Naša stvarnost

60 NAŠA STVARNOST

„No ču li me, liubo Ikonijo!

Gledaj meni prebijele dvore,

Nemoj moje dvore opustiti . . .

Kopai meni devet vinograda,

i čuvaj mi devet vodjenica . . .

Čekaj mene za tri godinice” . . . (Vuk, II).

Duka Hercegovac iskoristi otsutnost Bana Milutina, pohara mu dvore, vodjenice i vinograde i preotme mu ljubu. To isto radi Vukašin sa dvorovima i ljubom Voivode Momčila. Car Stefan ratuje na bugarskog kralja Mihaila da bi mu oduzeo zemlju. Car Uroš se bori s Mrniavčevićima oko vlasti u državi. Djuradi Branković, koji hoće da zavede apsolutizam, bori se sa svojim vojvodama. Marko otsjeca ruku Novaku kovaču, jer ga ovaj dovolino ne poštuje. Bolani Doičin radi to isto sa potkivačem Petrom, jer mu je Petar poželio ženu. Dakle, motiv: pliačka, otimačina i vlast; pravo: pravo jačega! . . . U mladiem eposu borba se vodi iz sasvim drugih razloga. Narodna samozaštita, hajduci, ubijaju jače, da bi oslobodili i zaštitili slabije. Oni se bore protiv iskorišćavanja, protiv danaka i harača, protiv haračlija, paša, begova, poturica i bogataša, hadžija i djumrukdžija. Novak bježi u hajduke od iskorišćavanja i bori se protiv iskorišćavanja. Grujica zaštićuje seliačke ćerke od feudalnog prava obljube. Bajo Pivljanin bieži u haiduke zbog toga, što su mu nepravedno naplatili „djumruk na volove”, ili, po drugoj pjesmi, zbog nečovječnog rada na begovskoj livadi; Pletikosa Pavle, jer se nije mogao oženiti djevojkom koju je volio, (bila je plemenitijeg roda), Mijat je osvetio svoju jagnjad koju su silnici poklali. Ako haiduci pljačkaju, oni pliačkaju samo bogate: trgovce, hadžije, sprovodnike harača, — dakle ljude koji nijesu radom došli do bogatstva.

„Nit se dava ženit ni udavat,

nit mirija ka caru da prodje,

nit trgovac da trguje s blagom,

nit hadžija đa ide na ćabu . . - (Vuk, ili).

Borba haiduka i uskoka završila se narodnim ustancima za razbijanje feudalizma, za pripadanie zemlje onima što ju rade, za pravo putovanja i trgovanja, za slobodne skele i pijace, za slobodu ženidbe i udadbe, za slobodu i pravo naroda! Motivi: osveta naroda, osveta sebe, pravo rada, pravo Života, zaštita slabih, sloboda i jednakost. Pravo: pravo „hajduka te goni hajduke”!

Organizacija ratnika i način ratovanja prikazani u starijem eposu, odgovaraju svome društvenom okviru u kojem su se formirali. Bore se pojedinci i bore se voiske. Kod vojske plemić je na čelu. „Podiže se . . . za njim vojske dvanaest hiljada”. Pojedinci se bore često u ime čitavih voiski i ishod dvoboja uzima se kao ishod rata. Kada se vojske sudaraju, onda se to sudaraju njihovi voivode, oni su u prvom planu, vojska