Narodno blagostanje

Страна 324 НАРОДНО

БЛАГОСТАЊЕ Бр. 21

dacima 77,0 lica, t. |. skoro 2% puta više. От (ога, u Danskoj otpada na oranicu 86,9% poljoprivredne površine, a u Jugoslaviji samo 51,1%. Zato na 100 ha огаnice bilo je u Danskoj 37,3 lica, a u Jugoslaviji 150,8 lica. Od prvog popisa stanovništva 1921, do drugog 1931, stanovništvo je poraslo od 11.985 hilj|. na 13.034 ћу. ili za 2 mil. (Definitivni rezultati popisa stanovništva od 31 marta 1031 god. Knjiga I. Beograd, 1937), dok je oranica proširena mnogo manje nego za 1 ти. ha. Dakle, broj poljoprivrednih stanovnika na 100 ha oranice za ovih 10 godina znatno je porastao i pokazuje tendenciju da raste dalje. Prema Gross-ovim podacima broj poljoprivrednih stanovnika na 100 ha oranice iznosi u Mađarskoj 80,6, u Rumunskoj 99,6, u Bugarskoj 119,6. U Jugoslaviji ovaj broj bio je već 1931 god. 150,8.

Iz toga se vidi da je gustoća agrarnog stanovništva u Jugoslaviji mnogo veća nego čak i u Bugarskoj. Zato nema sumnje da u Jugoslaviji još više nego 3 radne snage ovog stanovništva ostaje neiskorišćena. To je jedna delimična i zato prikrivena, ali kronična, i zbog toga osobito teška besposlica зејаског. stanovništva koja vrlo nezgodno utiče ne samo na privredni položaj seljačkih masa, nego i na čitavu narodnu privredu. Selo ie preopterećeno stanovništvom koje je samo delimično zaposleno; zato ono šalje jedan deo svoga viška radne snage u varoš i tamo obara nadnice i životni standard.

Agrarnu hiperpopulaciju konstatuje i Otto Frangeš (Die Sozialbkonomische Struktur der jugoslawischen Landwirtschaft. Berlin, 1937). On smatra da je agrarna reforma pogoršala položaj, jer se izvodila bez dovoline brige o uređenju novih seljačkih gazdinstava. Zbog agrarne hiperpopulacije zaposlenje seljačkih radnih snaga u više krajeva smanjilo se na 21,5%; u vezi s time nadnica poljoprivrednih radnika padala je u gOdinama krize na nivo gladi.

Isti problem je pokrenuo d-r Milorad Nedeljković u svom govoru na ovogodišnjem zboru akcionara Narodne banke. Naglasio je da u Jugoslaviji živi na selu preko 12 mil. duša u približno 2,5 mil. porodica. Oko 20% ovog stanovništva pretstavlja već seosku sirotinju koja nema nimalo svoje zemlje. Ostalih 2 mil. porodičnih gazdinstava dele među sobom ziratnu zemlju koja iznosi okruglo 7 mil. ha. Više od Ja seoskih porodica imaju ispod 5 ha ili prosečno na jednu porodicu ispod 2 ha ziratne zemlje. Oskudica ziratnog zemljišta, kaže M. Nedeliković, postaje frapantna, ako se uzme u obzir priraštaj stanovništva koji nadmašuje 250 hiljada duša godišnje. Od ujedinjenja 1918 god. do danas stanovništvo se umnožilo za preko 3,5 mil. duša, odnosno za 700—800 hilj. porodica. Ziratna zemlja nije se umnoŽavala u istoj srazmeri, i zato je došlo do drobljenja porodičnih poseda i do smanjivanja prosečne veličine porodičnog poseda.

Da navedemo još rezultate popisa poljoprivrednih gazdinstava od 31 marta 1931 god. koji, prvi put posle rata, sadrže podatke o broju i površini poljoprivrednih gazdinstava prema grupama veličine (Statistički godišnjak 1936. Beograd, 1937):

Broj gazdinstva

Celokupna površina

Kao što vidimo, s svih gazdinstava pretstavlja parcelne posede od kojih ne može da živi porodica i koji normalno moraju da pružaju samo dopunu prihodu od drugih glavnih radova. Svako od ovih gazdinstava ima prosečno 1 ha celokupne zemlje i svega ?/s ha oranice. Ali i druga Vs gazdinstava (mali seljački posedi) ima prosečno samo po 3'/s Ba celokupne zemlje i 2 ha oranice. S obzirom na sadašnju ekstenzivnu kulturu 2tarica takva površina ne može izdržavati porodicu i zaposliti nienu radnu snagu. Na jedno gazdinstvo svih grupa otpada prosečno 5,36 ha celokupne površine i 2,87 ha oraniće. Međutim u seljačkoj Danskoj na 1 gazdinstvo otpada 17 ha celokupne površine i oko 15 ha oranice. Pošto jedno poljoprivredno gazdinstvo ima prosečno preko 5 lica, godine 1931 otpadalo je na 1 poljoprivrednog stanovnika u Jugoslaviji samo oko 1 ha celokupne zemlje i љ ha oranice. Takvi bi brojevi čak i kod vrlo intenzivne privrede svedočili o velikoj agrarnoj prenaseljenosti. Kod ekstenzivne |ugoslavenske poljoprivrede moraju ovi brojevi zabrinuti. Osobito zbog toga što je žetveni prinos sa 1 ha napredovao u posleratnim godinama dotle dok se poljoprivreda oporavljala od posledica rata, a posle toga ovaj prinos ne samo nije narastao nego se, naprotiv, u vezi sa krizom smanjio. To se vidi iz podataka o prinosu sa 1 ha u met. c. (100 kz) prema publikaciji »Obrađena zemlja i žetveni prinos«:

O ili

1920—24 1925—29 1930—8384 zaprvih za drugih

5 godina 5 godina pšenica (ozim.) 9,2 12,0 J06,6 5.28 — 1,4 kukuruz 13,5 14,2 16,9. -- 07 15 2.6 ječam (ozim.) 8,3 11,0 106. = 27 = 0,4 raž (ozim.) 7,8 9,3 88 #5 —"0,5 оуаз 9,4 8,2 76 18 — 1,2 krompir 45,8 49,9 588 41 + 8,9 бесегпа гера 182,9 167,1 168,3 == 34,2 = 8,9

Samo prinos kukuruza i krompira povećao se takođe i u drugih 5 godina, dok je prinos svih ostalih navedenih proizvoda opao. Smanjivanje površine ne kompenzira se, dakle, povećavanjem prinosa od 1 ha površine. Položaj se pogoršava još zbog toga, što su u isto vreme pale cene svih agrarnih proizvoda.

Promene u privrednom životu sela |esu rezultanta čitavog niza različitih kretanja. Ovaj život ima svoje neregularne, »slučajne« fluktuacije zavisne od meteoroloških činilaca. On ima takođe svoje periodične Коnjunkturne oscilacije koje se osobito |asno ogledaju u kretanju cena. Jugoslavensko selo, kao i sela drugih agrarnih država, bilo je teško pogođeno poslednjom agrarnom krizom. Ova je kriza počela u Jugoslaviji 1930 god. i postigla svoj vrhunac 1934 god. posle čega je selo počelo polagano da se oporavlja od pritiska krize. Ali i najteža konjunkturna kriza je. privremena pojava koja dolazi i odlazi. Međutim, pojava agrarne hiperpopulacije i njeno naraštanje je stalna (»sekularna«!) sfrukturelna pojava koja se razvlači preko pojedinih konjunkturnih ciklusa. Ona stvara stalnu razvojnu

O ra n i Ga

Veličina ha na ha na

hiljada % hilj. ha 9/0 1 gazd. hilj. ha 9/0 1 gazd. do 2 ha 681,8 33,8 693,5 6,5 1,03 441,9 7,7 0:66 2—5 ha 676,3 34,0 2.287,6 21,5 2,96 1.407, 24,7 2,08 5— 20 ha 581,3 29,3 5.254,0 49,3 9,03 2.881, 50,6 4,10 20—100 ha 54,5 2,8 1.726,7 16,2 31,68 810,3 14,2 14,87 preko 100 ha 1,8 0,1 684,2 6,5 380,11 161,3 2,8 89,61 Ukupno 1.085,.7. 100,00 10:6460 100,0 5:36... 57018 100,0/ | 2,80