Filatelista

dostavljene su srpskoj vojnoj cenzuri koja ih je žigosala vojnim cenzurnim 71gom. =

Ovako organizovana poštanska služba funkcionisala je do marta 1919. go-

dine, kada je prestao da važi sporazum između Srbije i Francuske koji je regulisao to pitanje. -

torija, koja je bila ograničena levom obalom reke Južna Morava, rekom Toplicom, selom Žitni Potok i rekom Jablanicom. Na oslobođenoj teritoriji je odmah изроstavljena srpska vojna i civilna vlast, a između ostalih institucija, uspostavljena je i poštanska služba, uglavnom za službene potrebe, koju su obavljali kuriri (konjanici i pešaci). Mada neredovno, prenošena je i privatna pošta po odobrenju vojvoda a svako pismo je „pregledao komitski starešina u mestu u kome je po-

Posle napuštanja svoje državne teritorije, crnogorska izbeglička vlada je izvesno vreme imala sedište u Bordou u Francuskoj gde je u vremenu od 6. do 27. juna 1916. godine uspostavila svoju poštansku stanicu i upotrebljavala. neke francuske marke koje su bile u opticaju na koje je utiskivala natpis »S. P. du M. — Bordeaux« (Service postal du Montćnegro). Ove marke su služile samo za službenu upotrebu ali je njihovo korišćenje francuska poštanska uprava ubrzo zabranila. Pored maraka, korišćene su i razne nalepnice za poštu koja se vraćala zbog nemogućnosti da bude uručena.

Kada je izbeglička vlada prešla u Italiju, odštampana Je serija redovnih maraka sa likom kralja Nikole i pretiskom »Slobodna Crna Gora«. Izdate su vrednosti od 1, 2, 5, 10, 15, 20, 25 i 50 para i od 1, 2 i 5 perpera, marke za potvrdu prijema od 10 i 25 para i porto marke od 5, 10, 25, 30 i 50 para. Međutim, marke nisu nikad puštene u opticaj.

Posle Prvog svetskog rata, u vojsci Kraljevine SHS, a kasnije Kraljevine Jugoslavije, vojnopoštanska služba je bila zasnovana na iskustvima iz OVOS rata i kao takva, funkcionisala do maja 1940. godine, kada je izdat Pravinik raine poštanske službe, prema kome javna poštanska mreža, na oglas mobilizacije, automatski potpada pod Ministarstvo vojske i mornarice. Vojnu poštansku službu u ratu obavljaju državne, sortirajuće, sabirne i vojne pošte. Državne pošte predaju sve primljene pošiljke prvo cenzorskom odseku a potom najbližoj sortiraJućoj pošti, koja sve vojne pošiljke prikuplja, sređuje i pakuje za svaku vojnu poštu. Sortirane pošiljke dostavljaju se sabirnim poštama, koje ih prosleđuju vojnim poštama u svom rejonu da ih uruče adresatima. Obrnuto, pošiljke od vojnih lica porodicama ne idu preko sabirnih, nego preko najbližih vojnih pošta (uz obaveznu cenzuru) i dalje do mesta opredeljenja. Svakoj vojnoj pošti i jedinici određen je broj koji je zamenjivao njihov formacijski naziv. Međutim, zbog brzog sloma bivše jugoslovenske vojske u aprilskom ratu 1941. godine, služba, kako je bila zamišljena pravilnikom, nije imala prilike da se iskaže.

Uporedo sa početkom i razvojem NOB-e i Revolucije, rukovodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta činilo je napore da se organizuje i poštanska služba na principima poštanskog sistema. Ti napori imali su često takve rezultate (u pogledu sigurnosti i tačnosti isporuke) da se mogu meriti sa rezultatima mirnodopske poštanske službe.

Osnovni vid poštanske službe u NOB:-i bile su takozvane partizanske pošte. Prvu partizansku poštu u oslobođenoj Foči organizovao je član Vrhovnog štaba drug Moša Pijade. Ona je radila mesec i po dana a pisma su slata u Bosnu, Sandžak, Crnu Goru i Hercegovinu. To je bila jedina partizanska pošta koja je koristila prave poštanske marke.*)

Glavni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Crnu Goru i Boku je odmah, na početku ustanka, organizovao poštansku službu. Prva poštanska stanica na oslobođenoj teritoriji, otvorena je u Beranima (današnji Ivangrad) 23. jula 1941. godine. Umesto poštaskih maraka korišćen je gumeni pečat sa otiskom u vidu zupčane marke, koji je predstavljao lik partizana sa stisnutom