Književne novine

· đenog,

tome mišljenja, gvih ostalih pretstavljaju nešto o če“

STRANA 4

O NEKIM PROBLEMIMA

ARHITEKTONSKOG STVARALAŠTVA

Pored osnovnih zadataka u poveća-

nju proizvodnih snaga naše z j

Petogodišnjem planu važno Bit. ; ja dato stvaranja boljih životnih uslova ftrudbenika u gradovima, radničkim naseljima i selima. Za ostvarenje ovih zadataka u znatnoj meri pozvani su naši arhitekti i tehničari, oni u fome imaju značajnu i odgovornu ulogu,

Rad arhitekata u novoj Jugoslaviji

· đobio je široke dimenzije, on se i po

sadržini i njegovom društvenom značaju bitno razlikuje od rada arhitekata u staroj Jugoslaviji. Umesto podrenajamničkog položaja arhitekte prema poslodavcu koji je diktirao svoje zahteve projektantu zgrade za rentu i eksploataciju radnih masa, danas arhitekti projektuju i grade nova industriska i rudarska naselja širom zemlje, oni izgrađuju široku mrežu novih društvenih zgrada, kulturnih i zadružnih domova, obdaništa, internata, škola i fiskulturnih objekata, projektuju nove parkove kulture i odmora kojima se unose novi elementi u život gradova, naselja i sela.

· 'Fakvi novi i široki zadaci omogućuju svestran i brz razvoj naše arhitek= ture, oni upućuju naše arhitekte na move oblike stvaranja koji se zasnivaju na kolektivnoj saradnji, za individualno stvaralaštvo, na diskusiji i kribici o svim problemima stvaralačkog rada, što sve doprinosi produbljavanju teorije i njenom povezivanju sa praksom. Danas arhitekti sve ma nje gledaju na arhitekturu kao na oblast »iživljavanja« projektanta, sprovođenja individualističkih koncepcija itd. jer su svesni da arhitektura pripada čitavon. radnom narodu koji je postao glavni naručilac u oblasti arhi-

#*ekture. Time su ostvareni uslovi da

arhitektura postane jedno od snažnih oruđa u borbi za privredni i kulturni napredak naše zemlje, da arhitektonska delatnost postane krupan faktor u zađovoljavanju kulturno-životnih potreba grada i sela,

Među aktuelnim zadacima o kojima arhitekti diskutuju jeste i problem idejnih osnova arhitektonskog stvaralaštva koje treba i svojim oblicima da izražava našu novu društvenu stvarnost i novu sadržinu naše arhitekture, Problem izgradnje naše nove arhitekture neće moći na mimoiđe borbu između različitih gledanja na osnovne probleme arhitekture, borbu protiv nasleđenih shvatanja koja danas više ne mogu da se održe i da zadovolje move zahteve.

U uslovima kapitalizma arhitektura je postala sredstvo za rentu i eksploataciju radnih ljudi, na nju se počelo gledati kao na robu koja treba da uz minimum troškova da' maksimum profita. Samim tim arhitekti su bili prinuđeni da stvaraju takvu arhitekturu koja će što više zadovoljiti takve zahteve, Pod takvim uslovima arhitektura je morala gubiti sve više slobodu umetničkog stvaralaštva, ona je SVOjim oblicima sve jasnije izražavala svoj podređeni položaj prema naručiocu-vlasniku zgrade za rentu. Takva arhitektura, svedena na najprostije i najnužnije oblike, lišena svega onoga što ne donosi neposredno rentu, u punoj meri izražava raspad buržoaske kulture koja se sve više dehumanizira i upravlja protiv radnog naroda. .

Da bi se naša nova arhitektura što pravilnije razvijala potrebno je ne samo da se oslobodi izvesnih nasleđenih predrasuda (karakteristično je da su arhitekti u poslednje vreme svesno sve više bežali od naziva arhitekta zamenjujući ga mazivom inžemjera, dajući time arhitekturi izrazito tehni-

·'Čki i time i matno uži karakter), —

nego je potrebno i da se baci više svetlosti na pitanje: kako će arhitektura i kojim putevima što brže izići iz ĆOTsokaka bezidejnosti, šablonizma i formalne golotinje i stati na put idejno= sadđržajnog prostornog uobličavanja, koje će jasno i ubedljivo govoriti sVO* jim arhitektonskim jezikom da je to

"arhitektura novog društva, sa novom

sadržinom, da je to arhitektura koja daje krupan doprinos stvaranju boljih životnih, uslova radnih 'judi, koja bogati društveni život novim elementima, koja učestvuje u izgradnji socijalizma i čini život radnih ljudi lepšim. Takva arhitektura mora biti bliska i razumljiva širokim masama, pa još i više: ona treba da budi u čoveku zadovoljstvo, radost i ponos što je to arhitektura Micove zemlje, našeg naroda, što ona nosi u sebi osobene crte našeg narodnog stvaralaštva, Naravno da je ovakvo shvatanje u suprotnosti sa pravcima koji arhitekturu izjednačuju sa »mašinom za stanovanje«, koji smatraju da arhitektuma me može i ne treba da zajedničkog sa nacionalnim osobenostima, nego naprotiv da ona treba da ima kosmopolitski karakter, Prirodno je što takvi kosmopolitski arhitekti odriču svako.pravo narodnim: masama da one đaju svoj sud o arhitekturi, da

postavljaju svoje zahteve i želje o ar

hitektonskom stvaralaštvu. Prirodno je što oni izvitoperavaju odnos arhižtektonskog stvaralaštva prema narodmim masama, pa tvrđe da bi to bilo spuštanje nivoa arhitekiure, dok su arhitekti pozvani da sovjim delima uzđižu mase do shvatanja i ukusa samih arhitekata. Naravno da se tak:vo izvitoperavanje, koje je direktno ili indirektno zavisno od kapitalističke klase, zasniva i na igvesnim apriorističkim i netačnim postavkama:

a) da su gledišta na arhitekturu i sudovi o njoj stvar uzanog kruga arhitekata, pa da su oni jedini pozvani da o tim stvarima odlučuju, a da pri sudovi, želje i zahtevi

mu se ne može diskutovati, što nema nikakav značaj za arhitekte;

b) da su gledišta i sudovi o arhiteka nearhitekata najčešće pogrešni, primitivni pa i nazadni, što se izra-

ima ničeg .

žavalo preko oštrih naziva koje šu nearhitekti davali delima »mođernih« arhitekata (»sandučare«, »kasarne«, »BOlubarnici« itđ.)

Izvan svake diskusije je da su arhitekti pozvani đa izgrađuju svoja gledišta na arhitekturu i da la svoja gle“ dišta i ostvaruju u svojim delima. Međutim je takođe van diskusije da ta dela ne pripadaju samo arhitektima, nego narodnim masama i da one ne samo ne mogu biti isključene u davanju suda o arhitekturi, nego da je to njihovo pravo i da će one time pomoći arhitektima u njihovom stvara– lačkom radu i traženjima a naša nova arhitektura postane narodna, da ona svojim prostorno-umetničkim oblicima postane što puniji, što verniJil odraz razvitka našeg društva u prav cu socijalizma i kulturne revolucije Dal odigrava u našoj zemlji, omo-

ši puni i (Og POOJJE razvitak narodnog stva-

Sve to ukazuje na potrebu da se naša nova arhitektura razvija ma bazi što potpunijeg proučavanja i kritičkog odabiranja i daljeg razvijanja svega onog što je najbolje, najpozitivnije u narodnom stvaralaštvu, služeći se time ne kao gotovim elementima, nego nadovezujući na izvesna prin cipijelna rešenja. Razume se da je u svemu tome stvaralačkom procesu od primarmmog značaja progresivna arhitektonska misao koja će se razvijati naporedo sa novim zadacima koje društvo bude postavljalo pred arhitekturu. Kao jedan od osnovnih zađataka u oblasti teorije postavlja se uspostavljanje pravilnog odnosa arhitektonskog stvaralaštva „prema gradograditelj=stvu, kao najširoj i najsloženijoj oblasti arhitekture, koja planski i prostorno organizuje i povezuje celokupnu građevinsku delatnosk na teritoriji grada ili naselja, u jednu organsku logično povezanu, prostorno uobličenu celinu. Prelaz na socijalističku plansku privredu i izgradnju zemlje oslobađa arhitekturu od uzanih okvira na sleđenih iz kapitalitičkog poretka, on joj otvara nove, široke perspektive koje brišu granice između arhitekture i planiranja gradova, koje arhitekturu uzdižu na viši stupanj socijalističke izgradnje gradova kao prostorno organizovanih celina na gradograditeljstvo. |

Odvajanje planiranja gradova u kapitalističkim zemljama od arhitekture, zaobilaženje arhitektonske problematike i prenošenje težišta na druge tehničke probleme koji imaju podređen

* značaj prema arhitekturi grada — nastupilo je kao posledica samog kapitalističkog sistema u kome je arhitek=tura okovana i stešnjeta u uzane Okvire individualnih parcela. No kako se i u okviru kapitalističkih gradova mo= ra organizovati komunalna služba, kako je neophodno da se niz tehničkih radova izvodi prema jedinstvenom planu (vodovod, kanalizacija, mreža ulica i gradskog saobraćaja itd.) došlo se do tzv. generalnih planova koji su generalni samo utoliko što rešavaju u celini one tehničke radove koji imaju komunalni karakter. 'Ukoliko se njima rešavaju i problemi arhitekture, koja zauzima oko 80% ukupnih investicija u gradu, ta rešenja imaju uglavnom utopiski karakter, jer je realna izgradnja grada potpuno u rukama zemljišnih i građevinskih spekulanata i potpuno zavisna od njihovih imteresa. Karakteristična je u tom pogledu izjava Društva britanskih arhitekata koju navodi H. Bernouilli u svome najnovijem delu Grad i njegovo zemljište:

»Naše odbijanje da spekulantsko eksploatisanje zemljišne sopstvenosti ma na koji način podvrgnemo kontro= li, dovelo je do toga da je svako realno gradograditeljstvo postalo nemoguces, Danas postoje svi uslovi da se kod nas pređe sa planiranja gradova, sa regulacionih planova na rcalno, plan=sko gradograditeljstvG koje će arhitekturi dati njen puni sadržajni i formalni značaj, koji će planiranje gradova razviti u rea]no arhitektonsko projektovanje blokova, ulica, trgova, kompleksa stanbenih i društvenih zgrada itd. Na taj način projektovanje generalnih regulacionih planova postaje samo neophodna etapa u rađu arhitekata na izgradnji gradova kao organizovanih arhitektonskih celina.

Odvajanje i ograničavanje gradograditeljskog projektovanja na detalj-

ne planove gabarita zgrada i njihovih.

formalnih, siluetnih rešenja, bez istovremene izrade arhitektonskih skica | na osnovu konkretnih zadataka, krije

u sebi opasnosi da se pređe u forma– .

lizam, gde je formalnoj koncepciji dat primaran značaj i gde je takva formalna koncepcija u suštini lažna, jer nema svoju sadržinu, a kada je bude dobila — ta sadržina (unutrašnje prostorno i funkcionalno rešenje zgrade) biće uslovljena i podređena unapred datom formalnom koncepcijom. To međutim nikako ne znači da se projektovanje gradova može zasnivati bez određene, idejno opravdane prostorne koncepcije koja treba da odredi karakteristične osobenosti grada, Takva osnovna prostoma koncepcija grada nesumnjivo vrši uticaj na realno arhitektonsko projektovanje, ali, u isti mah ona mora da proizlazi iz planske koncepcije o organizaciji grada i celokupnog života u njemu, iz uloge pojedinih elemenata i njihovih međusob=nih odnosa, njihove povezanosti u jednu celinu, Sve to dalje ukazuje na potrebu da se gradograditeljsko projek= tovanje u detaljnoj razradi ne vrši izolovano od arhitektonskog, da se prostorna, formalna kompozicija grada i gradskih elemenata ne pretvara u šamostalnu, samoj sebi dovoljnu kate-

goriju koja visi u vazduhu, nego da,

se ona rađa kao plod koncepcije O

unutrašnjoj strukturi grada, kao plod zađovoljavanja osnovnih Žživotno-kulturnih potreba njegovog stanovništva. Ovde je ukazano samo na neke od aktuelnih problema naše arhitekture koji zahtevaju dublju teoretsku razradu i svoja praktična rešenja. U vezi s time treba ukazati na velike praznine u našoj stručnoj literaturi, iz te oblasti. i Kada je reč o metodama rada koji će omogućiti što brži i puniji rozvoj našeg arhitektonskog mišljenja i dublju razradu osnovnih problema teorije arhitekture i gradograditelijstva, može se ukazati i na rezultate rada sekcije arhitekata DIT-a u Beogradu, posebno na niz plenarnih' sastanaka sa sadržajnom diskusijom O konkretnim problemima rekonstrukcije Beograda u kojoj je uzelo učešće preko trideset arhitekata. Put takvih diskusija, sa iznošenjem različitih gledišta i njihovih sukoba vodi ka razvijanju i uzdizanju na Sve viši, naučni nivo principijelne, idđejne kritike, neophodne u borbi protiv svih onih pojava koje koče puni razvoj i progres našeg arhitektonskog stvaralaštva. Takve diskusije doprinose i tome da među našim arhitektima što pre iščezne nasleđeno skroz nepravilno i nazadđno shvatanje prema kome je kritika rađa pojedinaca nešto nezgodno, nekolegijalno, po kome še kritika izjednačuje sa ličnim napadom. Takva shvatanja su štetna stoga što ona imaju za tendenicju đa guše kritiku, ili da kritiku pretvaraju u hvalospeve i kađenje tamjanom. Me= đutim su dosad održane diskusije po kazale kako kritika znači stvarnu po= moć autoru đa u svome daljem rađu

dođe do boljih rezultata.

Na kraju treba naročito, istaći značaj proučavanja razvoja i krupnih dostignuća sovjetske “arhitekture i građograditeljstva, njihove progresivne uloge za razvoj arhitektonske misli. Proučavanje stvaralačkog rada sovjetskih arhitekata i idejne borbe za arhitekturu socijalističkog realizma osvetljava široki put ka daljem razvoju arhitektonske teorije i prakse, otvara široke perspektive za uzdizanje arhitekture na sve viši naučni i umetnički stupanj.

Dr. arh. Branko MAKSIMOVIĆ

· KRIIŽEVRETNOVIRE

"jačanja Kkultume aktivnosti

POZORIŠTE j

Gostovanje sarajevske opere u Zenici

Sarajevska opera priredila \ U gostovanje u unutrašnjosti ORO JE BTO govine u industriskom centru Zenice. Ovo gostovanje omogućeno je zahvaljujući pomoći Ministarstva prosvete Bosne i Hercegovine, ali isto tako i velikom zalaganju trudbenika Zenice koji su, uporedo sa borbom na izvršavanju, svojih radnih zadđataka „udarničkim rađom izgradili novi dom kulture, sa velikom reprezentativnom salom, i na tai način stvorili tehničke uslove za priredbe ovakve vrste,

Za vreme trodnevnog boravka u Zenici prikazane su dve opere, »MEro s Onog svijeta« i »Toska«, a

Izgradnjom doma kulture trudbenici Zenice stvorili su uslove za obimnije umetničko delovanje, kao i za gostovanje dramskih i operskih kolektiva sa većim brojem članova, što će se svakako češće ponavljati i time poslužiti kao potstrek za brži razvoj kulturno-umetničkog rađa među radnicima Zenice.

Zađarsko narodno kazalište u Kninu i Benkovcu |

u KMKninu je gostovala drama Narodnog kazališta iz Zadra sa komedijom »Kir Janja« od J. 5. Popovića, Ovom prilikom s uspehom su izvedene dve preistave, i to jedna za građanstvo, a druga za predstavpike Jugoslovenske armije.

Članovi Narodnog kazališta iz Zadra DOsetili su i Benkovac gđe je u domu kulture izveđena ista komeđija. Ovoj predstavi prisustvovalo je preko 300 stanovni-

ka Benkovca.

Gostovanje Splitske drame u Zadru i Kninu

Tiw Zadru je ovih dana gostovala drama Splitskog: narodnog Rkazališta, koja je prikazala Čehovljeve »Tri sestre«, Nušićevo

»Sumnjivo lice« i Ogrizovićevu »Hasan= aganicu.

'U prostorijama Rluba Jugoslovenske armije u Kninu dramski ansambl Splitskog narodnog kKkazališta izveo je Ogrizovićevu »Hasanaginicu« i Čehovljeve »Tri sestre«.

WR O OE OiR u ME

Osnivanje omladinskih kul-

turno-umetničkih društava u Makedoniji

Zemaljsko veće Narodne omladine Makedonije donelo je odluku da se u cilju poomlađinskih organizacija u NR Makedoniji osnuju Om*eadinska kulturno-umetfnička društva u Skoplju, Prilepu, Titovom Velesu, ohriđu Kumanovu, Strumici, Štipu i Tikveškom srezu, {

Zemaljsko veće dodelilo je 500.000 dima

ra kao svoju prvu pomoć ovim društvima, Gradski odbor Narodne omladine Skoplja

dobiće 100.000 đinara, a ostala društva, Uključujuči i univerzitetski odbor Narodne omladine, po 40.000 đinara.

_____________________ ——_————–————--—– ti———

PILM

Putujući bioskop u poseti šumskim radnicima

Putujući bioskop Pređuzeća za raspođelu filmova u Zagrebu, posle posete šumskim Tadnicima po Slavoniji i Lici, posetio je šumske radnike m Gorskom Kotaru.

Putujući bioskop nije se ograničio na prikazivanje filmova samo za radnike, članove sindikata, već je proširio svoiu đe. latnost i na prikazivanje filmova za školsku đecu, kao i za ostale trudbenike u mestima gde su pretstave bile priređivane.

Na ovom putovanju po Gorskom Kotaru prikazivan je đomaći film »Slavica« i 5OVjetski film »Sim puka«.

Pretstave su održavane na radilištima u Geroralskom Stolu, Josipđolu, Ogulinskom Jasenku, Dreznici, „Vrbovskom, Gluhoj Drazi, Šimungrađu, Ravnoj Gori, Sungeru Mrkoplju, Vratima kod Tužina, u Lokvama, Gerovu, Prezidu, Klani, Dugoj, Rešši i Stolcu. U svemu je 20 pretstava putujučćeg bioskopa posetilo 5.498 gledalaca, uglavnom radnika.

Filmska delatnost u Sloveniji

»wiTriglav-film« u Ljubljani završio je snimanje nekoliko muedicinskih #ji!mova. Na }ljubljanskoj hirurškoj klinici snimljena su tri naučna filma iz raznih podraičja medicine. Ministarstvo zdravlja NR Slovenije snimilo je dva filma, i to jedan o sprečavanju nezgoda u šumskoj industriji, a drugi o borbi protiv nesrećnih slučajeva uopšte. Snimljen je žurnal koji prikazuje odlazak zdravstvenih ekipa na selo i njihovu pomoć seoskom stanovništvu. U saveznom institutu za tuberkulozu pluća na Golniku snimljen je film »Operacija na Golniku«,

Popularizacija bioskopskih pretstava u Bosni

i Hercegovni

Na inicijativu Komisije za kinematografiju, u Sarajevu je 26 i 237 oktobra ove godine održano dvodnevno savetovanje ru> rukovodilaca bioskopa. Tom prilikom pre-

tresalo se pitanje rađa bioskopa u NR Bosni i Hercegovini.

Posle duže diskusije utvrđilo se da su ranije postavljene norme za rađ biosMopa dale željene rezultate, kako u pogledu

broja pretstava „tako i u pogledu posetilaca. Jedanaest bioskopa prebacilo je nor-

mu koju im je u januaru Ove godine postavilo Pređuzeće za raspodelu filmova u Sarajevu. Na ovoj konferemciji dođeljena je prelazna zastavica Komisije za kinematografiju bioskopu »Radnik« u Kreki, koji je pokazao najbolji uspeh Uopšte. Posle »Radđnika« pokazali su se kao najbolji bio" skopi »Cincar« u Livnu i »Dubrovnik« u Sarajevu.

Još dva nastavna filma domaće proizvodnje

Savezno pređuzeće -· za proizvodnju nastavno-prosvetnih filmova »Nastavni film« u Zagrebu dovršilo je još dva filma, i tD 003 električnih motora« i »Zoološki vrt&«.

Prvi film je namenjen stručnom obrazovanju kadrova, te će korisno poslužiti kao pomoćno nastavno sredstvo za upoznavanje procesa proizvodnje električnih motora. Drugi film »Zoološki vrt« ima širi zna0 te će poslužiti i u nastavi biologije u oda i kao sredstvo za narodno prosve-

»Triglav-film« snima dokumentarni film o zagorskim rudarima

Pređuzečće za proizvodnju filmova »Triglav-filma snima dokumentarni film »Jedan dan među zagorskim ruđarima«. Sce> nario za ovaj film napisao je Ernst Ađamič, koji vodi i režiju. Film će biti dugačak oko 600 metara i prikazaće borbu trudbenika Zasavskog basena za ostvarenje Plana. |

jespopaio dei ena a o oeiiai C E a O0 jobae e

Treća likovna izložba umetnika Crne Gore

Šesnaest likovnih umetnika Crne Gore priređili su na Cetinju svoju treću redovnu izložbu. Izložen je veći broj rađova sa omladinske pruge Nikšić—- Titograd najvećeg objekta Petogodišnjeg plana Crne Gore. Ovoga puta i po temama i po njihovoj obradi crnogorski likovni umetnici dali su uspelije radove no na dosadašnjim izložbama. Među izlagačima, pored iskusnih umetnika, majstora Mila Milunovića i Pet-

ra Lubarđe „izlažu i slikari Aleksanđar Prijić, Luka Stanković, Veliša Leković, Sa-

vo Vujović i Niko Đurović.

IZLOŽBA SOMBORSKIH LIKOVNIH UMETNIKA

(U Somboru je otvorena izložba somborskih akađemskih slikara i slikara amatera. Od 18 izlagača ,đevetorica izlažu prvi put, i to Antun Čizmar, obućar, Đena Čuvarđić, stolar, Aleksanđar Kanurič, firmopisac, MLajoš Kiš, firmopisae, Edita Nemet i Petronela Ugrai, nastavnice, Tereza Ne-

Odgovorni arednik: Jovan Popović, Beograd, Francui

met-Horn, đomaćica i Franja Sel, trgovac, Izložbu su organizovali Gradski narodni odbor i Uprava likovne sekcije.

KULTURNO-UMETNIČRA · SMO'T' ITALIJANSKE OMLADINE ROVINJA

U Rovinju je održana kulturno-umetnička omlađinska smotra italijanske omladine Rovinja. i

Posle referata o kulturno-umetničkom radu omlađine nastupili su hor studenata, muzička pionirska grupa i jedna pozorišma grupa, koja je prikazala aktovku »Verso la lotta di liberazione« (»Ka oslobodilač-

' koj borbi«). Iđućih dana prikazana je ak-

tovka »uL” osteria della posta&« (»Krčma kod pošte«) od Goldonija, dok je umetnička grupa fabrike duvana prikazala »Secletea la fatucchiera« Grupa trovnice ribljih konzervi »Mirna« prikazala je »II ritorno di un geribaldino« (bPovratak garibaldinca«), omladinci Opskrbnog preduzeća dali su komad »Sonata quasi frantasia«, a Učenici u privredi prikazali su aktovku »II 'bottone«. Na hrvatskom jeziku prikazana je drama »Povratak«, koju su izveli omladinci Antituberkuloznog instituta,

Na smotri su učestvovale i tri baletne grupe, koje su izvele narodne pleslove.

ska broj 7 = Štamparija »Borba«, Beograd, Dečanska 31,

1 r — YVa10/t

MUZEJI

Istra spađa među one predjele naše zemlje, koji imaju relativno mnogo muzeja i javnih zbirka. Na njenom području nalaze

se dva muzeja (u Puli i Poreču), i uz njih ” ili samostalno šest javnih zbirka (lapida- · riji u Puli, Poreču, Labinu, Buzetu, SV. -

Lovreču Pazinatičkom i Vodnjanu). Za istarski poluotok to je svakako znatan broj, pogotovo ako ga usporedimo sa stanjem u drugim našim krajevima. | Osim toga, Istra je po svom »muzeOloškom karakteru« jedinstvena, tj. sve su zbirke, a danas i muzeji arheološkog tipa Bg tipa, s pretežno kamenim spomenicima, tako da u Istri nailazimo zapravo samo na, lapidarije. .

Česta pojava lapiđarija po istarskim većim i manjim mjestima kazuje ,kako su te zbirke nastajale upravo nekom nuždom, naime potrebom da se bogatstvo spomeni. ka u kamenu, koji se nalaze na teremu Istre, a potječu gotovo iz svih razdoblja, od predhistorijskih vremena do XIX vije. ka, negdje dolično pohani, da bi se očuvalo | javno istaklo na ponos pojedinog gradića i njegovog stanovništva. Stanovnici nekog gradića ili sela prikupljali su svaki kamen s natpisom ili ukrasom, što su ga našli u bližoj ili daljoj okolici svoga mjesta. O takvoj svojoj djelatnosti s ponosom pričaju seljaci u selu SV. Lovreč Pazinatički. Onu konačnu redakciju po kome hrpa kamenja postaje zbirkom — lapidarijom, u onim slučajevima gdje je to već provedeno, učinio je obično koji meštanin, (Treba, naime, spomenuti, da se u drugim mjestima, osim MLabina i Buzeta, gdje su zbirke kako-tako svrstane, radi još uvijek samo o skupinama »lapida«, što znači O materijalu za lapidarije).

Prema tome, razlika između Javnih zbir ka u Istri i javnih zbirka u sjevernim hrvatskim krajevima jest uglavnom ta, što su istarski lapidariji javni i po načinu svog postanka i po svom smještaju (u loggi, uz crkvu, često pod vedrim nebom, što zahvaljuju svom kamenom sadržaju), dok su zbirke u sjevernim hrvatskim krajevima gotovo redovito plod sakupljačkog žara i strasti pojedinca. Tek se u nainovije vrijeme sve više brigom narodnih vlasti pretvaraju u muzeje. '

Posljeđica načina kako se istarski lapidariji sakupljaju je pojava da se oni sastoje od heterogenih »lapida«, jer je jedini kriterii da »nešto« uđe u zbirku činjenica — da je od kamena. Ovo bi kamenje bilo doista potpuno mrtvo, kađ ne bi govorilo o tome, da su ljuđi Istre svijesni da hodaju po flu, ma kome je u kamehu Ostala zabilježena krvava prošlost njihove zemlje od više hiljada godina.

T,apiđariji Istre čuvaju često krasan materijal za naučni rad. Trebalo bi ih sistematski proučiti i muzeološki suvremeno igzložiti, da bi ovi spomenici kao ostaci prijašnjih vremena danas ispunili svoju zađdaću, koju imaju kao građa za stuđij povi” jesti umjetnosti i arheologije.

Rvo pregleda važnijih lapiđarija Istret

P ula (Arheološki muzej)

Golemi lapidarij s vrlo znatnim spomenicima, naročito predhistorijskim, rimskim, ranokršćanskim i starohrvatskima, većinom iz Nezakcija i Pule, uređuje se u prizemlju i djelomično prvom katu muzejske zgrađe, pa će javnosti biti otvorem u januaru 1949. Drugi dio lapiđarija bit će smješten u jednoj prostoriji venecijanskog

: " KBBOVP Dj,

'5 A, ~4

O aa ja" {še ek | ,

LAPIDARIJI TRE ·

kaštela ni brežuljku izma! muzeja, Mnaigy j JM sponenika poređano » ı muzejskom , | wrtu. /

Poreč (Muzej) .

U Pore{u su u toku Tabvi oko Organi” zacije no/Og muzeja, ko će se nalazitk. u baroknj palači Sinčići u prizemlje te zgrade, u dvije prostrane}rostorije kamenog poda, rustičnih kame|n ziđova i stropa od gr?đa, bit će prenteni kameni 5pOmenici, koji su za vrijen okupacije sta» .jali dljejpom W tzv. »CaSsagei santl«, a di+jelom na otvorenom probru nekadašnjeF Martovoj hrama. U zbir pretežu rimski spomenici i ormamentiraj dijelovi arhitekture novijeg vremena|barok).

U atriji porečke bazile nalazi se por seban Mipidarij. Većina tamenih fragme nata POOLOIRA (ranoršćanskih, staro ,

rvalski asnijih) u: ao Bebi Mija, člobod: mi su u zidovev

a bin

abjnu postoji đoOSa|majbolje uređeni igtariki lapidarij. Šezd Panin spomenika iz različitih rajoblja postavljeno je mi kamene postamite ili uziđano U GO stijenu otvorep joggie na glavnom trgu, Po mišljenjukonzervatora (Ka, ramdn) u jednoj se loši smije nalaziti Ul, historijsko-umjetnička bizka kamena (lat pidafij) ili suvremeni šomenici, a nikak&' jedm, i drugo zajedmo \

Bizet “ | Buetski lapiđarij sas\ji se ođ blizu dva< đesqd različitih kameni spomenika (tim ska stela, figuralni reli, grbovi i t. db. · Veći stoje pod vedrim nebom poređani (beZ ređa!) na niskomkamenom zidu 17 gradke bedeme ,a mami su uziđani u Zi? s dime strane. Arheo)ški muzeji u puli namjerava ovom lapiđriju pođići kroV, đa m spriječi postep' propadanje kamena ijecajem oborina.

8y. Lovreč Pašnatički

Zlirka »lapiđa« OVO! sela nalazi se u otvirenoj loggi um Žuhnu crkvu, a djelomio u nekom malm crkvenom spremišlu. Među spomeni(ma uz rimsku steJu ma Više fragmena} sa starohrvatskim i mmaničkim ormameltima. Zbirka je zasad potpuno meuređ :

odnjan

aterijal mnekađašnpg lapidarija (oko dvije stotine spomenila iz rimskih i kasnijh vremena) leži sda zatvoren i nepriačan javnosti. A ološki muzej u Pu1ilmamjerava tokom 949 godine ma trgu erkvom podići ggiu, u kojoj bi laarij bio prikladmo| ješten.i čuvan, te ro izložen. | vaj letimičan pri p}kazuje nam, da

eđ lapiđarija Istre mas, svršetkom 1948 ine, nakon okupalije i rata, kad je Opator iz istarskih nuzeja u Puli i PoRkulturno-historijske irke i umjetničke jredmete (kojih upra=sada od Italije tažimo restituciju), a spomenike, u cijeloj zapravojsamo jeđan muzejski pp „a to je lapidarij U Istri njega susremo Fotovo kao pripbdnu pojavu, jer nam čini, da je i en|poput kamenih kuća ih spomenika, nikao dobrim dijelom kaenito. To Više bi trebalo Japiđarije kao pičnu muzejsku pOBVU Istre urediti, pročiti mjihov materiji i postaviti po suvre+enim muzeološki načelima. t

r Lelja DOBRONIČ

Otvoren je Voivodjanski muzej i Galerija Matice sr ke

U Novom Sađu svečano je otvoren Wojvođanski muzej i Galerija Matice srpske.

Novoosnovani muzej sadrži arheološku zbirku, prikaz Narodnogslobodilačke borbe kao deo istoriske Zzbirke i Galeriju Matice srpske. Tokom

| | sledećih meseci otvoriće se i etnograf- | |

ska, istoriska i prirodnjačka zbirka. AyYheološka zbirka obuhvata dugi | period od stvaranja prvobitne zajed- | nice do seobe naroda u ranom sred- | njem „veku. Ona se isključivo sastoji| iz predmeta otkopanih u Vojvodini. Zbirka narodnooslobodilačke borbe/ osvetljava period u kome su se naro_ di Vojvodine pod rukovodstvom KPJ zajedno sa ostalim narodima naše zemlje digli u borbu protiv fašističkih osvajača. Dokumenti iz vremena oslobodilačkog rata pregledno su iZ” loženi i bacaju punu svetlost na događaje u Vojvodini od prvih akcija 1941 do oslobođenja. Tzložene su } karte bojišta, ilegalna štampa, tigl na

Troja i učesnika U borbi, oružje i lične ipartiganske pr iske, dokumenti o losnivhnju u Tate narodnooslobodilač\kih odbora kaoji dokumenti o ZVeTStvinla lj zločinca okupatora, Galerija sadi dela vojvođanskih slikara od XVII stoleća do danas. Vojvođanski muzej i Galerija pretstavljaju cenir4lne ustanove OVE VIste u Vojvodi

kome! se aka u Sremu, slike he-

RADSKOG MUZEJA VRŠCU

muzj u Vršcu organizovao će i zanatske radino-

afskih predmeta prikupila je upraja muzeja od meštana, uz pomoć majovnih organizacija, 4 naročito Savez pionira.

Mnogi od građana, koji su ustupili oko 200 predmeta Za izložbu, odlučili su da svoje predmete poklone Muzeju za popunjavatje etnografske zbirke.

ARTIVNOST

Gradski

Dubrovacki muzeji biće smešteni u |

pet istoriskih

radski muzej, koji je osno” ar pol ni prošloga stoleća,

ž j vi

a peyacdu Sot ije kulturno-istoriske eliki Tažvoi

i e muzej u posleratnom Taž obPOS oem Oko DON muzejske zbirke znatno su povećane novim, veoma draBp0Ocenim materijalom. Danas muzej ima va zbirke: prirodnjačku, kulturno-istoris a pomorsku, etnografsku, ' zanatstva i oružja starog Dubrovnika i arheološki lapidarijum (zbirka kamenih spome-

. nika).

Muzejske zbirke smeštene SU u dvema zgrađama: u staroj tvrđavi SV. Ivana.u gradskoj luci i u drevnoj zgrađi Rupe, koja je u vreme DĐubrovačke republike služila kao žitnica. Ove dve zgrade, koje spa-, đaju u red monumentalnih istoriskih gra” đevina, nisu više pogodne, pošto su u njima muzejski predmeti mogli samo delimičmo·da budu izloženi i razvrstani. Naročito se to osećalo u zgradi Rupe, u kojoj je smešten veoma obimam morske istorije Dubrovnika kao i mnogo” brojni arheološki spomemici.

Uviđajući veliku kulturno-istorisku važi most i ulogu muzeja, Gradski narodni od bor sađa je doneo odluku da se čitav muzejski materijal, raniji i novonabavljeni, razmesti u pet zgrada. Pored dveju postojećih zgrada: stare žitnice Rupe i tvrđave u gradskoj luci, Građski narodni od. bor stavio je na raspoloženje još tri istOriske zgrade: palatu Sponza, stari Knežey

dvor i palatu Pucić na putu za Gruž (pred-

građe Pile). Prema predviđenom plan

· reorganizacije muzejskih zbirki, u zgradi

Rupe biće smešteni zbirka starog oružja, odeljenje predmeta iz ekonomske istorija i arheološki lapidarijum,. U dosađašnjim

materijal iz pOo-

palata

Tgejske zgrađe osetilo je 41.080 osoba. Najveći broj posela otpada na letnju sezonu. Iz toga se moje zaključiti da veliki broj turista koji poaećuju Dubrovnik osećaju potrebu da oliđu i dubrovačke muzeje. Posle reorganijacije, dubrovački muzeji biće još pristupačniji publici, pa će se to nesumnjivo pqoljno odraziti i na broju posetilaca.

BIBUOGRAFIJA

storija filqofije. U redakciji G. PF. AKOLAR: . E. Bihovskog M. B. Mitina, P: PF. Julina. Tom 1: Filozofija antičkog i feudahOE društva. Izdanje »Kulture«, Beogra! Zagreb, 1948. Cena 85 dinara.

Grir Vetar 5 juga. Roman. »Sovkali v\nost«, izdanje »Prosvete« Beograd, 108. Cena % dinara.

r Gm: Posljednji stog sijena. PriOOVaGkR, „davenski pisci, izdanje »Seljačke sloge“, agreb, 1948. Cena 36 dinara,

madć: Tubrovački portreti. Knjiga

LOTO članji pisani sa na osnovu istoriske

građe koj se čuva u Dubrovačkom arhi-

wu. Izda Srpske Nnjiževne zadruge, 48. Cena?.

A. 3. Vijnski: SBSR — čuvar mira i si-

gurnosti a O pitanju zabrane atom-

·i kontrole nad atomskom e“

SROE jomibMala politička, biblioteka, 1 dđanje »Niprijed«, Zagreb, 1948. Cena 6 50 dinara.

Govor na zasjeđanju

Pro Aa muzeja u tvrđavi sv. Ivana Bdvard KKardelj:

ostaće samo prirodnjačka zbirka, dok e » (3 i G u polii : igeneralnć skupštine OUN. Govor p

nayuPugorampretu (raje Pa GOO OJ \d tičkom k(mitetu Generalne skupštine OUNs

| no iz osnova adaptiran za muzejske pis ' trebe,

biti smeštena etnografska zbirka, Na prvom spratu kneževa dvora smestile se kulturno-istoriska zbirka. U tim prostrijama đosađ se nalazila Arhiva republihm, koja će po novom rasporedu biti SOON ma u sve prostorile prvog Sprata mon mentalne palate Sponza (Divone). Pm morski muzej, koji je đosad bio u zgrai Rupe, biće smešten u palatu Pucić gde je do pre kratkog vremena bila „smešteha Umetnička galerija. Prizemne prostorije palate Sponza određene su za smeštaj mu zeiskog ođelienja starih dubrovačkih = mata i predmeta kućne rađinosti. Iz Oye eMvane radne aktivnosti starog ĐDubrovhilra sakupliem' je veoma obiman i drago materiial.

| Značaj đubrovačkog muzeja u kulturioprosvetnom pogledu vidi se i iz staltog porasta njegovih posetilaca, U toku Db48 godine do kraja meseca novembra obe nlu-

o aa Oe |

»Mala Dp prijed«, }agreb, 1948. Cena 5 dinara,

jebe biblioteka«, izdanje »Na" NO Kr URBDNICI: opović, Čedomir Minđerović

. Jovan · | i Marijan Jurković

' PRETPpJATA ZA KNJIŽEVNE NOVINE Za naši zemlju na 3 meseca 35 dinara, na 6 Jeseci #0 dinara i ma gođinu dana Po 140 dinara, Za inmstvanstvo: na 3 meseca 50 đinara, na 6 meseci 100 đinara | na godinu đana je %0 dinara. | |Rukopisi se ne vraćaju.” .. čekovnog računa 1-9060378 | Poštanski fah 61%

PP 9? HM OMAR O: PA EEyACJ JV TN 67Nj" x - Y h “ a da ~ 7 • · “ ž “ 13072 (pe So A aa ak i-| MW:

”