JUS standardizacija

101

— u stadijumu izrade — od smanjenja poteškoća i cene tehničke pripreme serijske proizvodnje; — u stadijumu kretanja — od smanjenja troškova pri transportovanju i skladištenju proizvoda; — u stadijumu eksploatacije — od sniženja troškova kod korisnika (pri upotrebi). Sistem ekonomske stimulacije naučno-istraživačkih organizacija i konstrukcionih biroa za rađove na standardizaciji i unifikaciji treba posmatrati usko vezane za privredni račun, kao i sa nekim oblicima podsticanja, usmerenim na povećanje efikasnosti ispitivanja i razrade (premiranjem za stvaranje i uvođenje nove tehnike, za pronalaske, racionalizacije i slično). Problem ekonomske stimulacije naučno-istraživačkih instituta i konstrukcionih biroa svodi se na rešavanje tri osnovna pitanja: izbor porekla podsticanja; izbor pokazatelja za formiranje fondova; izbor pokazatelja i uslova premiranja. Prva dva pitanja određuju sistem ekonomskog stimuliranja instituta i konstrukcionih biroa, treći, sistem materijalnog stimuliranja njihovih radnika. Analiza postojećih sistema premiranja radnika ovih organizacija pokazuje da sistemi ne obezbeđuju dovoljno stimulansa za poboljšanje rada na standardizaciji i unifikaciji. Danas je delatnost naučnih i projektno-konstrukcionih organizacija stimulirana po liniji ispunjenja plana stvaranja (kreiranja) i uvođenja nove tehnike. Ali, rezultati njihovih radova u oblasti standardizacije i unifikacije (normalna ocena proizvoda, stepen uvođenja novih standarda i slično) uopšte se ne odražavaju na pokazatelje postojećih sistema premiranja. Treba podvući da je rešenje ovog prtanja vezano sa objektivnim poteškoćama, uslovljeni kompleksnim. karakterom efekta od uvođenja novog proizvoda, nemogućnosti izdvajanja iz efekta onog dela koji je dobijen neposredno od rada na standardizaciji i unifikaciji, a isto tako odsustvom metodike za određivanje ekonomskih efekata unifikacije.

Zbog toga stepen standardizacije i unifikacije proizvoda kao planirani pokazatelj ima pomoćnu ulogu u sistemu stimuliranja saradnika naučno-istraživačkih instituta i Rkonstrukcionih biroa, a njegov značaj u mnogome zavisi od opravdanosti metoda obračuna.

Osnovni pokazatelj za stimulaciju naučno-istraživačkih instituta i konstrukcionih biroa treba da bude ekonomski efekat, dobijen korišćenjem naučno-istraživačkih i konstrukcionih radova u privredi. Ulogu regulatora za ovaj pokazatelj obezbeđuje sistem formiranja cena, a delimično, prethodno određene limitirane cene za projektovane proizvode, koje u sebi sadrže deo ekonomskih efekata, koje dobijaju potrošači. Obračun gornje i donje granice cena vrši se saglasno »Metodici određivanja veliko-prodajnih cena za novu proizvodnju proizvodno-tehničke namene«, koju je doneo Državni komitet za cene pri Državnom planu SSSR-a 24. jula 1969. godine.

Pri formiranju fondova za ekonomsko stimuliranje naučnih i projektno-konstrukcionih instituta i konstrukcionih biroa treba da se koristi princip odbijanja dopunskog prihoda preduzeća — proizvođača, koji su ove organizacije uračunale u cenu izrade proizvoda. Ukoliko je u cenu novog proizvoda uračunat dopunski prihod od strane prcduzeća proizvođača, deo ovog prihoda se može preneti na organizaciju — razrađivača ovog proizvoda. Tako je Ministarstvo za elektro industriju SSSR od 1. januara 1969. godine uvelo, radi ispitivanja, u sva odeljenja elektroindustrije, naučno-istraživačke institute i projektno-konstrukcione organizacije, novi sistem ekonomske stimulacije i materijalnog podsticanja za stvaranje, osvajanje i korišćenje nove tehnike. Ovaj način predviđa da se za materijalno podsticanje odgovarajućih kolektiva koristi fond koj se formira od ukalkulisanih dopunskih prihoda koji su uključeni u cene novih vrsta proizvoda i zavise od godišnjeg ekonomskog efekta, dobijenog u privredi od korišćenja određene proizvodnje. Kao važna ekonomska poluga povećanja tehničkog nivoa proizvoda postaju stepenaste cene, koje se utvrđuju za proizvode koje karakteriše visoki stepen obnavljanja i brzi tempo sniženja cene koštanja u zavisnosti od njihovog osvajanja i povećanja serija u proizvodnji. Takve cene se utvrđuju, po pravilu, na principijelno novim vrstama mašina i postrojenjima (imajući u vidu, da stepen sniženja cena navedenih proizvoda isto tako zavisi od procenta unificiranih delova u proizvodu). Pri ovom, da bi se ustanovila zavisnost između stepena novih proizvoda i tempa sniženja troškova proizvodnje, neophodno je da se raspolaže odgovarajućim pokazateljima stepena unifikacije i postupcima za njihov obračun. Uz to, kao neophodan uslov efikasnosti stepenastih cena treba da bude njihovo usklađivanje sa standardima, u kojima su određeni stepeni kvaliteta, tj. predviđene nove progresivnije norme i zahtevi, nadmašivanje dostignutog nivoa proizvodnje, sa određenim rokovima za njihovo uvođenje.

Stvaranje fondova za stimuliranje pomoću mehanizma određivanja cena i odbijanje od dopunskog prihoda organizacija-proizvođača, je rešenje za uvođenje privrednog računa u naučno-istraživačkim institutima i konstrukcionim biroima, pa kao krajnji cilj, povećanje efikasnosti njihovih radova.

Prema tome, kao izvori za stvaranje fondova za

stimuliranje naučnih i tehničkih organizacija mogu

da služe:

— deo sredstava od sniženja troškova proizvodnje pri korišćenju rezultata naučno-istraživačkih i eksperimentalnih konstrukcionih radova;

— dopunski prihod, dobijen na račun uključivanja dela godišnjeg ekonomskog efekta u cenu nove proizvodnje;

— prihod od radova, izvršenih na osnovu dogovora u privredi i narudžbina od ministarstava;

— prihodi od prodaje licenci.