Jugoslovenski Rotar
/ \
\
RIMSKI I STARI SRPSKI RUDNICI KOD NAS
Dr. Miodrag Grbić, Beograd
Planine Rudnik, Kopaonik, mesta Srebrnica, Olovo, sela Rudo, Rudnica, Majdani, i kombinovana sa dodatkom »peć«, čiji su svi nazivi starovremski i dosežu do srednjeg veka, svedoci su stare rudarske radinosti kod nas i onda, ako se danas kod njih ne nalaze više nikakvi rudnici u iskorišćavanju. Danas se radi na drugim mestima. Bor, Trepča i Zenica simboli su našeg savremenog rudarstva, a statističke paralele za prošlu godinu stavljaju nas sa produkcijom željezne rude iznad Mađarske, Italije i Poljske, sa produkcijom bakra odmah iza Nemačke koja je u tom pogledu najjača u Evropi, sa produkcijom olova uporedo sa bivšom Čehoslovačkom koja je značajna sa svojim rudnim bogatstvima. Čak i u produkciji ruda koje je novo vreme stavilo u upotrebu mi sa mrkim ugljenom prevazilazimo Francusku, bivSu Austriju, Rumuniju, Bugarsku i Italiju, a sa bauksitom takmičimo se sa Italijom, Madarskom i Francuskom. I savremeni i srednjevekovni rudarski naš rad počiva na povoljnim geološkim uslovima, ali je od interesa znati, dali su ranije u vizantijskoj i rimskoj epohi, pa i davno u preistorijsko doba bili kod nas rudnici iskorišćavani. Slučajni arheološki nalasci putokaz su u takovom istraživanju, a refleksi u političkom, vojničkom, privrednom, monetarnom životu naših krajeva u to vreme mogu se dovesti u vezu sa procvatom ili padom rudarenja kod nas. Jer, uporedo sa rudnim bogatstvima koja su živa i u iskorišćavanju, ide jačina i slava država i nacija. Srbija XIII i KIV veka bila je velika sila na Balkanu delimično i zbog razvijenog rudarstva, osobito dobivanja srebra koje je omogućilo solidan monetaran sistem, zavidljivo kritikovan od Mlečića i proklet od Dantea u njegovom Paklu. Arheolozi su skloni tumačenju, da je Vizantija nadživila zapadno rimsko carstvo zbog većeg rudnog bogatstva i rezervi zlata, koje nisu morali u tolikoj meri davati varvarima kao tribut, u koliko je to bio slučaj na zapadu. Zamah ranog rimskog carstva pod prvim imperatorima počiva i na rudnom bogatstvu koje je republikanski senat ranije svugde forsirao u krajevima Које je osvojio. Inflacija i državni bankrot u kasnoj antici može se dovesti u vezu sa iscrpljenošću starih rudnika i neotvaranjem novih. Kao inflaciju metalnoga novca Која se sastojala u smanjenju težine ili u prevlaci ili mešanju lošijeg metala sa boljim, na pr. bakra sa srebrom, kao bilon, i srebra sa zlatom, kao elektron, i bankrot fiska, antički svet je poznavao takođe konrabandu, koja je u doba rimske republike značila zabranu prodaje zlata stranim zemljama, a u doba kasnih careva železa varvarima. Utoliko ima smisla arheološko istraživanje starih rudišta, što teorijski ono tumači mnoge pojave celukupnog života pojedinih krajeva, a praktički ipak ukazuje na mesta, gde je nekada dobivana ruda i gde bi se možda ı danas mogla dobivati pri novim uslovima i mogućnostima. I kod nas je postojanje rimskih i preistorijskih rudnika dokazano slučajnim arheoloskim nalascima. Sistematski se nije još na tome radilo. Pa i pored malog rada, sigurno je, da su naši najznačajniji metalni rudnici rimskog i preistorijskog porekla. Ta tradicija je i u srednjem veku, kao i danas bila jedan od uslova za naš rudarski razvoj i savremeno stanje.
Rimljani su oko Hr. rođenja držali skoro već celu teritoriju koja
120