Gledišta

gligorije zaječaranovič

ANALIZA I SINTEZA U OKVIRU DIJALEKTIKE HEGELA I MARKSA

institut drnštvenih nauka, beograd, 1966.

Kao značajan prilog mnogim naporima da se izvoma Marksova misao brižljivije ispita i u isti mah ogradi od onih interpretacija koje u nameri da „ostanu veme biti Marksove filozofije” ne uspevaju da to realno buđu, jeste skoro objavljen rad Gligorija Zaječaranovića: .gknaliza i sinteza u okvim đijalektike Hegela i Marksa”. U savremenoj marksističkoj literaturi retko je činjen pokušaj sistematskog istraživanja metodološke problematike „Kapitala”. Izuzimajući nekoliko takvih radova, pretežno sovjetskih teoretičara, čijem doprinosu autor „Analize i sinteze”, sem istorijske, poriče posebnu filozofsku važnost, može izgledati da je upravo to, nedovoljno ispitivano i malo ispitano podmčje eminentno naučnog Marksovog rada glavni povod nastanka ,Anahze i sinteze u okvim dijalektike Hegela i Marksa”. lako je težište ovog dela Marksova primena ovih metoda u konkretno istraživačkoj naučnoj praksi, gotovo je polovina rada, ne bez posebnog razloga, pripala sistematskom ispitivanju d genezi ovih metodskih postupaka (analize i sinteze) od Kanta do Hegela. Ako je i razmatranju Aristotelovog doprinosa dijalektičkom rešenju ovog problema poklonjena izuzetna pažnja, razložno je tvrditi da ovo delo integralno prezentira istorijsko javljanje i oblike razrade osnovnog pitanja. Rad je podeljen u sedam poglavlja . Preko Analitičkog, Sintetičkog i Dijalektičkog metoda, Dijalektike analize i sinteze, Analize i sinteze u naučnom radu, do Marksovog metoda i Onto 1 o šk o-an trop oloških pretpostavki analize i sinteze, autor

logički razvija misao da je teorijski rezultat razvoja dijalektičke metode u nemačkoj klasičnoj filozofiji: od svoje subjektivne (Kant, Fihte) preko objektivno-idealističke faze (Šeling, Hegel), svoj utok imao u višestruko plodnom konkretno istraživačkom radu Marksa. Uz isticanje prisustva sintetičkog gledanja u pristupu i razradi ovog metodološkog problema (analize i sinteze) mora se dodati i ovo: mada su ove metode „sadržane u svakoj vrsti misaone aktivnosti” zbog čega analiza i sinteza dobijaju karakter osnovnih metoda naučnog mišljenja i istraživanja (str. 120) i mada imaju „prednost” pred drugima, ispitivanje analize i sinteze nije činjeno van i nezavisno od drugih, za naučnu praksu relevantnih metoda. Polazeći od stava da je „odnos dijalektike prema posebnim i specijalnim naučnim metodama određen u prvom redu time što je ona njihova zajednička opšta osnova” (str. 122), izgleda razumljivo da je autor svesno izbegavao opasnosti koje su, u ispitivanju ma kog posebnog problema istrgnutog iz njegovog kompleksa, stalno prisutne. Struktura izlaganja problema analitičkog, sintetičkog i dijaletičkog metoda, u osnovi je ista. Najpre smo suočeni s evolucijom ovih metoda, kako se istorijski svaka od njih javIja i razvija, s posebnim osvrtom na mesto koje imaju u okviru filozofije nemačkog klasičnog idealizma i mogučnosti njihove dalje stvaralačke razrade i primene u Marksa. Sem toga, kritička dimenzija, kao konstitutivni deo izlaganja, svuda je prisutna. Time se autor u meri koja dozvoljava dalji kreativni napor distancira od postojećih naučnih saznanja o ovim metodama, a sem toga i od opasnosti da suviše zabavljen analitičkim poslom previdi ono osnovno što jedno takvo ispitivanje, gledano u daljoj perspektivi istraživanja, danas realno pruža. Mada koncepcija rada tmekoliko ograničava kritičku anahzu problema na filozofiju He-

162