JUS standardizacija

standardi i propisi u jugoslaviji

STANDARDIZACIJA U SVETU ! KOD NAS

Koraljka Rabrenović~-Ancel, dipl. pravnik

Van krugova stručrnijaka koji se profesionalno bave standardizacijom malo je poznato šta je — u stvari — standardizacija, gde je njeno mesto i kakvi su njena uloga i značaj u savremenom, tehnološki razvijenom društvu. Standardizacija je u SFRJ uređena Zakonom o standardizaciji (,,Službeni list SFRJ" br. 38/77 i 11/80), ali je nedovoljna informisanost o ovoj delatnosti, a posebno o standardizaciji kao zadatku i poslovima saveznih organa uprave, često izvor teškoća u sporovođenju ovog zakona. Pod standardizacijom se najčešće podrazumeva utvrđivanje standarda proizvoda „,radi obezbeđenja racionalne proizvodnje“. Pri tome se prvenstveno misli na smanjivanje asortimana sirovina, polufabrikata i gotovih proizvoda, i na zamenljivost delova (tzv. ,,tehnička unifikacija i tipizacija proizvoda“). Da li je to standardizacija?

Odgovor glasi — da, i to je standardizacija! Ali je to samo jedan njen deo, iz kojeg se počela razvijati prateći tehnološki razvoj da bi danas postala jedan od osnovnih instrumenata savrermenih država za usmeravanje tehnološkog razvoja i sprovođenje nsophodne društvene kontrole nad izborom i primenom tehnike i tehnologije radi postizanja ciljeva kao što su:

— bezbednost i zaštita života, zdravlja i čovekove okoline pri proizvodnji, obavljanju drugih delatnosti, izvođenju radova ili vršenju usluga, kao i pri korišćenju raznih objekata, postrojenja, uređaja i proizvoda;

— jačanje odbrambene sposobnosti zemlje;

— racionalno korišćenje prirodnih bogatstava i energije;

— obezbeđenje tehničko-tehnološkog jedinstva određene zemlje, pa i čitavih regiona obuhvaćenih supranacionalnim zajednicama kao što su Savet za uzajamnu ekonomsku pomoć — SEV, ili Evropska ekonomska zajednica — EEZ;

— zaštitu domaćeg tržišta, odnosno tržišta regionalnih zajednica, ali i otklanjanje vancarinskih barijera međunarodnom prometu robe i usluga;

— zaštitu investitora, odnosno korisnika investicionih objekata i opreme od nesolidne gradnje i isporuka, kao i zaštitu individualnih potrošaća robe široke potrošnje. 226

Prikazom razvoja standardizacije u svetu i u Jugoslaviji pokušava se dati odgovor na pitanje — šta je, u stvari, standardizacija i kako je ona evoluirala u poseldnjih osamdeset godina od sredstva za racionalizaciju Droizvodnje u industriji do instrumenta društvenog usmeravanja tehnološkog razvoja i društvene kontrole nad izborom tehnike i tehnologije u proizvodnji i drugim delatnostima. . Do Prvog svetskog rata standardizacija se uglavnom razvijala u okviru velikih kapitalističkih preduzeća, koja u to vreme beleže dinamičan razvoj i koja se njome služe kao sredstvom unutrašnje racionalizacije proizvodnje i poslovanja. Standardizacija u okviru ovih preduzeća omogućava da — pri masovnoj proizvodnji — svaka jedinica proizvoda ima ista svojstva, karakteristike i kvalitet, što je preduslov za podelu rada, odnosno za specijalizaciju i kooperaciju u industriji koja proizvodi složene proizvoda. Standardni termini i definicije otklanjaju mogućnost nesporazuma pri međusobnim isporukama u proizvodnom lancu, a standardizovane metode ispitivanja omogućavaju jedinstvene kriterijume utvrđivanja kvaliteta i kontrole saobraznosti isporučenog proizvoda uzorku, odnosno modelu.

U tom periodu standardizacija ioš nije osvojila nacionalni i međunarodni nivo. U opštoj upotrebi bio je mali broj standarda (železničke šine, napon električne struje i sl.), a na tržištu su se mogli naći proizvodi raznih kompanija koji su imali istu namenu ali su se međusobno toliko razlikovali po konstrukciji, dimenzijama i drugim karakteristikama, da nije bilo moguće njihovo kornbinovanje niti zamena njihovih delova s istom namenom.

Ratna proizvodnja u toku Prvog svetskog rata (191i4—1918. godine), koja se odvijala na osnovi vojnih porudžbina velikih količina proizvoda sa tačno utvrđenom namenom, svojstvima i karakteristikama, ukazala je u praksi na prednosti standardizacije u pogledu snižavanja troškova proizvodnje, korišćenja skladišnog prostora i održavanja proizvoda u upotrebi, a isto tako i na njen značaj za organizovanje industrijske proizvodnje na Osnovama specijalizacije i kooperacije u okviru širih celina. U godinama posle Prvog svetskog rata standardizacija se

Standardizacija 1983./br. 9—10