Danas

Uređuje:

Hrist profit ||

Dragcmn Mojović

VV 7

subofa - nedelja, 17 - 18. jun 2000.

NIJNINI

Žil Delez: „Niče i filozofija“, Plato, Beograd 1999, s francuskog prevela Svetlana Stojanović

ko posmatramo Hrista kao tip ličnosti ı pri tome ga odvojimo od hrišćanstva kao tipa kolektiviteta, uvidećemo do koje mere kod Hrista nema resantimana i nečiste savesti, njega definiše radosna vest, on predstavlja život koji nije hrišćanski, tako da hrišćanstvo nije Hristova religija... Hrišćanstvo nije izumio Hristos, već sveti Pavle, čovek nečiste savesti, čovek resantimana“ (Delez, str. 170.) Sam Niče pak piše: „Posle radosne vesti (rođenja Hristova), odmah je stigla najgora od svih: vest svetog Pavla. Sveti Pavle je otelotvorenje tipa suprotnog, radosnom vesniku (Hristu). On je genije mržnje, sa vizijom mržnje, sa neumoljivom logikom mržnje. Sta sve ovaj dizangelista nije žrtvovao mržnji! Pre svega Spasitelja: on ga je razapeo na svoj krst. Sveti Pavle je „otkrio“ smisao krivice: On je Hristovu smrt protumačio „kao da je Hrist umro za naše prohe

Razdvajanje Hrista i hrišćanstva–

proizlazi iz Ničeove temeljne filozofske pozicije, a ona je po svemu sude-

no razdoblje Grka kome suštinski kao nosilac najradosnije vijesti koja nije hrišćanska, pripada i sam Hrist. „Time što Niče iznova preokreće prevrednovanje paganskog svijeta, koji je izvršilo hrišćanstvo, svijest o grijehu postaje za njega najveći događaj u istoriji „Dolesne duše“ i najsudbonosniji trik religiozne interpretacije. Suprotno njoj, Niče je tu bitku (životu) želio povratiti njegovu nevinost i egzistenciju, koja je postala ekscentrična, s onu stranu dobra i zla, iznova je povezati sa prirodnim kosmosom vječitog vraćanja Života... A da bi kritiku hrišćanstva mogao utemeljiti istorijski, on je učinio paradoksalan pokušaj da na vrhunac moderniteta iznova postavi antiku“. {K. Lowith: „Od Hegela do Ničea“, Sarajevo, 1988. str. 374.)

_ Svoju raspravu O Ničeu i filozofiji Z. Delez razvija upravo na motivima koje raskriva Levit. Povratak u paganski svijet mnogoboštvo, u svijet zajedničkog obitavanja bogova i ljudi u otvorenom prostoru beskrajne prirode, jeste za Ničea jedini način da se prevlada pustoš nihilizma, pa-

Bogovi su mrtvu; ali su umrli od smeha kada su čuli jednog Boga kako tvrdi da je on jedini. A smrt tog Boga Je događaj čiji je smisao višestruk. Zbog toga Niče ne veruje u „Velike“ događaje, one bučne, već u mnoštvo smislova svakog događaja. „Ne postoji nijedan događaj, nijedan fenomen, nijedna reč i misao čiji smisao ruje višestruk“

ći naznačena u spisu pod nazivom „Filozofija u tragičnom razdoblju Grka“, iz 1873. godine. Taj spis polaže temelje za Ničeovu misao o nihilizmu kao obezvređivanju svih vrijednosti i redukciji čovjeka i života na apstraktne ı beživotne principe i one strane istine. A paradigma sveg tog obezvređivanja života Je hrišćanstvo

kao rigidni sistem beživotnih normi ·

i načela, kao „ledena pustinja apatrakcija“, kako je, inspirisan Ničeom, čitavu hrišćansku kulturu označio Valter Benjamin. U potrazi za misaonim modelom koji proširuje ı uzdiže sam Život i životnu radost, Niče se vraća u prethrišćansku eru, u tragič-

Oksfordska istorija · rimskog sveta, prevala Slađana Tanasijević, Clio, Beograd, 1999.

tološko i osiono uzdizanje čovjeka na rang subjekta koji prostire svoju samovolju sve dokle seže moć njegova uma i razuma. Vraćanje čovjeka u okrilje nevine prirode i njegovo uvOđenje u prirodni red i poredak beskrajnog mnoštva bića, za Ničea je bilo moguće samo destrukcijom onog pogleda i koncepta koji mnoštvo bogova svodi na jednog Jedinog i uzdiže ga na rang apsolutnog, kreatora svijeta i gospodara svega postojećeg. U tom konceptu (hrišćanskom) Niče Jasno prepoznaje antropološku paradigmu koja se izokreće u jedan univerzalni religiozni pogled koji cinično i tragično prikriva svoje porije-

strova Žena“, prevela Ljiljana Popović-Anđić, Svetovi, N. Sad, 2000.

klo. Ničeu, dakle postaje jasno da se u Brišćanskom ustoličenju Jednog boga krije ambicija čovjeka da se uzdigne na rang suverenog gospodara prirode i posjednika svega što jest. Boga stvara čovjek da bi samom sebi omogućio ı dOZVOlio ono što Je ljudski nemoguće i nedozvoljivo, da bi radio ono što je ljudima zabranjeno, i da bi posjedovao ono na Šta nema pravo. Zato se „tajna teologija skriva u antropologiji“, kako je jasno formuhlisao Fojerbah. I zato Niče ukida Jednog boga. Jedan bog je sinonim za ljudsku osionost i apsolutne pretenzije, za posjedovanje i gospodarenje, za prisvajanjem prava „na nepovredivo postojanje prirode svih drugih bića“ (Jonas). Uklanjanjem jednog jedinog boga koga ustoličuje hrišćanstvo „prevrednovanjem paganskog svijeta“, ta neograničena prava koja je čovjek za sebe prisvojio, vraćaju se onima od kojih su uzeta: prirodi i vanljudskim bićima. Zato Niče piše: „Za mene nema nikakve sumnje da postoje brojne vrste bogova. Imai takvih bogova koji su uvek spokojni i bezbrižni. Lak korak je, možda, jedan od atributa božanstva. Zar nije božanstvenost upravo to da ima mnogo bogova a ne samo jedan“. Iz tog Ničeovog stava Delez izvodi zaključak o temeljnom karakteru Ničeove filozifije: „Ničeova filozofija se ne može razumeti sve dok se ne uzme u obzir njen suštinski pluralizam. A pravo govoreći pluralizam je isto što i sama filozofija. Pluralizam je čisto filozofski način mišljenja, filozofija ga je izmislila: on je jedini garant slobode konkretnog duha, jedino načelo žestokog atei!zma. Bogovi su mrtvi; ali su umrli od smeha kada su čuli jednog Boga kako tvrdi da je on jedini. A smrt tog Boga je događaj čiji je smisao višestruk. Zbog toga Niče ne veruje u

Đerđ Konrad:

„Jugoslovenski rat“, preveo

Arpad Vicko, Stubovi kulture, 2000.

„velike“ događaje, one bučne, već u mnoštvo smislova svakog događaja. „Ne postoji nijedan događaj, nijedan fenomen, nijedna reč i misao Čiji smisao nije višestruk“.

Time je, međutim, iskazan samo jedan aspekt Ničeove filozofije. Jer i ova filozofija je nadasve višesmislena i višeznačna. Jer, ako je upravo ona uprla prstom u višeznačnost svega što jest, u prisustvo mnoštva značenja i mnoštva smislova u svakoj riječi i svakoj misli, koju tek višeznačnost krije ona sama. I po tome ona zapravo 1 Jeste živa i savremena, prisutna u modernim obrascima kulture i oblicima života, u modelima političkog mišljenja, te etičkom i estetičkom stavu prema Životu. A sama ta misao nije nikakav model i obrazac mišljenja, nije neki izdvojeni i osobeni filozofski pogled. Možda bi joj najbolje priličilo ono što je za Heraklita, tog opsesivnog Ničeovog mislioca, rekao Sloterdijk: to je misao u nastajanju svijeta, to je „Vvidilac“, a ne „mislilac“. To je misao koja izražava ritmiku života, harmoniju njegovih sila i snaga, preplitanje nastajanja i nestajanja, opšte dijalogiziranje. To je „mjesto gdje priroda ostavlja svjedočanstvo o sebi samoj“ (Jonas). To je mudrost iz koje je protjeran logičar, to je područje na kome je istinu zamijenila ljepota.

Vojin Simeunović

Nadežda Ćetković - Vesna

Pešić: „Možeš ti to Vesna,

možeš, Medijska knjižara Krug, Beograd 2000.

ANGELO SIKELJANO

\ez(belezeno

Jednog je dana Isus izvan Sionskog grada pošao U šelnju s učenicima

ı nedaleko od bedema, pred sam zalazak sunca, odjednom se našao na onom mesfU

na koje su iz grada godinama bocali dubre: nagorele dušeke bolesnika, razne dronjke, porazbi|ano posuđe, ofpatke, nečisloću...

| {u, na najvećoj gomili, na samom vrhu, naduven, s nogamg uperenim prema nebu, uginuli je jedan pos ležao, Već {ruo,

_ gs njega, najednom, kad su se čuli koradi,

prhnuše vrane šfo su ga prekrile celog, dok se takav zadah proširi da se svi učenici, ko jedan, zadržavajući

- disanje dlanovima, brzo povukoše ngzod...

Samo je Isus, pošavši dalje vedro i mirno prema gomili, zastao kraj nje

pogleda uprta u slrvinu, sve dok mu

jedan učenik, ne izdržavši, ne doviknu poizdalje: „Zar li ne osećaš, rabing, strahovit smrad, kad možeš da slojiš fako?!

M ovaj, i ne okrećući glave od belega

koji je gledao nelremice, reče:

„Užasan ce smrad čovek čista daha

osefiti i u samom onom gradu

odakle smo pošli... Ali se |a sada

celom svojom dušom i srcem divim

onome šfo se javlja na foj fruleži... Gledajfe kako zubi tog psa blešte na suncu:

· kao da su zrna luče ili kao ljiljanov cvet,

pored svg le Iruleži, veliko obecanje, odraz Večitoga, ali uz lo |oš više čvrsta nada i sjajna munja Pravednosfi.“

Tako qovoraše On; a da li su mu te reči razabrali učenici ili ne,

Tek svi su opet zajedno pošli za njim kad je cutke nastavio svoj put...

A sada Gospode, |a, zaista poslednji od svih ljudi, upućujem svoj um na le Ivoje reči i stojim pred fobom sav U jednoj misli: „01... podaj, oduaj i meni, Gospode, dok sad hodaš (g0 izvan ida Slebii grada i kod su po celoj zemlji od jednog kraja do drugog sve same ruševine i kad je svuda dubre, svud nesahranjena ielesa koja guše božanski izvor daha, u gradu i izvan njega; Gospode, podaj i meni sred groznog smrada kud se krećeš, makar za jedan Iren svoj mir i vedrinu, da bih zastao spokojno posred lešina i truleži, da bih dosegao neki, i fo sopsivenim očima, beleg, beleg | zrno luče, kao cvet ljiljanov, da nešto blesne odjednom i duboko u meni izvan tog truljenja, iznad te fruleži sveta, popu! zuba onoga psa, kojima si se zadivio gledajući ih ono veče, Gospode; veliko obecanje, odraz Večitoga, ali još mnogo više: čvrsla nada i sjajna munja Pravednosli.“ Pismo broj 60/61 Prevela Ksenija Maricki-Gadanski

7 YIMAH RAHKOBMh

TMPCKU NENO

Dušan Panković: „Lirski | memoari“, Matica srpska, N. Sad, 2000.