Nova Evropa

-.. Muževi kakovi su tu stajali izmedju tužilaca i svjedok4, branioci, štedljivi u riječima, jedne oklevetane istinoljubivosti, kao taj doktor Popović, »Srbi u Beču«, koji su bez muke iznijeli pobjedu nad bečkim intelektom, — biće da su bili srećni kad su okrenuli ledja ovoj kaši od karaktera, iz koje ne raste nikakvo djelo i nikakva misao. Ni materijalna ni duhovna konzekvencija. Politici to ne škodi, a štampa će i dalje pripuštati nauku kao saradnicu. Pad autoriteta ne primjećuje se u vrevi... A. ipak je to bio krah, koji će se čuti tek nakon sto godin4... Ovo gladjenje brada naučenjaštva, ova spremnost, ako baš mora da bude, na borbu frazama za otadžbinu, i »ako bi došlo do oružanog sukoba s neprijateljem«, u »Neue Freie Presse«, spremnost da se predje Sava i »sa Srbima da se pobije«, iz naučenjačke lakovjernosti prema jednoj novini s kojom bi se dalo govoriti kad bi Srbin, umjesto bitke, liferovao na vrijeme nešto drugo — : svega toga više nema... Ta valjda nećemo dopustiti da nam i dalje imponira jedno naučenjaštvo zato što nosi veliku bradu i naočari, te pušta da ga se nasadi jednom veleizdajom baš kao kakvim Sjevernim Polom, a na koje bi mogao da pljune i svaki kalfić izmedju Kopenhagena i Beograda?... Istorija je obično nauka onih ljudi koji nisu sposobni da sastave jedan uvodni članak... Sve su to sami »borci«, koji su anonimno ili »s otvorenim vizirom« — krenuli u bitku perima. I danas je još ton »Neue Freie Presse« udešen na ovu udaljenu radost u rukovanju oružjem, i njezino izvještavanje postizava umjetničku visinu u tome što se tu frazerstvo opisivanja doista poklapa s frazerskom sadržinom radnje.

Ali da je malo trebalo da papiri, oko kojih su se okupili duhovi jednog papirnog svijeta, štamparskom omaškom postanu paniri, to obilježava opasnost ovog zanata... Gospodin Dr. Fridjung navodi, da je dokumente o srpskoj veleizdaji primio od ljudi koji »zaslužuju isto povjerenje« kao i raniji šef Generalnog Štaba grof Bek. Ovo će biti tačno. Tačno je, da je sadašnji Šef Generalštaba (Conrad v. Hoetzendorf, čije ime bezuvjetno vapi za jednom bitkom na Drini, da bi ušlo u čitanke za srednje škole) ispitao ove dokumente; istina je, da su se oni pokazali kao krivotvoreni, pa je u najmanju ruku opasno pozivati se na izvore starijih dokumenata ove vrste, koji su već svoju dužnost izvršili. Gospodin Dr. Fridjung, dakako, tvrdi, da istoričar može očekivati da mu se pokloni izvjesno povjerenje, jer da inače niko ne bi vjerovao ni da je Aleksandar Veliki živio; mi ovo znamo samo otud što su nam to pričali stari istorijografi: »Ali mi im vjerujemo i pouzdajemo se u njih«. Eh, ja bih nakon rezultata Fridjungova Procesa i u toj tačci savjetovao opreznost... Mi smo, naprimjer, u toku ovoga procesa doznali, kako od prostog alibija jednog beogradskog profesora zavisi čitava dokazna snaga veleizdajničkih dokumenata, koji bi nas pred Evropom bili primorali »da se latimo mača«. Gospodin Dr. FridJung i tu se pokazao kao istoričar koji ukazuje poštovanje istini! On Je, prema pouzdanim novinskim izvještajima, bio dovoljno »savjestan« da prizna, da je profesor Marković onoga 22. oktobra, kad je u Beogradu pozivao na rat, boravio u Šarlotenburgu (Grohimannstrasse 30),

117