RTV Teorija i praksa

ideologije, novi duh vremena i krizu sreče, postavljanje kulture između usamljene gomile i elite vlasti, kao i fetišizam kulturne industrije. Autor, dalje, uz osvrt na ideje proletkulta i pozadinu sektaških podela kulture, razmatra masovnu kulturu u socijalizmu, pa vlastito stanovište naznačuje u odnosu samoupravnog socijalizma i masovne kulture, koja „podrazumijeva maksimalnu otvorenost, stalni protok ideja i kulturnih vrijednosti, njihovo preplitanje, prirodnu komunikaciju stvaralaštva i Ijudi, tehnologije i, uopšte, kulturne industrije” (str. 113), zajedno s činiocima što ne zavise samo od društvenog sistema nego i od svojstava civilizacije, mada i oni hose „pečat” ovog sistema. Vidove i oblike društvene uslovljenosti masovne kulture autor nalazi u posledicama industrijalizacije, urbanizacije, standardu i novoj filozofiji života, delovanju sredstava masovnog opštenja i umnožavanju informacija. Međutim, što uostalom proističe iz njegove idejne i kritičke usmerenosti, njega prevashodno zanimaju oni nalazi i pretpostavke koji se relativno dosledno uklapaju u viziju kulture samoupravnog društva i marksističke inspiracije. Takvo polazište moralo je da računa i sa unutrašnjim protivrečnostima masovne kulture. Džuverović ih komentariše i obrazlaže imajući u vidu pojave univerzalnog rasta i standardizacije, kulturne homogenizacije, diktata tržišta i ideološkog determinizma, potrošačkog hedonizma i novih oblika stvaralaštva, oslanjajući se i na misaoni doprinos i istraživački inventar drugih pisaca, no s težnjom da se iznađu putevi prevazilaženja ovih protivrečnosti. Budučnost masovne kulture kao vida stvarne kulture autor vezuje za tekovine socijalističke revolucije, gde život Ijudi postaje kulturna svakodnevica, jer i „dalji razvoj kulture industrijskog društva mora da teži cjelovitom čovjeku, radniku u najširem smislu koji, udružujući sopstvene sposobnosti, stvaralaštvo i rad, stvara sve veče mogućnosti za sopstveno oslobađanje i integraciju proizvodnog (fizičkog) u duhovno stvaralaštvo” (str. 224). Kroz kulturni pluralizam i sintezu samoupravnih interesa, putem samosvesti o iskušenjima masovne kulture, a „nadovezujući se na bitne ciljeve socijalističke kulture, revolucionarno mijenjanje ili, prilagođavanje osnovnih vrijednosti u zatečenoj kulturi, s jedne, i radikalno proširivanje masovne baze kulture, s druge strane - čine istinaku kultumu revoluciju” (str. 225). Duhovno opredeljenje autora, kakvom se nema šta zameriti, sledi iz teorijskog »tanovišta koje prožima čitavu knjigu i određuje njenu uamerenost ka stalnom preispitivanju, ali se

213