JUS standardizacija

”

- STANDARDIZACIJ A

za vreme zavarivanja ovisj ne samo od konstitucije čelika nego i od tehnoločkog postupka, od zavarivača i njegove veštine, pa i od podesnog dodatnog materijala. Isto tako ı ponašanje čelika posle zavarivanja ne zavisi samo od njegove Kkonstitucije, nego od debljine profila, od vrste zavarene konstrukcije, pre svega pak od uslova pod kojima je ta konstrukcija u praksi opterećena.

Zbirni i kompleksni pojam varivosti nauka je u poslednjih desteak godina podelila ı na uže pojmove, kao što su: operativna, tehnološka, metalurška i konstruktivna varivost.

Operativna VaTrivosit

Pod tim pojmom podrazumevamo ponašanje nekog čelika za vreme zavarvanja. Kod zavarivanja pritiskom čelik ima dobru operativnu varivost kad se određeni postupak može izvoditi tako.

da je obezbeđen kontinuitet u novo nastalom spoju. Kod zavarivanja pritiskom moraju atomi Žželezne legure doći u dodir na razmak, koji odgovara parametru atomske mreže, da bi kohezione snage mogle stupiti u dejstvo. Na tom mestu mora biti dodirna površina materijala čista. Ako je materijal nečist, ili ako sadrži mnogo hroma koji za vreme zavarivanja oksidiše na plohama, veza ne može biti kontinuirana, jer to sprečavaju oksidi. Takav materijal ima, dakle, slabu operativnu varivost ili Je uopšte nema.

Kod zavarivanja topljenjem može se jsto tako postići dobar rezultat, kad je tečan čelik sam po sebi homogen i kad kontinuitet otopine nije isprekidan gasnim mehurićima koji se oslobađaju iz osnovnog materijala i koji tek nastaju zbog raznih nepoželjnih reakcija koje ometaju topljenje i prouzrokuju 'da se materijal za vreme topljenja peni, naduvava i da gasovi ostaju u stvrdnutom Varu kao pore ı mehurići, ~

Greške koje ometaju dobru operativnu varivost mogu se nalaziti u čeličnoj masi ili samo na DOovIršini upotrebljenih profila.

Među prve spadaju nehomogenosti osnovnog materijala, koji sadrži nezavarene gasne mehuriće, lunkere i razne anorganske nečistoće (troska, šamot, pesak) i koji je dvoplastan, slojav itd. Među druge brojimo nečistoće koje su samo na površini (valjaonička kora, rđa, prljavština i razni uljni premazi). Razume se, da je slaba operativna varivost spolja onečišćenih čeličnih profila samo privremena, jer se te nečistoće mogu odstraniti pre zavarivanja, što spada u redovan posao pripreme čeličnih profila za zavarivanje.

Naši normalni konstrukcioni čelici, koji odgovaraju običnim uslovima primanja, svi su dobro operativno varivi. To svakako još ne znači da su i mehaničke osobine kod sviju vrsta čelika jednako dobre,

Poteškoće na koje može naići zavarivač kad vari, mogu biti manje ili veće. Prema tome, možemo govoriti i o stepenu operativne VarivOsti.

Tehnološka vartivost

Svaki način zavarivanja vezan je za neki određeni tehnološki postupak. Ako se taj postupak može izvoditi sasvim normalno, tj. bez ikakvih naročitih mera koje bi bile potrebne da se zaobiđu izvesne poteškoće, onda kažemo da je tehnološka varivost dobra. Ako je pak potrebno da se radi postignuća konačnog uspeha moraju pre zavarivanja, za vreme zavarivanja, ili posle zavarivanja primeniti još neke tehničke operacije, bilo da se mora materijal predgrejavati, ili posič zavarivanja normalizaciono Žariti, ili da se mora topljenje čelika obaviti u potpuno neutralnoj ili reduktivnoj atmosferi i t.sl.. onda je tehnološka varivost tog čelika loša.

Možemo i kazati: stepen tehnološke varivosti je manji.

Metalurška vaTrTivost

Pojam metalurške varivosti odnosi se na sve promene hemijskog i fizikalnog karaktera, koje čelik mora pretrpeti lokalno na mestu zavara. ı

Što manje su te promene i što manje se jedan čelik pogorša za vreme topljenja, pa ı brzos zagrejavanja i hlađenja, tim bolja je njegova metalurška ili lokalna varivost. Ona zavisi, pretpostavljajući da je zavarivački proces izveden pravilno j stručno, isključivo od hemijskog sastava čelika·i njegove mikroskopske i makroskopske arhitekture. Čelik koji je podesan za zavarivanje mora biti, a priori, ČISt, homogen, čvrst i plastičan. Ako čelik sve te karakteristike nema već pre zavarivanja, neće usled zavarivanja postati bolji, pa nema ni smisla da ga uopšt evarimo. Ako pak čelik ima te osnovne karakteristike, onda iste ne sme izgubiti za vreme zavarivanja. To znači, praktično, da se u varu ne smeju pojaviti pukotine koje bi uništile kontinuitet nitj u vrućem, niti u hladnom stanju i da zavar i njegova okolina ne smeju postati tvrdi i krti zbog nastupajućeg kaljenja. | |

Osnovni i dodatni materijal mora, dakle, imati takav sastav, da je obezbeđena dobra dezoksidacija i za vreme topljenja, tj. čelična legura mora imati dovoljno mangana i silicija (eventualno i aluminija), sadržaj sumpora j fosfora mora biti u iskustvenim granicama, a sadržaj ugljika nesme preći onu granicu na kojoj se već pojavljuje fenomen kaljenja. Pri tome se važno i to, da su ugljik i mangan prisutni u pravom omeru. Zato se kod čelika za koje tražimo dobru metaluršku varivost velika zatezna čvrstoća, pa 1 visoka granica razvlačenja, ne smeju postizavati u čeličanama pomoću ugljika, nego isti mora biti legiran nekim drugim elementima, kao što su mangan, molibden i vanadijum, koji omogućavaju da čelik usled termičkog impulsa za vreme zavarivanja ne kali i da ostane mekan i plastičan.