Filatelista

aaa — — 19 VELIKA NAGRADA JUFIZ-A XII

KRALJEVINA SRBIJA 1882-1918

Istorijski uvod

U kratkom periodu svoga postojanja Kraljevina Srbija je doživela promenu dinastije (1903) i ratove 1912-1918. (dva Balkananska i Prvi svetski rat). Burni dogadjaji kroz koje je prolazila ostavili su iza sebe duboke tragove u svim oblastima života.

Kada govore o istorijskom putu moderne Srbije istoričari navode tri veća talasa modernizacije. Prvi se zbio izmedju 1880. i 1912. godine i on je prema kazivanju T. Stojanovića bio deo drugog pokušaja industrijalizacije balkanskih zemalja.

Srbijaje godinu svoje nezavisnosti (1878) dočekala u bednom stanju. Prema jednom pregledu celokupnu industriju 1881. godine sačinjavali su: jedna vojna fabrika, dve pivare, dve strugare, jedna barutana, jedna ciglana, jedna fabrika bombona, 14 parnih mlinova i nekoliko radionica sapuna, kože i tekstila. Železnica nije postojala, a putevi su bili loši iteško prohodni. Ogromnu većinu stanovništva sačinjavali su seljaci (88%), koji su bili nepismeni (preko 90%) i raspolagali sa malim komadima zemlje (73% poseda bilo je manje od 5 ha).

Glavni pokretač i nosilac modernizacije u prvom talasu bila je upravljačka elita. Modernizacija je obavljana autoritarnim načinom, ukazima i preko činovničkog aparata, često sasvim protiv volje stanovništva. Modernizovane su prvenstveno državna uprava i javne ustanove. Ukinuti su svi ostaci turskog feudalizma (u krajevima oslobođenim 1878), uvedena stajaća vojska, promenjeno celokupno naoružanje, unapredjen poreski sistem, osnovana je Narodna banka i veći broj novčanih zavoda, podignuta Akademija nauka i uređena učilišta, uvedena obavezna osnovna nastava i izvršena reforma sudstva. Radilo se i na modernizaciji saobraćaja i privrede. Do 1888. godine već je bilo izgrađeno 552 km pruga, do 1896. otvoreno je 14 značajnijih industrijskih preduzeća, a broj rudnika uglja i metala je utrostručen.

| dok su modernizacija javne uprave i javnih ustanova finansirani iz poreza, stanovništvo je bilo odveć siromašno da bi se iz njega na bilo koji način mogao izvući novac za ekonomsku modernizaciju. Za to je poslužio inostrani kapital, koje je vlada privlačila povlasticama. Država je podsticala i domaću industriju poreskim olakšicama, carinskim oslobađanjima, pogodnostima u prevozu, davanjem kredita i slično. Do 1896. godine u Srbiji se već stvorio sloj bogatih ljudi, među kojima je bilo nekoliko milionera i više polumilionera.

Godine 1903. izveden je Majski prevrat koji je doneo ne samo uvođenje punog parlamentarizma, već i snažniji uticaj domaćih preduzetničkih i nečinovničkih slojeva na državnu politiku.

Parlamentarno-demokratsku fazu liberalno-kapitalističke modernizacije Srbije zaustavili su nastupajući ratovi (1912-1918). U tim ratovima gotovo da je protraćen najveći deo dotadašnjih modernizatorskih dobitaka, barem na privrednom planu. U ratovima 1912-1918. Srbija je izgubila 800.000 ljudi (tj. 249 svoga stanovništva) ili svakog drugog muškarca između 18. i 55. godine - dakle glavninu radno sposobnog stanovništva. Ukupna cena Balkanskih ratova (1912-1913)