Gledišta

tradicija biti razlog za traženje izuzetnog, nadmoćnijeg, višeg poiitičkog položaja u savremenom svetu? Mnogobrojni su primeri u istoriji novog doba koji pokazuju da je načelo prava na osnovu svoje duge i bogate isotrije služilo i kao sredstvo da se obesprave drugi narodi. Pozivajući se na svoju razvijenost i starost svojih kultura Britanci, Francuzi, Spanci, Portugalci, Nemci, Italijani i drugi, u istoriji su vise puta za sebe prisvojili pravo da upravIjaju drugim narodima sa tradicijama manje razvijenim i manje bogatim. Navodna nemačka kulturna nadmođnost od praistorije do danas bila je nemačkom nacionalizmu, a posebno njegovom najbešnjem izrazu: ideologiji nacizma, razlog tvrdnji da je u savremenosti neospomo vise pravo Nemaca. Istorijska iskustva govore, dakle, da starost tradicija koja igra značajnu ulogu u razvitku svakog pojedinog naroda može da posluži u međunarodnim odnosima isticanja nečijeg većeg prava. Jedno drugo načelo, ono o ravnopravnosti svih naroda koje se mora smatrati najnaprednijim jer je najhumanije osporava pravo nadmoćnosti na osnovama starih tradicija. Ideja ravnopravnosti svih naroda posebno je istaknuta u vrtlogu razaranja i übijanja, u vrtlogu društvenih, ekonomskih, morainih i političkih kriza prvog svetskog rata. Ona je tada kao ideja bila human! protest protiv velikih sila, dotadašnjih gospodarki odluka u međunarodnim odnosima, koje su uvele svet u haos rata. Oko načela ravnopravnosti naroda tada su se okupile demokratske snage sveta, i građansko-demokratske i soijalističke. Bez obzira na to što se praktična politika cinično umela (i još uvek ume) ovim načelom poslužiti kao pukim ideološkim sredstvom pogodnim da skrije poteze sasvim suprotne sadržine, ona je ostala ideal kojem se u XX veku teži. Posebna teza u spletu ideja koje čine načelo ravnopravnosti naroda jeste da svaki narod ima sva prava kao i drugi narodi, bez obzira ne samo na njegovu veličinu već i na starost njegovih tradicija. Deklaracija od 8. novembra 1917. kojom se prva sovjetska vlada obratila zaraćenim narodima i državama sveta s predlogom da se odmah počnu pregovori o pravednom demokratskom miru, zalaže se za puno pravo „bez obzira i na to koliko je razvijena i zaostala nacija koja se nasilno priključuje ili nasilno zadržava u granicama date države. Bez obzira, naposletku, na to da li ta nacija živi u Evropi ili u dalekim prekookeanskim zemljama”. lako se tu o starosti tradicije ništa izričito ne kaže, to načelo se osporava i u podvlačenju da nije važan ni stenen razvijenosti ni geografski smeštaj, pošto je dobar deo naroda manjih tradicija bio i manje društveno, ekonomski i kulturno razvijen i bio uglavnom geografski smešten van Evrope. Ista teza je sadržana

401

POVODOM SLAVLJA SANSTEFANSKOG UGOVORA