JUS standardizacija

STANDARDIZACIJA·

vı 20 ĆE WE aNe

89

Hipoidmo (univerzalno) ulje

Očigledna potreba za jednim mazivom koje bi bilo sposobno da zadovolji stroge radne uslove, ali u jednom širokom području, tj. pri uslovima velike brzine i malog obrtnog momenta (putnički automobili), kao i male brzine i velikog obrtnog momenta (teretna vozila i autobusi), dovelo je do usvajanja maziva sumporno-hlornog tipa. Karakteristike ovih prvih univerzalnih (multi-purpose) maziva definisane su Federalnom specifikacijom VV-L-761. :

Navedena dva: različita uslova rada daju i sasvim različita oštećenja površine zubaca. Pri radnim uslovima velike brzine usled lošeg maziva javlja se trošenje zubaca u obliku dubokih vertikalnih risova i udubljenja, koja se kasnije pretvaraju u rupe (Scuffing ili scoring), pa može doći do svarivanja površine zubaca i prenošenja materijala od površine jednog: zupčanika na površinu drugog. Slični tipovi oštećenja zubaca, usled svarivanja površine i pojave vertikalnih risova i udubljenja, javljaju se u spiralno koničnim prenosima, ako rade pod uslovima velike brzine. Kod zupčanika koji rade pod uslovima velikog obrtnog momenta, ako se vrši loše podmazivanje, dolazi do kvara usled plastičnog toka, što prouzrokuje struganje površine zubaca, posle čega sledi zaribavanje površine. Kod ovih radnih uslova ne dolazi do svarivanja površine i prenosa materijala od zupčanika na zupčanik, kako je to ranije opisano, ali može doći do blokiranja zupčanika ili do vrlo bučnog rada zupčanika zadnjeg mosta i diferencijala. Kod pužnih prenosa dolazi do oštećenja sa preteranim stvaranjem jamica na površini (pitting) ili usled brzog trošenja zubaca točkova od bronze. Oksidacija ulja kod takvih slučajeva je brza, a ona se još Rkatalizira sitnim čegsticama bronze, koje ispadaju iz ulja usled abrazije. Zbog toga hipoidno (univerzalno) ulje, rađeno po specifikaciji VV-L-761, kao i Mild EP ulja, nisu zadovoljavala, jer su bila hemiski aktivna, pa bi dovodila do trošenja usled korozije, a naročito ako je bila prisutna voda.

Obe vrste oštećenja, tj. pod uslovima velike brzine, kao i kod onih velikog obrtnog momenta, pre se događaju na novim zupčanicima, nego na onima gde je zupčanik imao priliku da se u radu prilagodi i uhoda.

Za vreme drugog svetskog rata uočeni su nedostaci specifikacije VV-L-761, a naročito kod onih maziva koja obuhvataju rad teško opterećenih vozila, pri malim brzinama i velikom obrtnom momentu. To je zainteresovalo širi krug stručnjaka po ovom pitanju, o čemu je i ranije bilo govora, pa je formirana jedna grupa za koordinaciju podmazivanja (CLR grupa), koja je radila u okviru Saveta za koordinaciju istraživanja (Coordinating Ressearch Council), sa ciljem da preporuči prikladne promene u zahtevima specifikacije, da bi se osiguralo ispravno podmazivanje raznih tipova VOzila koja su se tada nalazila na terenu.

Ranije pomenuta Pederalna specifikacija VVL-"161 otcepila se uopšte od uskih granica hemiskih

karakteristika, i to je prvi stvarni pokušaj na ovom području da se propiše specifikacija jednog ulja na osnovu praktičnih proba.

Ova civilna specifikacija usvojena je kasnije od Američkog generalštaba kao: specifikacija za

diferencijalna ulja i dobila je naziv 2-105A.

Navedena CLR-grupa je posle dugotrajnog ispitivanja i diskusija preporučila izvesne izmene kod ispitivanja diferencijalnih ulja.

U martu 1946 godine publikovana je specifikacija 2-105B, koja je obuhvatila predložene izmene. U aprilu 1950 godine nastala je promena u označavanju ove specifikacije u Mil-L-2105, bez modifikacije zahteva.

Proizvesti aditiv, koji će ulje osposobiti jednom ili drugom od ovih uslova, ne pretstavlja velike teškoće, ali je teško dobiti aditiv koji bi zadovoljio oba radna uslova. Često se dešava da od dva aditiva, od kojih svaki za sebe zadovoljava po jedan uslov, njihova smesa ne zadovoljava nijedan.

Iz gore izloženog vidi se da je potreba boljih rezultata kod velikog obrtnog momenta dovela do uvođenja hipoidnih ulja univerzalnog tipa prema definiciji Mil-L-2105. Ovo je mazivo uopšte zadovoljavalo kod svih tipova servisa kako kod velike brzine, tako i kod velikog obrtnog momenta. Prema

tome, pomenuto univerzalno mazivo bilo je kom-”

promis u kome su žrtvovana optimalna svojstva maziva za velike brzine, da bi se osigurala bolja svojstva maziva za velike obrtne momente, u poređenju sa specifikacijom VV-L-761.

Termin univerzalno (multi-purpose) ne znači da se jedna viskozitetna gradacija može upotrebiti za svaku primenu pod svim klimatskim uslovima, već se odgovarajuća gradacija viskoziteta mora izabrati uzimajući sve okolnosti u obzir.

Ako je opterećenje dosta jako (manja brzina obrtanja zupčanika zadnjeg mosta), biće potrebno upotrebiti mazivo većeg viskoziteta, jer je tom prilikom i veća snaga koja teži da razbije uljni film između površine zubaca. Međutim, ako je brzina obrtanja zupčanika zadnjeg mosta velika, vreme kontakta između površine zubaca je smanjeno, pa je tada omogućena upotreba maziva ma– njeg viskoziteta. Jasno je da će manje viskozitetno mazivo bolje zadovoljiti i drugo svojstvo ulja, tj. da će bolje hladiti čitav sistem zupčanika zadnjeg mosta i diferencijala automobila.

Iskustva sa američkim vojnim vozilima, koja su posle dugog stajanja posle rata nađena da imaju potpuno neupotrebljive zupčanike zadnjeg mosta, s obzirom na velike pojave korozije, dovela su do toga da su proizvođači automobila stavili naročiti zahtev na korozione osobine ovih maziva. Iz toga je sledilo i uverenje da su sva univerzalna ulja sklona koroziji. Međutim, ovde se radilo o mazivu starijeg tipa i to prema uslovima 2-105A specifikacije, pa su u prisustvu vode prouzrokovali rđanje. Današnja univerzalna ulja nemaju koroziono djelovanje, pa se sa uspehom upotrebljavaju i u pužnim prenosima zadnjeg mosta, gde je pužno kolo izrađeno od bronze, koja je osjetljiva na koroziju.