JUS standardizacija

N

naglo razvija. Ratom iscrpljena privreda razvijenih zemalja tražila je put i način da proizvodi što racionalnije, i da u tim uslovima koliko je moguće više otupi oštricu konkurencije. U standardizaciji ona nalazi jedno od efikasnih oruđa za postizanje tih ciljeva. Dok u pogledu racionalizacije proizovdnje koristi iskustva stečena u ratnoj proizovdnji, za otupljivanje oštrice konkurentske borbe na tržištu koristi se standardizacijom za utvrđivanje standardnih proizvoda i smanjivanje broja i vrste proizvoda koji se pojavljuju na tržištu. Dovoljno je pomenuti da je dvadesetih godina ovog veka na taj način sa tržišta SAD uklonjeno oko 3/4 do tada na tom tržištu uobičajenih građevinskih materijala i građevinske stolarije; 60 vrsta različitih opeka i kocki za popločavanje svedeno je standardizacijom na svega 11 vrsta, 529 vrsta ograda od pletene žice svedeno je na svega 69, dok se broj veličina opruga za krevete sa 78 sveo na svega 4 vrste. Razume se da je, s obzirom na dobrovoljnost primene standarda, proizvođač i dalje mogao da proizvodi i druge proizvode iste namene, no s obzirom na smanjene mogućnosti njihove ugradnje u složene proizvode i zamenljivost takvih delova, izgledi za plasman tih proizvoda postali su minimalni. Ovo pokazuje da je standardizacija u to vreme postala ne samo sredstvo racionalizacije proizvodnje i otupljivanja oštrice konkurentske borbe, već i sredstvo monopolskog pritiska na manje snažne proizvođače.

U periodu između dva svetska rata standardizacija osvaja nacionalni i međunarodni nivo, i širi se na nova područja. Pored karakteristika, svojstava i kvaliteta sve većeg broja proizvoda, nomenklature i metoda ispitivanja i merenja, standardizacija obuhvata i sam rad, radne postupke i procese i stvara tekuću traku koja objedinjuje sve operacije u više ili manje trajan pokret mehanizma koji diriguje tok materijala i ljudske delatnosti.

U to vreme čovek u svojoj okolini sve više oseća prisustvo standardizacije kakva je ona bila na tom stepenu svog razvoja, On stanuje u tipskoj kući, koristi tipski nameštaj, popunjava tipske obrazce, obavlja standardizovane radne operacije . ..... U čoveku se rađa strah od standardizacije celokupnog njegovog života i okruženja, strah da ne izgubi slobodu izbora, strah iz kojeg je rođena standardofobija čitavih generacijal Savremeni razvoj demantovao je u potpunosti opravdanost takvih strahovanja, ali je standardofobija još uvek prisutna u našem životu; kome u nas nije poznata uzrečica ,,Nije po JUS-u“, sa svim standardofobskim prizvucima i mislima koje je pratel Uviđajući koristi od standardizacije za sređivanje stanja u privredi, državne uprave mnogih zemalja odbacile su, međutim, standardofobiju i počele su u to vreme potpomagati njen razvoj. Države učestvuju u osnivanju ustanova za standardizaciju, priznaju tim ustanovama poseban status ustanova koje vrše delatnost od javnog interesa i fi-

Standardizacija 1983./br. 9-10

nansiraju njihove delatnosti. Standardizacija u tom perio-

_ du prestaje da bude stvar privrednih organizacija; sa sve

većim preuzimanjem funkcija i odgovornosti u oblasti tehnološkog razvoja savremene države daju standardizaciji sve više značaja, pojačavaju svoje interesovanje za tu oblast i sve češće u njoj intervenišu. Prvi korak u tom pravcu učinila je Nemačka, koja je svoju ustanovu za standardizaciju ,,DIN“ priključila nadležnom ministarstvu. U Nemačkoj su se isto tako pojavili i prvi propisi iz oblasti standardizacije; koristeći tehniku ,,pozivanja na standarde“ do kraja Drugog svetskog rata 1450 DIN standarda uneseno je u 54 propisa koje je doneo nadležni ministar. Ovaj primer ubrzo su sledile i druge razvijene zemlje, pa je takav način regulisanja u oblisti primene tehnike i tehnologije postao pravilo koje danas prihvata i međunarodna zajednica. Danas u nizu zemalja istoka, zapada i trećeg sveta u okviru državne administracije postoje posebna ministarstva za resor standardizacije, dok su u nekim zemljama (na pr. Čehoslovačka) čak potpredsednici vlade zaduženi za ovaj resor,

U ovom periodu je na razvijanje standardizacije na međunarodnom nivou uticao nagli razvoj industrijske proizvodnje, sredstava transporta, saobraćaja i komunikacija, kao i međunarodno povezivanje industrije. FRazličitost proizvoda iste namene stvarala je u međunarodnoj trgovini još veće probleme nego ranije na domaćim tržištima, pa se izlaz iz te situacije tražio u međunarodnoj standardizaciji. Prvi koraci u pravcu organizovanja međunarodne standardizacije učinjeni su na Panameričkoj konferenciji o standardizaciji, a kao rezultat tih potreba i shvatanja osnovano je 1926. godine Međunarodno udružanje za standarde, preteča današnje Međunarodne organizacije za standardizaciju ISO.

U prvim godinama posle Drugog svetskog rata ne opažaju se krupne promene u predmetu i načinu rada u oblasti standardizacije. Države pokazuju postepeno sve veće interesovanje za ovu oblast, što se odražava u sve većem broju ustanova za standardizaciju sa statusom organa državne uprave, i u sve većem broju standarda inkorporisanih u pravne propise regulatornom tehnikom ,,pozivanja na standarde”. Međutim, šezdesetih godina nastaju krupne promene u ovoj oblasti kako na nacionalnim, tako i na međunarodnom nivou.

Potrošaći se organizuju i postaju sve aktivniji u svojim organizovanim akcijama usmerenim na kvalitet proizvoda i zaštitu života i zdravlja, a samim tim i značajni aktivni partner u standardizaciji. Konzumerizam (pokret za zaštitu potrošaća) jača ne samo na nacionalnom, već i na međunarodnom nivou. Na kongresu Međunarodne potrošačke unije, koji je održan 1969. godine, usvojena je „Međunarodna deklaracija o pravima potrošača“, kojom je proklamovano pravo potrošača na zdravu ishranu, odeću i stan; na bezbednost pri upotrebi proizvoda za široku

227