Nova Evropa

stanuju u odurnim barakama i da primaju nadnice od kojih se ne može ni najesti. Gledajući na tu novu aristokraciju, Žid se pita: »Pa zar su ti ljudi izvršili Revoluciju?« — »Ne, oni se samo koriste njenim plodovima!«, — odgovara on i sebi i nama,

Nova aristokracija digla je i novog cara, Tobožnji bezpristrasni arbitar, »otac naroda«, ima na djelu da zaštićuje priviledije nove aristokracije protiv naroda {i protiv konkurenata vanpartijske inteligencije, specijalista, starih klasa inostranog kapitala, i t. d.). To je smisao njegova apsolutizma. Prilično blizu toga shvatanja je i Žid: »Nama su obećali diktaturu proletarijata. No toga nema, Ima diktatura — to Je očigledno —, ali je to diktatura jednoga čovjeka, a ne diktatura proletaraca, ujedinjenih u sovjete, Tu je važno ne pasti u zabludu, ı treba imati srčanosti priznati: to nije to što smo htjeli, Još jedan korak i mi ćemo morati reći: upravo to je ono što nismo htjeli«... Žid je oprezan, on Još ne govori posljednju riječ, No pet mjeseca boravka inostranca u Rusiji i nije dovoljno da se stvori definitivan zaključak. Iz daleka, iz Pariza, Židu je izgledalo da su razne mase i vlast u Rusiji jedno i isto; negativne pojave bile su za njega neizbježni nedostaci, pratioci pri svakom krupnom i teškom poslu. I baš s te tačke gledišta, on je branio prije dvije godine, na medjunarodnom kongresu za zaštitu kulture, sovjetsku vladu od kritike za političke progone. U Rusiji, on se je uvjerio o drugom: da radne mase 1 vlada predstavljaju dva različita i suprotna elementa; narod — čovječnost i progres, vlast — nove privilegije, stagnaciju, i reakciju (jer, ko ne ide napred, mora da ide natrag).

To je drugi, i mislim, najvažniji, momenat u kritici Žida. A treći momenat njegove kritike tiče se metoda upravljanja. Kako se i s pomoću čega drži nova reakcijonarna vlast nad radnim masama? — Da je ekonomist ili socijolog, Žid bi podvrgnuo analizi proizvodstvene odnose, i kazao bi da to dolazi od gospodstva činovnik4 (direktora, sekretara partije, inženjer4, 1 1. а.) u fabrikama i u kolhozima: ko je gospodar proizvodnje, taj osidurava sebi i veće dohotke i državnu vlast. Da je parlamentarni političar, Žid bi kazao, da to dolazi od terora GPU. Da je politikant, on bi uzroke tražio u istočnjačkoj lukavosti, u vjerolomstvu i okrutnosti Staljina. No Žid je pisac i psiholog, mislilac, i zato on ukazuje na prisilnu uniformiranost misli, na »konformizam«, »glajhšaltovanje«. Birokracija, još tačnije: opredeljena grupa birokracije, ima monopol javnog iskazivanja misli (u štampi, na skupštinama, i t. d,); birokratsko mnijenje, često lažno, ide kao jedinstveno mišljenje, kao apsolutna i vječna istna! Apoteoza sadašnjice suprotstavlja se težnji k socijalnom napredku, ugušuje svaku takovu težnju, »Mi se divimo u SSSR neobičnom elanu prema obrazovanju, prema kulturi; ali se to obrazovanje ograničava nato da podvede misao k zadovoljstvu sadašnjim