Književne novine
ŠPANSKI FILM DANAS:
Probijanje 135
Prošlo je mnogo vremena od „Palomine verbene”, „Gitanile”, „Skandala”, „Gojeskasa” i „Don Kihota od Manče”, filmova koji su nekad pretstavljali napore španskih tehničara, reditelja, glumaca i radnika, napore koji su označavali kakvu-takvu umjetničku i komercijalnu afirmaciju španskog filmskog stvaralaštva.
Od onda, u svijetu i u Evropi učinjen je vidan napređak: tehnički i umjetnički. Španski film, ı pored sporađičnih uspjeha na nekim kinematografskim manifestacijama, nije našao mjesta u svijetu, a niti je uspio da nađe mjesta u jednoj — makar i zapadno-evropskoj integraciji. Pod jednim političkim režimom kakav vlada u toj zemlji, sasvim je razumljivo da nema velikog izbora tema, da se film ne može razvijati slobodno (kao ni druge umjetničke manifestacije), i da su takozvane „nacionalne teme” jako baš one pružaju najbogatije vrelo inspiracije — aotovo sasvim iscnpljene. Ostaje retorika. Šablona. Klišeji. Vječite teme folklora, borbe sa bikovima, nacionalne igre i romanse, običaji, vjerske ceremonije: dosadno za unutrašnje tržište i već, tako reći, nezanimljivo za — izvoz. I za ovakvo klišetirane „inspiracije” potreban je novac. Španska filmska industrija, nemajući potrebna sredstva, pribjegla je najjednostavnijem rješenju: ugovoru sa državom. I tako sebe osudila na vegetiranje. . Rezultat? Osrednji filmovi kao „Mare nostrum”, „Stega ljubavi” ı „Arena Kruz”. I čitava serija od triđesetak filmova u toku posljedmjih Seđam osam wqodina na iste teme s raznim varijacijama.
Osim ovih tendencija, koje baziraju na najstarijim španskim tradicijama, ima i druaih pokušaja, sve do „španskog neorenlizma”, naprimjer „Ulica bez sunca“, reditelja Rafaela Gila. Radnja se odvija u barcelonskoj luci i „Ulica bez sunca” je „neorealistička” utoliko, što nema u sebi istoriskih i fol-
klorističkih „elemenata, bez kojih nema gotovo nijednog španskog filma.
Velik je broj filmova čija je rad-
nja uzeta iz dramskih i prozih djela: „Fuenteovehuna” (Lope de Vege), „Vatra” Palacija Valdesa, „Nađa” po romanu Karmena Laforeda, „Lola ide k vratima", po priči braće Mačado, „Mare nostrum” Blaska Ibanjeza, „Drzoviti
znatiželjnik” po Servantesu, „Vode oplakuju crnce” po romanu Palacija Valđesa, „Filigran” po djelu Antonija Kvintera i drugi.
Od starijih španskih reditelja biTi su najistaknutiji Rafael Gil, koji je s nekoliko drugih — Luis Lusija, Hose Saenc de Heredia, Antonio Roman i Huan de Orđunja bio pretstavnik „mlade generacije“ koja se afirmirala poslije perioda građanskog rata. Ova „grupa” nije bila jedinstvena u smislu traženja španskog filmskog izraza, pa je ova klasifikacija čisto „hronološka” i ustvari već „istoriska”, jer razvoj je otišao ipak dalje. Ako je tačna konstatacija, da „možđa ni jedna umjetnička manifestacija ne odražava s toliko neposrednosti i na tako integralan način uslove i način života Jedne zemlje kao film”, onda i današnji, savremeni španski film može đa nam utvrdi i učvrsti mišljenje, đa pod onim političkim, eko-
m i moralnim uslovima u kome danas živi španski narod, ne može ni nastati nešto plemenitije, nešto što će demantovati skučenost individualne i ljudske slobode, potisnute pod jaram falangističkog šotalitarizma.
Iz ove perspektive gleđan, španski film kakav se manifestuje u ostvarenjima . dvojice reditelja Berlange i Barđema — nailazi na sve veće interesovanje van Španije, iz jedne naduvene, prazne i retorične zvanične kinematografije, karakteristične po lažnom mo ralu i falsifikovanim religioznim osjećanjima, hranjene jednom ne= &ostojnom antikulturom, rađa se jednostavan, bolan film današnje pbanije, čiji je cilj preporod španskog filma kao umjetnosti i španske kinematonrafije kao važnog po litičkog sredstva u borbi protiv totalitarizma, Iz ove kultume i umjetničke tenBencije., koia ie svoju zastavu ista
DANKETA:
| MU
Ne,
ali kako svaka kategorička tvrdnja sa prizeukom isključivosti nosi u· sebi. nepofpunost. koja se kao takva graniči sa laži, moram pokušati da analiziram „odnos prema filmu, kako bih sam sebi objasnio nadđrastanje identifikacije, jednog „od osnovnih vidova uživanja filma,
#
Naslučivanjem okolosvesnih sfera u ljudskoj psihi izgleda da je otkriveno skrovito mesto međijuma koji je osetljiv prema radijacijama svih oblika umetnosti, pa i filma.
kla u časopisu „Objektivnost”, ponikli su Berlanga i Bardem. Ova dva umjetnika počela su da otkrivaju istmu o današnjoj Španiji, skrivenoj pred očima ostalog svijeta i kao odvojenoj „kineskim zidom”. Različiti po temperamentu, daleki jedan od drugog po načinu izraza, imaju ipak zajedničke impulse i psihologiju; obojica, ustvari, reagujući na dominantne probleme bijede i neimaštine, na frazerstvo i bljutavštinu malograđanskih životnih nazora, teže da proniknu u stvarnost svagdašnjice i da u njoj izraze i opšteljudđska osjeća
nja i stremljenja. Berlanga, kakav |
se manifestovao u svojim. djelima „Dobrodošao, mister Maršal! i „Kalabuš”, i pored. satiričnih akcenata, kao da je uvijek nasmiješen, kao, da neće da prizna važnost stvarima, o kojima govori, kao da ih se plaši, a iza tog: osmjeha, krije se ogorčenje i pesimizam koji njegovim filmovima daju onu težinu koja se ne primjećuje ma prvi
pogled. U prvom pomenutom filmu
njegova je satira skoro dobroćudna, radnja gotovo kao uzeta iz baj ke: u suštini to je presjek životne bijede i'još skoro feudalnih dru štvenih odnosa jednog društva, paralizovanog i sprječavanog u njegovom napretku i obnovi. U „Kalabušu“ se u okviru jedne fantastične pričice sukobljavaju dva svijeta: idealan svijet mimog života i okrutne stvarnosti. Smiješak, želja za dobrotom, svršavaju opet jednom gorčinom i pesimizmom: pod ovim vidom kao da se razvija sva današnja umjetnost na šDam skom dijelu Iberskog Poluostrva, U „Egoistima” Bardem je još otvore niji: dao je neutješnu sliku bogate buržoazije zatvorene u njeno blagostanje i korupciju, No, za Utjehu, dao je naslutiti i prisustvo poniženih i obespravljenih klasa koje, u svojoj bijedi i napornom radu za svagđašnju koru hljeba, nisu još dovoljno jake da se odupru korumpiranoj, buržoaziji i soldateski. U svom prošlogodišnjem filmu „Kale major” (Velika ulica) Bardem je opet progovorio tonom gorčine i pesimizma, štoviše taj akcenat je još naglašeniji.
I Berlanga i Bardem nisu romantici, sentimentalni pesimisti; oni imaju određenu ideologiju, ali su podložni ograničenjima, počevši od cenzure pa do prođucenata. Pođ ovom prizmom treba gleđati problem španskog filma uopšte. Stoga ovi filmovi ,a najviše Berlange i Bardema,' iako je njihov pravi impuls realistički, navlače često romantično ruho, koje ipak ne može da sakrije istinu o nijhovoj zemlji. A ako je već moguće da se ta istina bar đonekle nazrije, onda njiho va umjetnost nije promašila svrhu i ne može da se utopi u beznadežnosti koja karakteriše život potlačenog špansko” narođa.
Josip Šlosberg
mraza
Redakcija „Književnih novina” postavlja čitaocima 4 pitonja na koja trebo: da ,odgovore do određenog roka.
Nojzonimljiviji odgovori ne sva četiri pitfmja biće objavljeni i nagrađeni. Nagrade:
1. 30 plaćenih bioskopskih, ulaznica u bioskopu koji dobitnik nagrade som izabere. hf i
1. Dve nagrade po 20 plaćenih bioskopskih ulaznica u bioskopu koji dobiinici sami izaberu.
II. Pet nagrada po 10 plaćenih ulaznica. u bioskopu koji dobitniči sami izaberu.
Osim toga objavljeni :odgovori posebno se honorišu.
KUPON BROJ 3
3. pitanje: DA. LI SE U IZBORU FILMOVA KOJE ĆETE GLE-,
DATI RUKOVODITE MIŠLJENJEM FILMSKE KRITIKE I DA LI . ; SE SA NJOM SLAŽETE?
Ime i Grasiyio SARS i
Zanimonje | o
Adresa
Obrazložen odgovor '(i odgovor iz prošlog broja) sa priloženim kuponom poslati najkasnije do, 1 avgusta na adresu „Književne novine”, Francuska 7, Beograd, za filmsku cmketu
-— ILJEDNAČIJETE
|Z
9E PRILIKOM DLEBANJA SA NEROJEM FILI|
Novo lice filma:
Izvesna njihova uznemirenost traži kompenzaciju uživanjem umetnosti, nastale takođe na istim ib sličnim unutrašnjim raskolima koji su kao alarm zvonili u umetniku, prinudivši ga na rasterećivanje u vidu pesme, crteža, tonova ili montaže filmskih kadrova, svejedno.
U kontaktu sa filmom, kada se gledalac posredstvom čarobne sugestivnosti nađe u jednom specifičnom stanju koje. je slično snu, pomenuti psihički imperativi traže izvesno zadovoljenje u vidu uživanja. Veoma ljčni, jako koncentrisani oko vansvesne jezgre, oni Sdmi vrše klasifikaciju „poruka” koje im dotično delo pruža. Na osnovu njih, gledaočeva se svest oglašuje nepreciznim i magličastim kategorijama „ovo je dobro", ili „ovo je loše”. A tamna uznemirenja, poremećena iz prividne statičnosti, personificiraju se u ličnostima filma, te se jednim verovatno komplikovanim procesom i ostvaruje pomenuta identifikacija. |
U tom prvobitnom, najmasovnijem obliku uživanja filmske. umetnosti, svest gledaoca ima podređenu funkciju, reagujući samo na pitanje „Sta. Svakako, ovakav vid odnosa gledalaca prema filmu jeste pasivan, Što će reći „nekritičan (pošto je kritičnost jedino manifestovana isključivo egoističnim merilom, baziranim na ličnoj psihičkoj „potražnji”), mađa je sama priroda uživanja bujna, jer totalno angažuje celokupan duhovni aparat gledaoca.
Ali jednog momenta, koji sledi iza dugog iskustva i konstantnog proširivanja određene emotivne i intelektualne delatnosti, aktivnost svesti uzima šire razmere . tako
da saznanjem da su ličnosti nekog
ITALIJANSKI OBIČAJI
Oni koji se đive bujici britkih reči Ane Manjani, neka znaju đa sa platna nikađ nisu čuli reči ove umetnice. U Italiji, naime, vlađa običaj đa se zvuk nikađ ne snima u isto vreme kađ i slika (mislimo na snimanje u ateljeu), i još jeđan: nikađ se, to je ulvrđeno pravilo, ne snima glas glumaca koji je igrao u dotičnom filmu, bez obzira što većina poznatih italijanskih glumaca imaju i lepe i fonogenične glasove. Kađ se počne snimati dijalog za neki film, glumci iz ekipe koja je film snimila, već su daleko, na nekom sasvim novom poslu. Žan Teri (Jean Perry), francuski pisac scenarija (Manon, Kej Orfevr, Povratak u život i dr.), govoreći o prvom sluIčaju, šaljivo kaže da je to valjđa zato što Italijani ne bi mogli đa ćute za celo vreme snimanja! Za drugi slučaj teško bi bilo naći ma Kkakav opravdan razlog.
Kođ mnogih italijanskih filmova srećemo veliki broj lica koja su učestvovala u pisanju scenarija. Ustvari, u Italiji postoji đobar običaj da razne grupe ljuđi više điskutuju o nekoj temi nego što pišu scenario i onda jeđan ili nekolicina od
njih, nude proizvodnom preduzeću,
Felini snimz
ideju, a nikad potpuno prazrađen scenario. (I Cavatini (Zavattini) učesivuje u takvim kružocima!) Otuđa dolazi da i onih nekoliko, na, špici filma označenih, „pisaca scenarija
nisu ustvari jedini pisci. Postoji i
veoma veliki broj onih koji iz svakodnevnih događaja objavljčnih u novinama uzimaju iđeje i nuđe ih filmskim kompanijama. Tako je jed nog dana objavljena notica đa se srušilo stepenište pođ navalom mladih nezaposlenih žena koje su došle da se jave na neki oglas O. zaposle. nju. Sutrađan se ·srušilo stepenište preduzeća. „Lux” pod teretom. onih koji Su došli đa taj događaj ponude, kao priču za film! (Film je snimljen u italijansko-francuskoj Koprodukciji i kođ nas prikazivan od naslovom „Rim u 11 časova”), S
Da se slučajino ne pomisli đa Ttalijani vole i đa gleđaju filmove iz svakiđašnjeg života, Daleko od io Ba! Najbolji italijanski filmovi koji su kao fakvi već ušli u istoriju filma, nisu se, naprimer, ni u Rimu održali na repertoaru nikad duže ođ — iri đana! Većina Italijana rađije
leda neku limunađu u b oji ne dobar film WGRO POMO
_ dama
0 svojoj siromaštini i. pat | |
Zaklin Sasar
ostvarenja u osnovi atributi, ti, umetnički simboli autorovih poruka svetu, proces identifikacije jenjava, metamorfozirajući se u novi vid emotivnosti, potkrepljene pojačanim radom svesti, gde, pitanje „Ššta” biva upotpunjeno pitanjem „kako”. Tog momenta zauzima se prema delu kritičan stav. ,
Da li se napuštanjem identifika= cije, tj. totalnog pasivnog predavanja svemu onome što sa filma nalazi odjeka u čoveku (a što, razume se, ne mora đa buđe emitovano umetničkim :sredstvima gubi sva draž tog spe“ cifičnog užitka?
Delimice možda. Ali — odgovaram — iako blažena identifikacija više ne može đa se ostvaruje, ljudska emotivnost proširuje svoj ra» dius van zone ličnog egoizma, tako da uz pomoć svesti prima'nov kva= litativni vid — vid iđejne oformljenosti. No bez zavaravanja, i takvo stanje, nazvano aktivnim odnosom prema umetničkom delu, nikada neče moći da napusti svoj osnovni medijum: tamni rezervoar ljudske vansvesti, s tim što bure, u njemu izvitlane, ostavljaju u svesti tragove' koji mogu da se čitaju, istina mutno, još uvek.
Živojin Pavlović, student
| KNJIŽ | NOVINE |
|}: List za književnost, umetnost i društvena pitanja
xuUređivački odbor: } Oto Bihalji-Merin, Miloš 1I..| Bandić, dr. Mihailo Marković, Peđa «Milosayljević, | Dušan jj) Matić, Tanasije Mladenović, | M. Panić-Surep, Vicko Ras por, ing. Rajko Tomović, Ri-
sto Tošović, Eli Finci. Urednici DUŠAN MATIĆ i TANASIJE MLADENOVIĆ"
- —— | List izdaje Novinsko-izdavačko preduzeće „Kultura”, Beograd, -M. Pijade. 29; Redakcija: Francuska 7, tel. 21-000 tek. račun: I0 — K.B. 33 . :Ž. — 208
—-—-~
List izlazi svakog drugog
petka. Pojedini broj Din: 30.
| Godišnja pretplata Din. 600,
NE polugodišnia Din. 300, za inostranstvo dvostruke
Tehničko/umetnička' oprema Dragomir Dimitrijević Odgovorni urednik
Dušan Matić
--—_—
Štampa , „Glas”, | Beograđ, Vlajkovićeva 8.
EVNE |