Gledišta

oma nemirna, i sa svakim značajnijim privrednim i društveno-političkim događajem koleba se i zanosi više ka jednom ili ka drugom smeru daljeg razvoja. U krajnje složenoj situaciji naziru se obrisi relativno novog oblika svojinskog monopola koji bi se mogao formirati u pojedinim preduzećima, grupacijama preduzeća, tim grupacijama povezanim s pojedinim bankama, odnosno u pojedinim privrednim formacijama povezanim sa centrima političke moći u teritorijalnim zajednicama. Tom vidu svojinskog monopola bile bi iniherentne tendencije: (1) da se reprodukcija činilaca proizvodnje vrši po determinizmima reprodukcije kapitala, s tim da pojedinačni kapitali nalaze postojane reprezentante, agente i be neficijente u specifično strukturisanim formacijama društvenih grupa unutar preduzeća i banaka, i u drug'm funkcionalnim i teritorijalnim formacijama; (2) da se akumulacija vrši suprotstavljanjem viška vrednosti najamnini, s tim da društvene grupe koje pretežno upravljaju viškom vrednosti (reprezentanti, agenti i beneficijenti svojinskog monopola) potiskuju iz upravljanja druge učesnike društvenog procesa rada čiji bi se interesi ostvarivali u granicama reprodukcije najamne radne snage; (3) da se premeštanje, koncentrisanje i centralizovanje društvenih sredstava vrši konfrontacij om i konkurencijom pojedinačnih svojinskih monopola, kon centracijom na strani onih svojinskih monopola koji imaju povoljnije uslove za reprodukciju i centralizacijom pomoću potčinjavanja slabijih od strane jačih svojinskih monopola, pri čemu bi se formiraie čvršče (i od radnika više osamostaljene)__strukture društvenih gnipa koje personifikuju svojinske monopole i, prema svojim posebnim interesima, vode njihovu reprodukciju, i (4) da se premeštanje, kombinovanje i restrukturisanje društvenog rada vrši po determinizmima tržišta najamne radne snage, uključiv stihijsko menjanje rada praćeno dekvalifikovanjem radova, delimičnom ili potpunom eksproprijacijom vrednosti radne snage pojedinih kategorija radnika, konkurencijom među prodavcima radne snage koji nisu u stanju da kontrolišu uslove korišćenja i obnavljanja sopstvenih radnih snaga. Bila bi osobito značajna analiza formacije društvenih grupa koje bi mogle postati predstavnici, agenti i korisnici ovog vida svojinskog monopola (odnosno koje pr e t e nd u j u da to postanu). Takav položaj niko ne može postići pomoću pravno z:\stićenih i politički priznatih privatnosvojinskih prerogativa, a takvoj pretenziji sve manje mogu služiti i čisti etatistički svojinski oblici. Međutim, relativno stabilno koncentrisanje i monopolsko korišcenje ekonomske moči moglo bi se postizati kombinovanjem tri načina otuđivanja te moći od rada i rad-

34

DR ZORAN VIDAKOVIC