebi podatke a bar toliko njih &e tuži na nepotpune ili u ratu izgubljene inventare, na tek započeto toniramje. ,

No, ponavljamo ono što je na DO“ četku tek. naglašeno: — me ju navedeni podaci, makoliko · povoljni bili, pravu sliku/ogromnome napretku koji naši muzeji doživljuju, čihe posle oslobođenja. Odnos koji je Narodna revolucija uspostavila između muzeja i narodnih masa, između muzeja i narodnih vlasti, taj odnos je istinita i punovažna slika i ftumač velikome skoku i garantija sve šireg i pladnijeg razvitka. Međutim, koliki dobitak znači mova kulturna politika u Jugoslaviji koja ističe, za prvemstven cilj muzejskim Yadn'cima. da pretežni deo svoje pažmje,

Kapitel iz Stobija (I v.)

truda i sredstava imaju posvetiti domaćim spomenicima, domaćoj umetnosti i kulturi! Tek sada je postavljena takva široka osnova sa koje se mogu spašavati, divni, zaista jedinstveni srednje-vekovni spomenici. ;

' Svi muzeji, a pre svih oni u Vojvodini i u Beogradu, primaju sve Više i više posetilaca, no, ne samo onila u grupama, što ima možda još ve značaj, već i pojedinaca, baš radnika seljaka, ljudi i žena iz unutrašnjosti. Zatim, zapaža se da isti ljudi dolaze uzastopno, radi istih zbirki, da traže objašnjenja, da se katalozi moraju u sve većem broju štampati. A grupe: vojnika, sindikalne po. ice, fromtovske organizacije, škole itd., unmapred se prijavljuju, moleći, i pored bač za njih sastavljenih i po proštorijama isticanih tekstova, da im se osiguraju tumači,koji će ih voditi. Dalje, Sve češće javljaju se radntci, frontovci, omladinci, seljaci (većinom iz zemljoradničkih zadruga) da šu pri radu naišli na arhealoške, prirodn;

čke ili u'netničke vrednosti, koje ša-.·

lju muzeju, ili ih čuvaju dok stru čnjak ne stigne da oceni stvar.

(Naštavak na 4 Wtrani)

proučavati i naši,

.\ ra