Beogradske novine
17. decembra 1916.
Heogradske Novitu
Nedjelja
Sirana 3.
B roj 306. ipak se u Aleni u opšte govoriio, d a j e Venizeloslitio dati da sc kraljpogubi. , Uzbudjenje se pojačalo još više prijctnion. venizelista, da će Orčka uslijed jake blokade podleći gladi. Proiivna izjava engleskog poslanstva nije od stauovništva priniljena s povjerenjem. Posljednjih dana razvaljeni su /l opljačkani u unutrašnjosti zemlje konsulaii Ausuo-Ugarske, NjemaČke, Turske i Bugarske od strane venizelisia. I v V rusiid . Op?ta kriza u Rusiji. Kb. Ženeva, 16. decembra. Jedua petrogradska vijest ,,Temps“-a potvrajuje, da je uapšen pomoćnlk ruskog ministra unutrašnjih d j e 1 a P1 s a r e n k o, što je iza^vab or>šte iznenadjenje. Ovo apšenje đovodl se u vezu sa stvari bivšeg ličnog Stiirmerovog tajnika M a n u š e v i č-M a n u i I o v a, kome će sudjenje biti krajem decembra u petrogradskom sudu. U Pctrogradu je jako pala u oči hjava bivšeg ministra Maklakova, preina kojoj u sadanjem kabinetu sjede iz'd a j n i c i. Na ovo priinjećuje ,,D j e n“, da raspoloženje, koje se sad širi u ruskom narodu, ubrzava opštu krizu. Sadanji će se kurs vladavine tck onda promijeniti, kad sam ruski narod btidc prinudio dvorsku stranku na obrt.
FroncusKa. Prilike u fraucuskoj rcpubllcL jNaročiti brzojav ..Beogradskib Novlna".) Bern, 16. decembra. Pod naslovom „Mora! u zcmlji'* plše pariski list ,.H u manite“: Francuska je štampa pura laži. S toga če biti prva dužnost nove vlade. da povrati pravo na istinu i jasnoću. Ne treba pomišljati, da u sadanjim trenutcima u Francuskoj ne vlada veiika uzrujanost. Takvo bi mi'Te’je bila ,iedna gruba samoobmaiia. Naša se zemlja nalazi u brizl, naročito s toga, što je teško preči iz viađavine cenzure u vladavinu javnostl; aii se to mora oslvariti.
En?lesKo I Kolonijc. PitaiiJe tonaže u EugleskoJ. 3 Kb. Rolterdam, 16. decembra ,,Nleuwe Courant“ javlja iz Uondona: Lord Robert Cecil saopšrio je ’u donjem domu, da se 28 brodova reu[tralnih država nalaze u gradnji i da Jc učinjei sporazum, da se istl upotrijebe u narodnom stnislu. Viada ima moć, da rekvirira sve brodove, koji sc grade u Engleskoj.
Rot no ntoni I pcS tnorcnt. Utekao njemački parobrod ,,Prinz Friedrlch". Kb. Frankfurt, 16. decembra. „Frankfurter Z e i t u n g“ ia,Vlja iz Christianije: Veiiki njemački parobrod ,.P r i n z F r i e d r i c h“. koji še od početka rata nalazio kod Sergena, prispio je danas u Stavanger, pošto je probio blokadu kod Bergena, gdje su se nalaziie dvije engieske torpednjače i tri razarača. Prema „Frankf. Zeitungu" ovaj Je brod iztieiiad’o rat, kad se nalazio na jednom izletnom 'putu za sjever.
Holnouile brzoloune ullesil. Švajcarski pređsicdnik saveznog vljeća u godini 1917. (Naroeiti brzojav sBeogradskih Novina«/ Bern, 16. decembra. Zajednička savezna skupština izabraia je za predsjednika saveznog vijeća za godinu 1917 saveznog vijećnika Edmunda Scliulthesa, predstojnika privrednog odjelka. Novi predsjednik je 48 god na star. Oodine 1905. bio je izabran za staležnog viječnika, a godine 1912. je ušao kao vijcćnik u savezno vijeće. Za potpredsjednika saveznog vijeća je izabran savezni vijećnik C a I o n d e r, prcdstojnik odjelka za unutarnje poslove. On je od godine 1913. član saveznog vijeća. Crad l okclico. Služba na sv. Nikolu. Po svima ovd. pravoslavnim crkvama biće sv. služba Božja na sv. oca Nikolaja z a j e d n o s a j u t r e n j e m, što se javIja pobožnim hrišćanima sv. pravoslavne vere. Praznlk Hanuka. U liramu jcvrejske crkveno školske opštine. eškenaskog obreda, Kosmaj-
ska ulica 51, obaviće se prilikoin početka praznika osvećenje hrama („hanuka") u utorak, 19. decembra u 6 sati po podne Makavejska proslava sa njemačkom propovijedi. Za opskrbu gradjanstva. Juče posli.e podne održata je sjeđnica šefova svih odjeienja, kmetova, predsjednikainjegovogzastupnik opštine grada Beograda pod predsjedništvom gospodina zastupnika gradjanskog povjeienika pri opštini grada Beograda, na kojoj je pretresano pitanje o opskrbi gradjanskog stanovništva grada Beograda i o nabavkama svih potrebnih životnih namirnica za gradjanstvo. t Radovan — Raka — Gjorgjević. Priie nekoliko dana je umro u Beogradu Radovan — Raka — Gjorgjević, činovnik u samostalnoj monopolskoj upravi. Umro je još u mladim godinatna, posiije teške boljke, koju je dugo na nogama nosio. Pa ipak je bio i kao bolan onako isto raspoložen, prema svakome prijatan, kao što je nekad bio, kad je svojim divnim glasom i zanosnim sevdalijskim pjesmama veselio svoje prijatelje i poznanike. Dobri Raka otišao je Bogu na istinu neispraćen dovoljno svima svojini prijateljima, koji će ga se uvijek prijatno sjećati i žaliti. Neka mu je laka zemlja! Traže se: Umoljavaiu se da se jave Društvu Crvenoga Krsta u c. i k. Voj. Gen. Guberniji u Beogradu Simina ulica 21. G-dja Mileva Blagojević, činovnik pošte iz Kratova. G-dja Leposava Stojanović, učiieljica. G-dja Milica Svet. Novakovića. x G-dja Saveta udova Sime Jasike, Senjak. Gosp. Milan Bogojević, činov. pošte iz Kratova. Gosp. Milutin Protić, činov. pošte iz Ljubovije. Gosp. Dragotnir Gagić, kondukter iz Mionice. Gosp. Luka Ivković, inspektor niin. gradjev. (Bauteninspektor), Gosp. Mladen Djurović, ingenieur iz Prijepolja. Zabrana rrodavanla francuskih, en* gleskih i talijanskih knjiga, Danas donosimo naredbu Vojne Glavne Gubernije, prema kojoj se zabranjuje prodaja knjiga i u opšte štampanih proizvoda na francuskom, t a I i j a n s k o m i engleskom jeziku. Povod za ovu naredbu daie su i suviše nesavjesne i neistinite publikacije u štampi i u opšte javnosti đotičnih država, a naročito u pogledu sadašnjeg stanja u Srbiji. Naročiti dokaz duševne podivijalosti dale su francuska, engleskr. i taliianska štampa svoj'm nečuvenim pisanjem prilikom smrtl pokojnog Njegovog Veličanstva cara 1 kraija. Da bi se stalo na put eventualnom prcturanju ovakvih stvari, zabranjena je prodaja svili publikacija na rećenim tezicima u opšte . Uz današnji broj donoslmo svečani priiog. Zvcnične oMsoe. C. i k vojna glavna gubernija ti Srbiii. 6. odj. Br. 11125/1916. Objava. Prodaja knjiga, brošura i u opšte s v i j u š t a m p a n i h p r o i z v o d a <§ 1. naredbe vrh. voj. zap. od 5. naja tek. god. zbornik naredaba vojtie g!. gubernije u S. br. IV. od 20. maia tek. god.) na f r a n c u s k o m, e n g 1 es k o m l t a I i j a n s k o tn ovim sc zabran'ujc na cijeloj srpskoj teritoriji. Štatnpani proizvođi na tim icziclma nc smijn se pust'ti tt saobraćaj. nlti se spnjti izložiti u izlozima, a prekoračenje gornie zapovijesti kazniće se prenta S 2. goretpomenute naredbe vrlt. vojnog zapoviedništva. Satno đržatije takvih k”iiga pak u svoirte vlasništvn n e potpada pod odredbe ove naredbe. Beagrad. 16. decembra 1916. g, -V ' Objava c. i k. zapovjedništva ltiosne brane 1 grada Beograda, upravni odeljak E. Br. 4838/V./1916. Maloprodavci dir»?na potrtv’o se pozivaju, da svoju potreDj u ntarkatna prbave dostavljenim im naručhenim listovima najdalje do 20. decemb r a 1916. na balgajnici upravnog odjeIjenja c. i k. zapovjedništva mosne branc i grada Beograda u Knez Miltajlovoj ulic' hr. 19 Oni maloprodavci duvana, koji ne žele prodavati marke, imaju to da dostave pismcno gore pomenutoj blagajnici dc 20. decembra. U Beogradu, 15. decembra 1916. i ,
. Mna Uinosradl u SfaroJ Groždje poslije žita, čini glavno privredno bogatstvo naroda u Staroj Srbiji i Maćedoniji. Od posljednjih 20—30 godina ono se sve više proizvodi, naročito od kako su vinogradi u Srbiji i u Bugarskoj upropašćeni. Berba groždja u kosovskotn vilajetu iznijela je u 1896. god. oko 18,000.000 kgr., u 1907. pojačana je na 18,620.000 kgr. a prentašila je 19,000.000 u 1908 g.
pMfl! Srblll l ticfeđonljl. Posljednjih godina u okolini Skoplja (u Skopskoj Crnoj Gori) filoksera je počela jako upropašćivati vinograde. U kosovskom vilajetu groždje najviše rodi u skopskom sandžaku, pa u prizrenskome. Iz tabele koja slijedi vide se detaljni podatci o tome:
Ime sandžaka skopski prištevski sjenički pećski plevaljski prizrenski
obradjena zemlja sredniacijena u đttnuinima Proizvodnja u okama groždjaodoke
groždja
vina
raki ,e
u groševima
85.300
16,954.178
2,889.663
351 855
0.55 gr.
13.800
817.000
72.525
34.417
065 „
5.500
500.000
50,517
62.489
0.75 „
10
3.000
—
—•
•1.50 „
18.300
3,610.000
205.000
32.276
0.81 „
U plevaljskom satidžaku ono ntalo groždja što ima to rodi samo u prijepoijskoj kazi. Sjenićki sandžak gotovo nema vinograda. Najviše i najboljih vinograda ima u skopskom sandžaku, a od kaza njegovih
u najvećoj mjeri u vcleskoj, štipskoj, kočanskoi i kratovskoj kazi, zatim u kutnanovskoj kazi. Bliži podatci o tome za kaze u skopskom sandiaku nalaze se u ovoj tabeli:
Obadjena zemlja
srednja cijena
Ime kaze
u dunumima
Proizvođnja u okama
grožđjuodoke
groždja
vina
rakiie
u groševima
skopska
4.000
700.000
60.000
22.000
0.50
štipska
15.000
2,500.000
755.000
68.000
0.50
kočanska
5.700
1,845.500
223.040
31.240
0.25
maleška
200
40.000
G.600
2.600
0.50
kratovska
6.000
1,500.000
422.000
42.681
0.50
kumanovska
10.000
800.000
329.184
75.774
0,50
radovrška
3.000
300.000
77.000
9.800
0.75
palanačka
1.600
303.670
150.839
5.800
0.75
veleska
39.800
8,965,000
862.000
85.400
0.75
U prištevskom sandiaku
najviše
izvede se viua
40.000,
i rakije 10.000
gji ci iuui u iv/ua oa ma daje do 500.000 oka groždja, dakle za nešto više od dvije trećine nego cio prištevski sandžak koji ukupno daje 817.000 oka. U preševskoj kazi pod vinogradyna ima 10.000 duiiuma, a pro-
oka. U prizrenskom sandžaku najviše groždja rodi u prizrenskoj kazi, pa u gostivarskoj i u tetovskoj kazi. U ovoni sandžaku ovako stoji sa groždjem u pojedinim kazama:
Ime kaze prizrenska tetovska gostivarska Ljuma
Obradjena zemlja u dunumima 7.000 5.000 5.300 1.000
Proizvedeno u okama groždja vina rakije 2,000.000 65.000 15.276 500 000 1,060.000 140.000 17.000 50.000
sređnja cijena groždia od oke u groševima 0.75 0.75 0. 75 1.
Pada u oči da se u gostivarskoj kazi proizvede više vina i rakije nego u prizrenskoj kazi, gdje grodždje rodi u većoj količini. Pogodnije je zemljište za vinograde u prizrenskoj nego u gostivarskoj
Poslitdnjl donl Corišrodit. Konstaniin XI. posljednji hrišćanski ca^ u Carigradti. —,,Krst na Aja-Sofiju' 4 . Knjiga g. Čede Mijatovića. — Sultan Mehmed II. — Ravnodušnost i neprijateijslvo. — Pripreme za odbranu. Neravna borba. — 29. maj. — Finis Constantinopolis! Ovih dana, kada je ruski ministarpredsjednik g. Trepov opet naglasio pretcnzije Rusije na Carigrad, kada su njegove pristalice u dumi svakako pozdraviie njegovu izjavu omiljenim tizvikom „Krst na Aja-Sofiju!“, vrijedno je podsietiti na poslijedu ec hrišćanskog vladara u Carigradu nesretnog K o ns t a n t i n a XI., koji je i sam poginuo, braneći grad od Turaka. Za nas mora ta tragična llčnost tim više biti intcresar.tna, što je jedntt od najiscrpnijih knjiga napisao na engicskom jeziku g. Čeda Mijatović (Consfantine, the iast emjieror of the Greeks). Konstantin, koji je bio vrlo obrazovatt. živio je kao kttez u gradu Mistra, koju je narod nazivao „čudom Mireje“, kada mu je naročiti giasnik 6. januara 1449. godinc predao carsku krunu i skiptar. On je došao na presto poslije smrti svoga brata Jovana. Žalostan jc tada bio položaj vizantinskog carstva. Carigrad je, i ako je bio izgubio preko 300.000 stanovnika, još uvijek bio najljepši lirišćattski grad. Do toga doba se on sa uspjehom odupreo svitna napadima, izuzimajući s^tčaj, kada su ga 1204. godine Krstaši zauzcli. Grčki car je osim Carigrada ittiao još samo Mezembriju i Anhialos na Crnom Moru. Iz predgradja svojc prestonice tnogao je vidjeti sultanove vojnike. Tada je sultan bio Mehmed II., jedan grozan tiranin, koji je bio star 21 godinu. On je bio natično i literarno obrazovan t govorio je pet jezika. On je sazidao više divnih džamija. Bio je Iirabar vojskovodja i izvrstan diplomat, ali pri svem toine despot bez srca, koji je Izumio, skoro, nevjerojatne nittke za svoje žrlve. Svoga najmladjeg brata, koji je još bio odojče, umorio je na kratko vrijeme po stupanju svotne na presto. Tada se on spretnao, da osvoji Carlgrad. On je često ponavljao riječt prorokove: Oni će zauzeti Carigrad!
kazi: u pivoj na jedatt dunuin rodi 285 oka groždia, a u drugoj 200 oka. U pećskom sandžaku vinograda ima u pećskoj kazi I tu rodi pola milijuna oka, a vino se proizvede za 30.517 oka, a rakije 62.489. oka.
Srećna je vlada, srećna je vojska, koja će to u djeio privesti! Te se riječi i | danas mogu pročitati na jednoj mra- I mornoj ploči tta velikoj džamiji, koju je Mehmed sazidao na razvalinama crkve Sv. Aiiostola. Odmali po stupanju na presto otpočco je car Konstanlin odbranu grada, kome je prijetila opasnost od Turaka. Meluned je u borbu vodio oduševljeu i fanaličan narod, dok je Konstantin imao da se bori protiv ravnodušnosli, pa čak i protiv otvorenog nejirijateljstva svojih podanika. Još mnogo dana, kada je na svečan način ušao u prestonicu, tnorao je slušati ttvredljive riječi. Nisu mu mogli oprostiti, što je iz šiednje ukinuo tradicijonalne krunidbctie svečanosti a naročito su bili protiv njega, što je težio za sjedinjenjem istočne i zapadne crkve, što je u ostalom bilo jedino sredstvo, koje bi Vizaniiju moglo spasti. Veliki admirai Nitskras je izjavio, da bi radije vidio turban snltanov, ncgo li šešir papinog legata. Sveštcnstvo i vclikaši su u iako ozbiljno doba diskutovali o dogmatičnitn pitanjima. Medjutim je narod, koji je zbog vjerskih stvari bio nesložan, . počeo gubiti interesovanje za odbranu • i zašlitu grada. Narod je bila obuzela ravnoduŠnost. U tome kritičnom položaju ’-jcšio se Konstanlin da se borl do kraja. Orčki car je imao jcdva 10.000 vojnika, sa kojima je imao da branl Carigrad od Tur?ka. Sa suva su 265.000 Tttraka opsađjivali grad, a 420 turskih iadja blokirale su Bosfor. Osim toga Konstatitin nije imao đovoljno novčanih sredstava, pošto su bogati Ijudi novac bili sakrili. Pa, ipak, ojisada je trajala duže od dva mjeseca. Na dan prije nego što će Carigrad pasti. otišao je Konstantin u crkvu Sv. Sofije i brimio sveto nričešće. U zoru 29. tnaia 1453. godine otpočeli su Turci odiučan napad. Ogronine mase Tttraka napadale su kapiju, koju Je branio car sa nekoliko stotina vojnika. Turci stt s počctka bill odbijeni. Nekoiiko časova nisu mogli ni jcdan korak napred poći, tto docniie |m je pošlo za rukom, da kroz jednu drugn kapiju prodru u varoš.
Xonstantin je kod gradskih ziđiua poginuo zajedno sa svojim vojnicima, koji su se hrabro borili. Njegov su IJes poznall po njegovitn purpurnim čiz* rnama i zlatnim orlovima njegovog grba, kojlina je njegovo odijelo bllo ttkrašeno . . , Puillieiie Srzoiaune uilestl. Primljen iiitittiotgtn, (NaroČitl brzojav „Beograd. Novlna“.) Anisterdam, 16. decembra, Reuter javlja iz Rima: Grčka je vlada u svemu usvojila ultimatum.
Rtšzne vijesti. Deset novih kard'uaia. U konzistoriju od 4. decembra dobilo je deset crkvenih dostojansfcvenika kardiiialsko zvanje: kardinal P i e t r o I. a Fontaine rodjen 1860. u Viterbu, mietački patrijarka; kardinal D o n a t o Sbareili, rodjen 1856. u Umriji, bio' je apostolski vikar u Kattadi; Antad c o R a m u z z i di B i a n c h i, potomak grofovske porođice u Boionji, bivši biskup Recanatiu i Lorcrtu, a od 1911. vrhovni dvorski maršal u Vat : kanu; kardinal T o m a s o B o g i a n f, isto tako Talijan, iz reda Dominikanaca, djeiovao prije a Gracu kao učitelj; kardinai AlessioAscaiesi, rodom iz Napulja star 42 godine, a nadbiskttp je u Bcneventu; kardinal N i c o I o M ar i n i, rodj. 1843. u Rimu vrlo zaslužan u radu oko jedinstva istočne crkve, sa zapadtiom; kardinal G i o r g I, rodjen 1856. u pokrajini rimskoj, tajnik je kongregacije za crkvene sabore; kardinal A u g. P u b o u r g je Francuz I nadbiskup u Rennesu; kardinal Luis Ern e s t D u b o i s, nadbiskup u Bourgcstt i kardina! J o s. M a u r i n, biskup u Grenobleu. Putovao 14 dana za k<Io šećera. U sjevernoj Norveškoj, gdje su naseljenja vrlo rijetka, morao je jedan seljak da prevali put od 30 miija do svoga bakalina, gdje je nabavdjao obično za polak godinc poifcrebni šećer; ali, kad je poslijeđnji put to učinio, izncnadio ga je bakaiin neprijatnom izjavom. da mu u smislu postojeće naredbe može datl šećera samo za jedan mjesec i to samo jedan kilogram. Aii boije I to, riego ništa. Uze svoj šećer i vrati se kući, te je tako za kilo -šećera prcvalio put do bakalina i natrag u dužini ravno 60 inilja, za šta mu je bilo potre« bno v’rijeme od 14 dana.
Veieučeiia varalfea. Doktor prava, filozofije 1 teologije i — varalica. Pariske novine javljaju za jeduog čovjeka, koji inače spra\ r om zasiužuje oniiIjeiiu titulu „veleučeni gospodin“, jer je on trostrukj doktor, prava, filozofije i teologiie, a uz to još — prepredeni i vješti varalica. Ta] je čovjek, koji se s spravom može tužiti, da je prekasno došao na svijet. ,,bankar“ P a 1 m a r i n i, koji je o\ ib dana po stoti put kao optuženik stajao prcd pariskim sudom. U prošiini vremenima jamačno bi stekao siavu kakvog Cagliostra ili Casanove. Palmarini do duše je doktor teo’ogije, doktor orava i filozofije, ali liiiedna od ovili nauka nije mu bila dostatna, uego se bacio još i na četvrtu — falsifikovan'e rnjenica i slićtie opasne umjetnosti. Postao je ubrzo ćesti gost, a zbog svoje vanredne pristojnosti i svoga rbrazovanja i rado vidjen — u kaznenim zavodima francuske republike. Ali svakako ie ujegov naiveći podvig djelo, zbog kojeg se sad našao pred suđom. Prilikom zadnjcg boravka u pariskom zatvoru uspjelo mu ie izmamiti i prevariti njegovog nađzoruika za 22.000 fratiaka, u svrliu ..apsolutno sigurnog i svakako reutabilnog posla". Taj eksnerimenat pokazuie vriiunac ljuđske lakovjernosb i gluposti — dr. jur. et pbil. ct theol. Paimarini njime je opet zaradio pct godina robijc. Postanak sieverne svjetlostl. U poslijedujoj sjednici mateinatičko-prirodos!ovne klase društva nauka n Cbristianiji saopšoio je docent dr. L.. Vagard svoja liajnovija opažanja o posfanku sjeverne svjetlosti. Po tim opažanjima stoji za sad kao nesumnjivo, da se veliki dio sjeverne ili polarne svjetlosti svodi na izvjesne vrime električnih zrakova, koji su posljedica radioaktivnih dogadjaja na suncu. Jedna grupa tih zrakcva dcpire h zer * 1 * ’.ljinu aunosftTu uo 106, a drm-a do 100 kilcmetara iznad zemljine površine. Tc dvije grupe svojim djelovanjem jedna prema drugoj, prema zemljinoj atmosferi i površini proizvode razne reflekse I tima izazivaju raznolike svjetlosne pojave, čij? zakone o postanku i trajanju još niko do sad nije tacno mvViV*,-