Gledišta

no uklapanje u međunarodnu podjelu rada. No, i pored insistiranja na intenzivnoj restrikciji novčanog opticaja, izvjesna inflatoma žarišta ostala su i dalje aktivna, pa radi toga nije bila isključena simultanost inflacije i deflacije, blaže rešeno, inflatornog pritiska i deflatorne politike. 1 ) Kreditna restrikcija iii deflatorna politika koja „potpomaže jačanje vrijednosti novca” 2 ) i smirivanje ili sređivanje privrede, istovremeno, čak ako i nije promišijen akt iii svjesno trasirana politika monetamih viasti, odnosno poslovnih banaka, „igra esencijalnu ulogu u kontrakcionim procesima”, 3 ) budući da njeno kurnulativno djejstvo preko restrikcije ukupne potražnje destimulira proizvođače, pa i kupce-potrošače. Efekat djejstva deflatome politike, odnosno deflacije, identičan je kada se ona javlja i kao uzrok i kao posljedica depresije. Međutim, strogo distingviranje deflacije kao uzroka od deflacije kao posljedice nemoguće je ostvariti, jer niz međusobno povezanih manifestacija, kao rezultat njenog djelovanja, otežava precizno određenje momenta, mjesta i vremena trajanja njenog ponašanja kao uzroka i kao posljedice depresije. Ali, bez obzira na ovu objektivnu teškoću, dovoljna je samo konstatacija da je, ne samo teorijski već i praktički gledano, moguće istovremeno postojanje i djelovanje deflatorne politike kao uzroka i kao posljedice depresije, odnosno recesije, jer se, polazeći od toga, onda ne isključuje ni mogućnost simultanosti inflacijc i deflacije, mada je apsurdno, kaže Haberler, ~da se privrcda nalazi istovremeno pod utjecajem visokog i niskog pritiska”. 4 ) Međutim, ako spomenutu simultanost posmatramo kroz više sektora ili tokova procesa reprodukcije, onda čak nema osnova ni za akcentiranu apsurdnost. To znači da nam je dozvoIjeno zaiključlti da prisutnost deflatorne politike ne isključuje i inflatorne impulse, mjestimično i povremeno, posebno ako su ovi dozirani i ako se njima sprječava kumuliranje depresivnih ili recesicnih etekata, odnosno ako aktiviraju i intenzivnije upošljavaju imaterijalne kapacitete i radnu snagu. Cinjenica da se deflacija može pojaviti kao uzrok i kao posljcdica depresije implicira mogućnost da se prijelaz iz booma (prosperiteta) u krizu (recesiju) može odigrati pod djejstvom samo realnih ili samo monetarnih, odnosno kombiniranim djejstvom jednih i drugih faktora. Odatle slijedi da, ukoliko nije uzrokovana djejstvom monetarnih faktora najče-

‘) Živojin RakoČević. u svom članku Privredna rcforma i likvidnost privredc (..Soci jali/.am”. br. 111967. str. 1415), u vezi s tim kaže; „Ima stvari koje potvrđuju postojanje krize ili recesije, a nasuprot njima egzistirain i takvi ekonomski fenorneni koji su apsolutno nespojivi s prirodom knze ili rcccsije. Tako u krizi ne mogu nikada ići unoredo nnlta ili čak neaativna stopa rasta i porast ličnih dohodaka", : ) L. Mises, Thc Thcorv of Money and Credit, Ne\v Haven, 1953, str. 131. 3 ) G. Habcrler, Prosperity and Depression, IV izd., Cambridge, 1958. str. 323. *) G. Haberlcr, Inflation, Its Causes and Cures, VVashington. 1960, str. 8.

736

DR PAVAO DOMANCIC