Književne novine

. drame, u

STRANA 4

•

»ST l

HOVI MLADIH«

| · (Izdanje »Narodne knjige«, Cetinje, 1950)

__ Početkom ove godine izišla je na : u, u izđanju »Narodne lenjige«,

irka stihova najmlađih pjesnika omladinaca iz Crne Gore wu kojoj su · vastupljeni: Dragutin Vujanović, Vo-

jJislav Vulanović, Čedo Vulević, Če-

domir Dragović, Veselin Đuranović, Marko Đonović, Vojo Jelić, Dušan Jančić, Kosta Konstantinović, Milo Kralj, Rađoslav Rotković, Branko Tomanović i Vjenčeslav Čižek. Sa izuzetkom Veselina Đuranovića koji je (nekoliko gođina stariji od ostalih, to su sve mlađi ljudi ispod i oko dva-

· deset godina, dosada malo ill nimalo

poznati iz naših omladinskih .časopiga. Ređakciju ove knjižice od dva i po tabaka izvršili su učesnici u zborniku Vulević, Konstantinović i Kralj. Ređakcija nije imala mnogo inicijative a rukama, ođabirajući uglavnom rađove koji su prošli kroz časopis »Stvaranje«, dakle štampane stvari.

" Redaktori bi bolje učinili da su, po-

red ovih „izvršili izbor i neobjavljenih rukopisa, da bi se dobila što stvarnija slika presjeka književne aktivposti mlađih u Crnoj Gori. Ovako, srazmjera unesenih radova prema piscima nije postignuta, drugi nijesu ni ušli u zbornik zato što nijesu nigdje štampani, iako se do njihovih rađova moglo doći preko klubova mladih pisaca. Sva? je prilika da je knjižica pripremana na brzu ruku bez, vjerovatno, dovoljne konsultacije starijih drugova književnika. : .

Zbirka je i ovakva dosta zanimljiva. Skala motiva u njoj uglavnom je ista koja prevlađuje u poeziji mlađih uopšte: rat, posljeratna izgradnja, socijalistički patriotizam. U zbirci je premalo ličnih akcenata vezanih za svoj intimni doživljaj; na primjer među svima ne može se naći ni jedne ljubavne pjesme, što je neprirodno za doba razvitka ovako mladih ljudi. Ne može se reći da u zborniku nema nekoliko interesantnih književnih pokušaja, kod čijih autora se već sada mogu uočiti klice stvaralaštva (Vuja-– nović, Konstantinović, Đonović, Rotković, Kralj, Jelić). Ostali nijesu ni dovoljno, ni karakteristično zastupljeni da bi se donio o njihovim radovima jedan određeniji sud. Veselin Đuranović koji je prije nekoliko godina nagovijestio izvjesne lirske akcente sa pjesmama »Stubica« i »Žet= va«, gotovo je prestao da se razvija, piyiajuči sve više u verbalnost i retoriku: »Ulij svoju svjetlost,

centralo sa vrela Zete,

u svjetlost stvarnosti naše

i novih, silnih htjenja,

neka je crvenu i sve jače osjete sadašnja i sva budđuća pokoljenja«.

Možđa je teško naći uspjelih cjelina u ovoj zbirčici, ali naiđe se na neke slikovite odlomke koji svjedoče o pje= sničkoj snazi i mogućnostima daljeg razvoja njihovih autora. Navešću samo nekoliko strofa iz tih. ođlomaka:

»Čame doline moje bez orača.. Bitka se bije! Orači brazdama krvi svoje, · bez žalbe, bez plača . siju najmilije... « (Vujanović: »Majka na Njivi«)

»Raspjeva žuljevitu balađu mlin stari, potočić o pregrabljenoj vođi _ priču izvija

.

visokoj travi što se pod vjetrom povija« ·

(Konstantinović: »Pismo zavičaju«)

U pjesmi »Graditelj pjeva pruzi« Marko Đonović, koji inače pati od nagomilavanja riječi u svojim stvarima, postigao je nepošrednije alkcente na temu pruga:

»Pruga raspučila kamene stance. Puca... Grmljavina cijepa doline i

2 klance 1 u sure se masive zalijeće, snagu mi ·đdivovsku daleko odnijeće! Neću više sirotan, bjjedan biti. Razgorjela zora mi se nasmijala i sunčana me zraka ogrijala«.

poguuuuupurunuazaznezaranemuzaruaruu i renmunuau uuu Lan rum mere e mee

Zatim, Radoslav Rotžković, sa slikovitom pjesmom »Druže "to, mi ti se kumemo«: · ,

i »Noć je pala... i snijeg škripi... naselja daleka. kraj prtine mrtvog druga dočekala . postelja hladna i ·meka, Drug je Kklonuo. Pao je a pušku nije pustio iz ruke. Parabrodđ je ispred same luke potonuo»!

Kod svih ovih mlađih pjesnika O- · gledaju se različiti uticaji što je razumljivo za doba njihovog razvoja. Tako je Dragutin Vujanović napisao dosta interesaninu i toplu pjesmu »Jeluša« u kojoj je izraženo ničim neupoređivo matferinsko osjećanje u prirođi „šali pod velikim i direktnim utioajem Jesenjinove pjesme o »Keruši«. Milo Kralj u pjesmi »Nađ knjigom« suviše očigledno imitira Vojislava Ilića: \

»A kađ mi lagano glava na knjigu

spusti se, pane, đok ćutim skoro bez daha. Pređa mnom slike se nižu: zatvori,

bijeđa, 3 rane : i čvrsto srce bez straha«.

Marko Đonović sa Vujanovićem ta-

kođe trpe uticaje nekih savremenih crnogorskih pjesnika; Vojo Jelić. uz svoju osjećajnu pjesmu »Nad djetinjstvom«, nije bio dovoljno origina= lan u nekim ritmovima.

Janko ĐONOVIĆ

| __-_—_– _- _ — ——-_—- —- -- – — n _—

Garsja Lorka na zdagrahačkuj E: 008

Neposredno posle premijere drame Emanuela Roblesa »Montserrat« dramski ansambl Hrvatskog narodnog MWazališta dao je neđavno novu premijeru — »Dom Bernarde Albe«, delo naprednog španjolskog pisca Federika Garsija Lorke. Dramu je sa španjolskog preveo Drago Ivanišević, redđatelj je bio Kosta Spaić, a' scenograf Edo Kovačević. U izvođenju ove drame, u kojoj nema nijedne muške uloge, nastupile su Bila Hafner Gjermanović, Greta KarusAranicki, Nela Eržišnik, Vjera Žagar, Ada Nagy, Božena Kraljeva, Ljubica Mikulčić, Ivona Petri, Lela Šimecki i dr.

U NIŠU JE ODRŽANO KNJIŽEVNO VEĆE

Uw subotu, 17 februara u Narodnom pozorištu u Nišu književnici iz Beograda Skender Kulenović, Dušan Kostić, Mira Alečković, Branko Ćopić i Milorad Panič-Surep održali su književno veče koje je priredio Gradski odbor Saveza boraca.

KNJIŽEVNO VEČE U TITOVOM UZICU

Članovi Udruženja „književnika Srbije, književnici Čedomir „Minderović, Zdenko Štambuk, Gojko Banović i Boško Petrović u čast Drugog kongresa Saveza boraca Srbije održali su 15 februara književno veče u Titovom Užicu koje je bilo dobro posećeno. Veče je organizovao Gradski odbor Saveza boraca.

ie

Savo Nikolić: Crtež

Premijera Božićeve drame „Dovlačenje“ u Beogradshom dramsbom pozorištu

KK“ svoju treću ovogodišnju premijeru Beogradsko dramsko pozorište prikagalo je dramu Mirka Božića »Povlačenjeć«. U oyoj drami Božić slika život franjevačRog? samostana u Primorskom Zagorju u

roleće 1943 godine. Radnja se odvija u tO-

u jednog dana, u okviru jedne jednostavne i razumljive fabule. ;

Kod Božića imamo jasno izražena tri dela drame. Konverzaciona ćkspozicija u prvom činu, u kojoj se ni u tekstu ni u podtekstu ne preciziraju jasno date okolnosti u kojima se odigrava dramska radnja. Da li se život samostana odvija u punoj bezbĐednosti? Da li je Kesova posađa dovoljno obezbeđenje, ili samostan živi u građu gde se marod diže, gde se priprema revolucija, '# okolini gdđe se nalaze jeđinice narodnooslobodilačke vojske? U srednjem .delu

drugom i trećem činu, radnja preovlađuje nad dijalogom, date okolnosti postaju jasnije, karakteri se meposredmije ispoljavaju kroz akciju, a sama drama postaje zanimljivija i rečitija. Finale drame je prožet snažnom unutarnjom ak'cijom. Pod pritiskom datih okolnosti, ličmosti se potpuno razotkrivaju. Lepota ,fimala nije samo u uverljivom raspletu fabule i tačnoj završnici likova nego i u to-

· me što se kroz agoniju samostanskih gla-

v\ešina, ikroz kišu i vetar povlačenja oseNU i naslućuju glasovi pobednika, radoni glasovi revolucije. , Međutim, 1 poredđ nesumnjivih scenskih Kvaliteta, Božićeva drama „nosi u sebi niz slabosti koje se prilično oštro postavljaju pred režiju. Neđovršenost epizodnih ličnosti, prenagomilanost detalja i pođataka koji su više literarno nego dramski nabačemi, mestimično knjiški intelektualizirani alog, iznenadno pojavljivanje i mestajamje tema koje memaju korena u prethodmoj radmjl. Zatim stil Božića kao dramskog pisca nije ujednačen. U jednom đelu drame on se potpuno utapa u dijalog 1 zaboravlja radmju, da bi zatim dinamizirao dramu pomoću radnje koja je često na granici teatarske konstruikcije. _ Zadatak koji je sebi postavila režija (Sofija Jovanović) najbolje se ogleda u Scehografskom rešenju komada (Miomir Deio: Prvi čin: sunčamo samostansko dVOrište: drugi 1 treći čin: rotacijom dinamia radnja koja se odigrava u delovicrkve: i zatim finale: ogromna zlo| na prostorija unutar samostana. Zna-– zadatak režije bio je đa razgoliti samoštansku idilu, da pokaže lice i naličje samostana. Postavlja se pitanje đa li komad opšte pruža mogućnost da se razgolićuje ila? Možda je zbog te primamljive režiske žrtvovanma jasno akcemtovana ekspolikova u prvom čimu, koja prosto va-

Pe

·. ve strasti koje ih

"da ostane. Kako ostati?

pije. za jednim ograničenim scenskim Dpro-'· storom koji bi pažnju gleđalaca skoncentrisad na dijalog i na podtekst pomoću koga bi reditelj mogao da ispravi i da jasnije odredi izvesnu nekonkretnost Božića u prvom činu. Idući za režijom, glumci nisu uspeli da u prvom činu nagovVesti

stvarnu suštinu karaktera i ispod njiho- '

vih mantija ne osećaju se mračne i prljapokreću, ne oseća se njihovo b»vjerujue« U težnji đa se izbegne vulgarno izigravanje krvoločnosfi, ili da već u prvom činu imamo već dovršene karaktere, režija je otišla u nepotrebnu diskretnost, a samim tim i u mestimičnu nejasnost. Svaka tema traži svoje boje. (Kako bi bilo &ađa bi Andrejević-Kun radio akvarelom svoje »Svedoke Hlžasa«!) Božićeva lapidarnost i škrtost u izrazu, njegova mekonvencionalna objektivnost traži od režije da u radu sa glumcima postigne maksimalnu unutrašnju sadržajnost, maksimalni intenzitet doživljaja. Idila iz prVOg čina trebalo je da pretstavlja TOON konfrapunkt razigranoj radnji drugog tre-

ćeg čina u kojima smo videli odličnih re- ·

žiskih rešenja. Međutim, taj kontrapunkt je bio prenaglašeh, Nema logičke povezanosti između prvog i đrugog čina koji se odigravaju u neznatnom vremensizom raz-– maku. Na primer, Bernarđova odlučnost 1 ratoborni fanafizam u drugom činu deluju iznenađujuće, jer nisu dovoljno pripre- | mljeni . celokupnim njegovim držanjem u prvom činu. To je sasvim drugi čovek. Takav Bernardo se morao bar nagovestiti u prvom činu. a Režisko rešenje drugog i trečđeg čina je scenski izrazito i inventivno. | Ono aje kontinuitet . dramskoj radnji, prikazuje stvarno lice samostana, prikazuje ga kao žarište akcije u kome se prepliću sudbine raznih ljudi. To rešenje je istaklo i podvig slepca Stjepana i njegov topli, ljudski susret sa omlađincem Srećkom. Crkvena muzika Pales}rine i Baha koja se provlači kroz drugi i treći čin doprinela je stvaranju samostanske atmosfere, potencirala jedinstvo radnje, a nesumnjivo je pomogla i glumcima, faP3 Posle drugog i trećeg čina gleđalac očekuje dramski “rasplet. Krug se zatvara, vuci se obračunavaju među sobom, mantija više ništa ne skriva. Između razgolićenog Bernarda, Leonafđa i vVincenca nestaju sve razlike. Oni svi istupaiu kao nosioci jedne krvave ideologije. Svima njima gori bođ nogama. Opasnost ie tu — na pragu. Treba bežati. treba se snaći. Opasno je ostati, a treba ostati. Neko mora Takvom aktivnošću je prožet četvrti čin čiji ie ritam izrazito dramatičan. Odnosi su đo krajnosti

KOR VULOOH. DOJE BO a ora ——_ |M . Odgovorni urednik Jovam Popović, Beograd, Pranouska broj 1 — Stam Darija »Borbas Beograd

\

io KRJIŽEVNEINOVINE·

s

Milivoje Nikolajević: Iz slovenačkog sela

up i arc FENG INO; »Sunce nad rijekom Sangan«

(Izdanje »Nopoka, Beograd, 1950)

i) posljednje vrijeme smo imali prilike da se upoznamo sa dva djela sa= vremene kineske literature: Lu Sinovom: »lIstinita· istorija A-Keja« i Ting Lingovom: »Suncem ·nađ rijekom Sangan«, prvo u izdanju „Prosvete (Beograd), a drugo u izdanju Novog pokolenja (Beograđ). Nesumnjivo je velika zasluga ovih pređuzeća što su se pobrinula da donekle upoznaju našu čitalačku publiku sa stvarnošću najbrojnijeg naroda na svijetu. Upoznavali smo Kinu preko Klabunda, Bakove i Smedlijeve; međutim svi Oni ne samo da su je gledali očima stranaca nego su davali sudove i Obavještenja o njoj posmatrajući je iz potpuno različitih ideoloških aspekata. Sada smo se sreli sa umjetničkom prozom savremenih kineskih spisatelja, koji slikaju savremeni život Kine. Ting Lingova je u svome romanu »Sunce nađ rijekom Sangan« zahva=

·tila i opisala preobražaj kineskog se~

la u huku agrarne reforme. I ne samo to! Ona je na jeđan izuzetno Uuvjerljiv i nenametljiv način ŽiVO pokazala kako je mučno i teško, ali ipak uspješno vršen preobražaj svijesti kineskog seljaka-bezemljaša, koji je kroz duge i duge generacije od svog rođenja znao samo za besprimjerna izrabljivanja, mučenja i gaženja svakog ljudskog dostojanstva od strane seoskih bogataša, seljakabezemljaša koji, kađa se rodilo sunce nad njegovom rijekom Sangan nije mogao da povjeruje da je io suncesunce, sve dok ga ono nije do u srž zagrijalo, otkravilo ledeni strah pred gazdama, · zacijelilo njegovu ranjavu dušu i obasjalo njegovu, najzad njegovu zemlju! Autor romana u pred= govoru ruskom izdanju svoje knjige veli: »U julu 1946 godine, učestvova– la sam u rađu brigade za provođenje agrarne reforme u huajlajskom okru= gu. Poslije toga sam prešla na rad u Džolu, gdje nije bilo vremena da sredim svoje utiske i saznanja. Ali početkom jeseni iste godine našlo se slobodna vremena, a pero je samo

· zahtijevalo da sve. što sam vidjela i

, sti Vlade Bilića i Kate,

doživjela zabilježi«. Njen roman koji, međutim po svojoj kompoziciji više liči na žanr literarne reportaže rezultat je njenog aktivnog učešća u preobražavanju savremenog iineskog sela, To je roman bez' junaka. Bez junakinje. Junak je narod, koji kao što ruši ograđe sa kulačkih imanja i obara među, ruši i u svojim dušama predrasude, razbija okove straha i potčinjenosti i oslobađa i misli i dušu i trud svoj od svirepog porobljavanja. Za takvog junaka je zaista ne=

ewEuwGGIIIII_AAAAIAVAIAJA(AJAJAALAIALAAGA NI uuu uuu uuu mu uuu menu uuu III uuu RIGI Imam III emu mu mmunmniumi

zaoštreni, sve kipi od intenziteta. Međutim, režija je pošla drugim pravcem. Pre svega scenografsko rešenje OVOE čina nikako ne dočarava bezizlaznu situaciju u kojoj se našao Bernardo i njegova ustaška bratija. Njihovo agonično režanje se gubi u velikom prostoru, koji čak daje izvesne patetične prizvuke njihovim preživijavanjima. Pinale je prožet nepotrebnim objektivističkim stavom ređitelja. Emocionalni odnos režije se ne oseća u rešenju te slike. Gleđalaoc bi morao da ima osećanje zadovoljene pravde, osećanje da krivce čeka kazna. Gledalac mora da mrzi te mračne semke prošlosti: Kraj četvrtog čina nije samo kraj jednog ustaškog gnezda i njegove ideologije, to je i radosni poklič pobednika. Udaljeno štektanje mitraljeza 'reba da zvuči &ao najradosnija pesma. Ritmički i emoclonalno ovaj čin trebalo je da buđe kulminacija cele drame. Međutim, režija kao da je prigušila prirodnu dinamiku njenog kraja, Dijalozi u četvrtom činu kao da se ne odigravaju u datim okolnostima toga čina, kada Božićeve ličnosti, pod pritiskom događaja spolja, treba da napuste _uobličajeni ritam samostanskog života i kada se njihove aktivnosti spajaju u jedan jedini zadatak — sačuvati samostan koji i dalje treba đa bude zarište ustaške ideologije. Režija nije u potipunosti ostvarila atmosferu povlačenja, suviše se zađdržavala na pojeđinim detalilma gubeći sliku icao celinu, a time i ritam cele slike, Režija nas uvodi u fipale· komada scenom u kojoi Bernardo pije vino đok ga osvetljava topla svetlost vatre iz kamina. Već prvi akrod nagoveštava drugi ritam. Pored toga i u četvrtom činu režija nastoji da se ličnosti savlađuiu. Međutim, po Božiću, one se jasno | sasvim ispoliavaiu. otkrivajući nedvosmisleno pobuđe kqje ıh BOR ZU iu MBožićevoj drami, u početku etvrtog čina, Vilko čita partizanski letak. »Od Karlovca do I(nina proteže se oslobođeni teritorij. "Treba dobro pamtiti izdajice.« Taj letak mnogo govori, on čak određuje ritam celoga čina. Režiia “e brišala aictivni početak čina 1 počela elegičmo, lirski: „»Prokapljuje...« »I nebo... i nebo...« E Režija je znatno skraćivala tekst, osobito tekst epizodnih ličnosti, eliminisala ličnonajke Matetine.

Značajna figura trgovca Rika svedena je na epizođu. Režija je BĐošla od pretpostavke da scene epizodnih ličnosti narušavaju konpoziciono jedinstvo drame, da optcrećuju komad međorečenim detaljima, koji se funkcionalno ne uklapaju u dramsku radnju. Skraćivanjem režija je uspela da zgusne radnju, ali se na slici nesumnjivo izgubilo, Uostalom da je u scenama Flavnih ličnosti postignut pun dramski intenvitet i plastičnost icaraktera, scene epizodnih ličnosti delovale bi kontrapunktski i ne bi znatno opterećivale i kočile razvoj dramske rađnje. ·

Glumački kolektiv koji je ostvario BOožićevu dramu sastavljen je uglavnom od

. mlađih glumaca i stuđenata Akademije za

pozorišnu umetnost.

Težnja režije da u prvom činu po svaku cenu sasvim sakrije prava lica nosilaca dramskog sukoba najnegativnije se odra-

ophodno bilo vrlo široko platno, kakvo je i naslikala Ting Ling. Čitalac u početku nagađa razvijanje linije odnosa Hejni-Čeng, ali se uskoro prevari. Da bi izvršila tako veliki umjetnički zadatak — prikaz preobražaja kineskog sela agrarnom reformom ona je izbjegla slikanje jedne ličnosti ili ljubavnih zapleta na fonu tih događaja. Zbog tqga Ting Ling i obraća pažnju na pojedinca samo, onda kad on u određenom · trenutku i sredini učini ili pokuša da učini nešto izazetno, da bi ga ubrzo kao lik nedovršena ostavila.

Istovremeno sa beogradskim izdanjem i Novo pokoljenje u Zagrebu izdalo je roman »Sunce nad rijekom Sangan« u prevodu sa ruskoga. Posmatrajući u izlogu prođavnice knjiga ova dva izdanja jedne te iste knjige čovjek bi reBao da sa po srijedi dva potpuno različita autora sa istim naslovom svojih knjiga. Riječ je, naime, o transkripciji koja je, u zagrebačkom izdanju vjerovatno izvršena „zbog prevoda sa ruskog prema man= džurskom, a u beogradskom , prema južnokineskom, koji je, navodno, kod nas više uđomaćen. Razlike u transkripciji su često takve da je u roma– nu jedna te ista lica teško prepoznbti. Pogotovu kada su u pitanju dva ovako vremenski bliska izdanja jedne te iste knjige, mislim da bi trebalo voditi više računa o prevodu, odnosno O ftranskripciji stranih imena, jer čitalac koji je u mogućnosti da uporedi oba prevoda ostaje u nedoumici i nepovjerenju prema jednom od njih, osobito kada u beogradskom . izdanju nije nigdje naznačeno sa kojeg je jezika djelo prevedeno, što je u otvore-

noj suprotnosti sa lijepim starim obi- ·

čajem, koji je već odavno u kulturnom svijetu postao zakon. Evo još jedne nezgode kad čitalac uporedi ova dva izdanja! Zagrebačko izdanje je snabdjeveno predgovorom autora TrTUskom izdanju (djelo je preveđeno sa ruskog), u kome sam autor daje objašnjenja nekim mjestima u romanu kojima su ona neophodna. Beograd= sko izdanje nije objavilo predgovor autora; umjesto njega izišao je predgovor Zorana Jovanovića, koji je u drugom, dobrom svom dijelu prosto prepričavanje predgovora samog autora, prepričavanje koje na mjestima ispada kao obično prepisivanje, a na nekim „mjestima i opet iskrivljava smisao autorova predgovora. Kako da se nazove ova vrsta rabote? Smatram ' da pomenute činjenice u znatnoj mjeri krnje ugled preduzeća koje je ovu knjigu izdalo. Ognjenka MILIĆEVIĆ

zila u liku Bernarđa koga igra Rađe Mar&ović. Kod njega imamo izvesnu grubu podelu na momente kmda je Bernardo, intravertiran, a kada je ekspravertiran, Kao da on u sebi nosi dva temperamenta. 'Taj nedostatak u igri Markovića ne dopušta nam da njegovog Bernarda osetimo kao punokrvnog čoveka, već kao teatarsku figuru. Marković čas igra jagnje, a čas vuka, dok je Bernardo vuk u jagnjećoi kOži, U liku nedostaje komponenta autorite= ta. Shematičnost lika odrazila se i u neravnomernom 7Hkvalitetu pojedinih scena. To je stalna cik-cak linija. Porcd toga u razvojnoj liniji karaktera ima dosta »bezvazdušnih prostora« Stalna smena izrazifo scenske alttivnosti i misaonog povlačenja u sebe nije delovalo organski, Glumac je tražio snagu Bemarda u njegovoj !Obusnosti, ali to traženje nije odgovaralo njegovoj ' glumačkoj Inđividualnosti. Na pretstavama posle premijere glumac je promenio 1 masku a donekle i svoju unutarniu liniju. On više insistira na misaonoi oštrini Bermardove misli pomoču koje on u pojeđinim scenama (scena sa Leonardom u drugom i scena sa Vilkom u zadnjem činu) dobija one razmere koji odgovaraju značajnoj funkciji OVOE centralnog lika.

Mihailo Paskaljević, građeći Vincenca, podvlači komičnu stranu toga lika i to išključivo pomoću spoljnih sređstaya. On voć od prve slike nosi u sebi nagoveštaj Vincenca koji će da preuzme dužnost logornika posle bokstva Bernarda. Ali taj nagoveštaj je jedva vidljiv. Upotrebljavajući obilje R&eomtčnih sredstava/”u težnji da u svakoj sceni ispolji svoi smisao Za komiku, on je postao simpatična figura i povod za smeh, a sam:im tim onaj pravi Vinz cenco koji se krije ispod maske dobroćudnoe 1 ćudljivog laliza je gurnut u drugi plan. Ma da se u poslednjem činu Paskaljevićev Vincenco razotkriva u svoj svojoj gadosti i Wrvoločnosti, on ne đeluja

sugestivno Zbog linije koju sprovodi u

prethodnim činovima.

Spoljne karakteristike Lonardovog lika Milorad Volić je pronašao i dosledno sproveo kroz ceo komad. Međutim, Volić nam nije otkrio unutarnju stranu lika, onu čudnu pritajenu strast, verski fanatizam i lukavu opreznost Leonardovu,. On nije ostva-– rio Leonarda »koji korača po velikom luiu. Njegov! Leonardo je sitnijl i beznx= čajniji. Kađa se Volićev Leonardo otkriva u poslednjem činu on ne izrasta u Onu

moćčmu i opasnu ličnost kakvu je zamislio bleda; ·

autor. Njegova reč je neizražita, ona nije"odraz one fanatične vere koja kreće ovog fratra — taktičara. Ustaškop bojnika Terka, sa mnogo mere i smisla za karakterizaciju lika ostvario je Sima Janićijević. Bez i jednog naturalističkog sredstva, na koje bi ova uloga mogla da navede glumca, On je* postiao pun intenzitet i reljemost karaktera. Ispod spoljnjega mira i uglađenox»ti mi kroz celu dramu osećamo ustašu. Niegov odnos prema Vilku je jasno određen. Su•kob je odlično pripremljen, a motivi Terkove mržnje prema Vilku otkriven: su DOstepeno i na jeđan sugestivan način.

po-

b

ID = ——a e _ |_.KL__—_—

BROJ 9

Beleške uz članak Grge Gamulna

:i9 »Zapisi iz 1949«, Rep. str. 811, 926, E.

RR U U U JUNU MM _______________________________________ · /

ostaje u sećanju.

2.) Ja zaista vjerujem da su termini (formalizam, akademizam, kolorizam socijalistički realizam itd,, koje Bratko izolira i nabraja da bi stvorio apsurdnu situaciju, za mnoge uistinu bile samo prazne riječi bez određenih pojmova; uvjerio sam se O tome prilikom nekih diskusija. Ja sa sam dostiPao njihovu pravu sadržinu samo u toku dužeg rada i razmatranja. Mogu, dakle, vjerovati da ni Bratko nije još dostigao njihovu »pravu jezgru«. Je li zbog toga potrebno svoje subjektivne situacije prenositi u tuđe tekstove?

3.) Čak niti Plehanov, koji je u svojoj objektivističkoj teoriji zastupao stanovište da »naučna estetika ne propisuje Uumjetncsti nikakva pravila; ona joj ne BOvori: ti treba da se držiš takvih i takvih pravila i metodđa« — u svojoj kritičarskoj praksi stajao e na stanovištu patrtijnosti i »usmieravanja« prema novim, Višim kvalitetama.

4.) Ona to ne bi bila, da se i ja odvažim na jedan, ali svakako dobar citat, ni u baudelaitovskom smislu: »...đa bi bila pravilna ti, da bi imala' razlog opstanka, kritika mora biti pristrana, strastvena, politička tj. mora polaziti sa jedne ekskluzivne tačke gledišta. Ali sa tačke gledišta, koja otvara najšire horizonte« (Ch. Baudelaire, Curiosites esthetiques).

5.) Na temu impresionizma, Knjiž. novV., br, 16 g. 1950; O položaju maše lik. umjetnosti, Knjiž. nov, br 7 g. 1950,

6.) A što se Bratkova tona u toj »diskusiji« tiče, zaslužuje najviše da se na nj osvrnemo u bilješci. Prepoznajem u njemu onaj »superiorni, tobože d“ektivni ton onih, koji su dirigovali i umjetnost i kritiku, a za koji znamo da izvire upravo iz mnesnalaženja u pitanjima, koja »diriguje«. Preud, koji je bio mudar čovek, nazivao je to nadkompenzacijom. Ja bih to nazvao samo ostatkom prošlosti, koji treba što prije prevladati. — »Besmislice«, »neobično brzo menjanje mišljenja« (dakle licemjerstvo i moralna „pokvarenost), nešto što%treba »žigosati- — je tom i žargon I. Bratka. I na kraju, kao lijep primjer njegova načina, ono o »slabosti kičme«! Kako je to »neobičan« prizor: kritičaru koji je prije rata kroz 10 godina diktature zastupao svoje tj. naše mišljenje, a nakon oslobođenja izazvao srdžbu nekih umišljenih umjetničkih veličina, a sada našao mogućnosti da prihvati »disk siju« ovog tipa, Bratko može dobaciti riječi takve vrste, Moglo bi se slegnuti ramenima i prijeći sa smijehom preko toga, kako bih nesumnjivo i učinio, kad se ne bi radilo o općoj stvari, o metodi. naših, socijalističkih diskusija, i o umjetnosti, konačno, do koje nam je najviše stalo.

".) Pri tome se, kao u slučaju Van Gogha, još više zapliće u mreže svog specijičnog načina argumentiranja. Da bi Van Gogha spasio za impresionizam i tako doveo u ljepše svijetlo sadržajnost i etiku Ovog pravca, on navodi da su i priređiva– či Biemnnala Van Gogha svrstali među impresioniste, a ja, griješnik, nisam im to prigovorio! Kao da nekome pametnom može pasti na um da u jednoj literarnoj reportaži izvrši kritiku pojedinih grešaka (i »grešaka«) priređivača, i kao da to njihovo svrstavanje uopće nešto znači! Ta oni su u isti impresionistički paviljon stavili i — Cezanna i Gauguina. — Van Gogh je samo kratko vrijeme (1886—) bio .pod utjecajem neoimpresionista i preuzeo od njih neke tehničke momente, ali je opće poznato da se njegovo značenje sastoji upravo u sadržajnom i moralnom negiranju impresionizma, O tome se doista mogu podaci naći u običnim udžbenicima, pa, Je tako Bratko rekao ono, što ja nisam Titio reći: trebalo je doista konzultirati barem udžbenike, kad /se: već hoće pisati o impresionizmu. 8.) Bit će dovoljno dodirnuti u bilješci te · smiješne aluzije. Ja uistihu vjerujem! da je Cankar imao bravo u svojim izvodima o tim pitanjima, Jer su o umjetnosti profesori napisali mnogo gluposti, možda čak isto toliko koliko i publicisti. Ali odviše sam često u životu zapdzio kako o profcsorima i »profesorštini« čine aluzije upravo oni, koji se najviše — boje ispita.

9.) To je onaj slučaj sa zagradom (»iznimno i sa dozvolom«), koja, što proizlazii iz samog smisla rečenice, u mojoj mašinskoj kopiji glasi: »Ali Bratko je (da, iznimno i sa dozvolom, upotrijebim njegov »komparativni« metod diskutiranja) čini se toliko naviknut na stara kKritičarska mjerila „„. «

10.) Govorim na jednom mjestu (Rep. 1949, str, 814) da je umjetnost doduše neposredđan i konkretan odraz, ali ujedno i odnos subjekta prema objektu te objašnjavam njeno relativno zaostajanje upra= vo »subjektivnom Rkomponentom«, ideološkim zaostacima itd, a Bratko postavlja stvar tako kao da sam rekao sasvim suprotno i,piše za umjetnost: »... Ali bi se teško moglo kazati da je samo (potcrtao G. G.) neposredan, konkretan odraz stvarnosti«, Znači li to ratovati s vjetrenjačama ili možda i nešto drugo?

11.) Ima u Bratkovu pisanju momenata kada s njim gubim ne samo diskusioni, nego i polemički kontakt. Što to znači kad on piše: »I sve to bogatstvo života pretstavlja materiju za — osnovni likovni zadatak«? To znači da se kod njega pojam „osnovnog likovnog “#~adđatka tj. slikarskog problema, kojeg zanatski treba svladati) poklapa ni više ni manje nego sa — predmetom umjetničkog posmatranja uopće!

Bernardo kaže za Vilka da se »izgubio na mostu između prošlosti i sadašnjosti«. Milan Puzić na tome mostu stoji izgubljen u svome sadizmu, dok Mihailo Viktorović još uvek, možda suviše, sagoreva. Pored toga kod Puzića razvojna linija karaktera nije sasvim dosledno sprovedena, tako da nas on mestimično đovodi do zabune u pogledu karakterizacije te ličnosti. Viktorovićeva uzdržljivost i vrenje koje on nosi u sebi, a koje neprestano dopire do Eleđaoca, je više svojstveno liku Vilka nego Puzićeva eksplozivnost. Tako mu je OVO prva uloga u pozorištu. Viktorović je uspešno rešio zadatak koji postavlja pred glumca kompleksna ličnost Vilka Zoričića. Njegov Vilko je sadržajniji, on nosi u sebi jednu mutnu i prljavu prošlost. Najlepša mesta u njegovom ftumačenju su ona u kojima on ispod debele naslage zločina i gadosti izvlači jedva čuine zvuke normalnih ljudskih osećanja.

Skraćenu ulogu Rika igrao je Milan Vujnović. On nije dočarao prepredenost i dvoličnost toga špekulanta. Ispod mjegove ljutnje i vike nije se osećao račun. Ceo \ik se rastvorio u teatarskom temperamentu uopšte, koji je onemogućio ne samo razumljivost lika nego i teMWsta koji govori,

Milena Pilipović je igrala Dujku sa jako naglašenim melođramskim akcentima. Mjena mateninska | molba, koja je imala prizvuk tužbalice, delovala je više za sebe, delovala je kao neka posebna tačka.

Igrati Miru Hovak svakako da je težak »adatak i za mnogo iskasni|u glumicu nego što je stuaentkinja Pozorišne akademije Olga Staniwsviliević. Materijal koji autor daje za taj lik je oskuđan i papimat, a lik MI igra značainu u:ogu. u razvoju drame. Oiga Stanisavljević je đelovala neodređeno. a materinsko strahovanje i njem ponosit stav prema Vilku nisu nosti! pečat istinitog doživljaja.

Poniznog 1 zastrašeno4 pemzlonera T”"nkovića dao je Branko Jovamović. NJeova savijena pojavs u staromodnom ođe:u pričala je jednu tužnu penzionersku b'ogra– filu. Međutim, u odnosima, Jovanović Je ostao povučenui scenski\neizrazit.

T,epo glumačko o»stvarenie ove pretsiave je Maftefina Vlastimira Stollikovićn. sfudenta Pozorišne akađemije. To je završen i pun liM, dat sočno 1 veoma životno. Nenametljiv u svojoj karakterizaciji lika on

______---___— –— — —– - –– —–e– - –– —-- — —

iw ulozi omlađinca Srećka videli smo dVa studenta Pozonišne akademije: Miodraga Popovića i Predraga Lakovića. Obojica su svoju jedinu scenu (susret sa Stiepanom) odigrali neposredno i s merom.

Slepca Stjepana tumačio Je Milan Živković ubedljivo i ljudski toplo. On je dao jednostavnog čoveka iz naroda koji je Organski vezan za zemlju 1 ljuđe koji se bore za njenu slobodu. Kako iz njega neposredno progovara seljak kada savetuje Matetini da se vrati na selo gde ga čekaju poslovi! On svoju, tragediju nosi mirno. Njegov susret sa Sređiom je jedno od najlepših mesta ove pretstave, U Ovoi sceni Stjepan je herojski slepi otac svih onih koji se bore za slobodu.

Branko BELOVJIĆ

Mardeljeva 4&l,

“ulaziti u ispravljanje,

:

_—_—---__- _–– –:———:11 V=–=—=—===m_=- –––-:-l–--–-- -–-– "”=—

A kad Bratko povodom moje primjeđbe o historicizmu piše. » ..slikari đe se Uvek rado vraćati velikim i značajnim epohama naše prošlosti. Narodnooslobodilačkoj borbi, borbi Partije i naroda u SOPROA Jugoslaviji, seljačkim · bunama«, očito je da historicizam kod njega znači slikanje historijskih tema! Pa to više nije ni polemički kontakt, tu prestaje mo(dgućnosı svakog dodira uapče., U što se, dakle, pretvara teoretiziranje, koje se zasniva na neshvaćanju obične stručne terminologije, a pisano je onim autoritativnim tonom, kojeg Bratko upotrebljava?

12.) »Jer ako postoji u ljudskoj historiji izvjestan razvojni kontinuitet kulture, stalno razvijanje čovječjih mogućnosti spoznavanja, predočivanja i oblikovanja... može li se fino tkivo umjetnosti jedne klase odrezati u jednoj odrođenoj' točki kao nekom oštricom?« (Na temu impre= suunizma Knjiž, nov. Dr, 16, 1950.)

I upravo u slučaju H. Daumiera (Retrospektive, Umetnost br. 1 st. 16—28) posmatrao sam njegov razvoj i prelaz iz okvira građanske ideologije na stranu proletarijata i to preko 1948, u kojoj je on sa svojom »Republikom« (ovisokoiđejnom slikom u smislu Micheleta i Victor Huga«) još uvijek mogao da sa svojom velikom umjetnošću stoji na pozicijama građan= skog Wblitičkeog programa. Pokušao sam to ioš jednom objasniti Bratku (»Za višu razinu diskusije«, Knjiž. nov. br. 33, g, 1950) da je to još uvijek slika, u kojoj }e jeđan veliki slikar mogao oblikovati iluzije O demokratičnosti i humanosti vladavine kapitalizma ı u kojoj ie francusko građanstvo moglo »exbplicite i otvoreno' objaviti svoj politički program, progresivan i pozitivan u općedruštvenom smislu riječi«.

13.) »rako počinje da djeluje, u sve jačem razmjeru i u sve oštrijim oblicima osnovna zakonitost umjetnosti kapitalističkcg društva: sve veća unutrašnja suprotnost između umjetnosti i izrabljivačke Uuloge vlađajuće klase toga društva, koja će zakonitost ubrzo dovesti đo potpunog odricanja i negiranja same umjetnosti+. (Re> trospektive, Umetnost br, 1.)

14.) Već u zapisima iz 1949 pisao sam: »Metođ socijalističkog realizma razraštava u živom stvaralačkom radu umjetnika, formira se u kontinuiranom procesu Spoznaje stvarnosti, koja se i sama mijenja. Dati određenje svih metodičkih postupaka, kojima se dolaši do umjetničke SpOznaje u tom procesu, nije naravno mogu– će: to bi značilo htjeti anticipirati sam taj živi proces umjetničkog stvaranja i, u posljednioj liniji, ukalupiti ga u neplod= ne šeme nekog novog akademizma. Ali kađ se govori o umjetničkom metođu ne može se i ne smije misliti na sve umjetničke i tehničke postupke, koji u posljednjoj liniji nesumnjivo zavise od umjetnič= kog metoda, ali se uvijek javljaju kao individualna manifestacija tog metoda, kao njegova subjektivna primjena«. Itd. u tom smislu. Gdje je tu propisivanje i konstruiranje »umjetničkog izraza«?

15.) »Težeći đa nađe društveni ekvivalent date književne pojave, ta kritika bi izdala svoju sopstvenu prirodu kad ne bi ražumela da se stvar ne može cgraničiti na pronalaženje tog ekvivalenta i da S5OCIOlOgija ne treba da zatvara vrata estetici, ne= go, naprotiv, da.joj ih širom otvara, Drugi čin materijalističke Kritike dosledne sa= moj sebi mora biti — kao što je to bilo i kod kritičara-idealista — ocena estetskih vrednosti analiziranog dela«. (G. V. Plehanov, Umetnost i književnost I izd. »Kultura« 10490).

16.) U dodatku (Knjiž. novine, br. 6.) Bratko je pokušao da prihvati diskusiju o ne kim problemima; za to bi trebalo, možda, da se naknadno i ja barem u bilješci na to osvrnem. Nažalost, karakter tog diskutiranja je takav da bi se jedva isplatilo odnosno razrađu problema, koje je on dodirnuo. Uzmimo kao ilustraciju, osnovno pitanje, koje om postavlja:

»Sasvim ig sigurno da u svakom velikom umotvoru pored »životne stvarnosti Vre= meno postoji i nešto što ima opštešžovje= čanski značaj i nailazi na jak odziv i kod budućih generacija«,

Kod mene, prije toga: »Zar pored svih klasnih biljega, koji, kao u slučaju impresionista mogu biti vrlo jaki, ne postoje i jednostavne, opće ljudske Hvalitete, zar ne postoje suprotnosti u krilu antagonističkih društvenih formacija i složena pro= tuslovlja unutar umjetnika samih?« (Za . višu razinu diskusije«)

To je opet jedan primjer kako Bratko điskutira o ozbiljnim pitanjima, primjer osobito izrazit jer se radđi skoro o Istim riječima (opštečovječanski značaj — opće ljudske kvalitete). Može li se toliko »ignorirati« mišljenje svog partnera u diskusiji, (da i ne nabrajam druge svoje cita= te) da se, protiv njega, argumentira njegovim vlastitim postavkama, pa čak i riječima? Međutim, zadaća je teorije i historije umjetnosti da pokaže kako se te opće kvalitete ispoljavaju upravo kroz »Životnu stvarnost vremena (što Bratko previđa), kao što se opće kvalitete jedino i mogu ispoljiti samo kroz konkretne i pojedinačne manifestacije.

BIBLIOGRAFIJA

Oto Bihalji-Merin: Misli i boje, ogledi, Izdauje »Prosvete« Beograd 1950, Ćirilicom, str. 499, cena 230 din.

Ivan Cankar: U klancu. Preveo Hijacint Petris. Izdanje Državnog izdavačkog podu= zeća Hrvatske »Zora«, Zagreb 1950, latini-, com, str. 27, cljena 38 din.

Tim Ujević: Rukovet, pesme. Izdanje Državnog izdavačkog „pođuzeća Hrvatske sZora«, Zagreb 1950. latinicom, str. 195, ci- jena 60 din.

Dimitar V}ahov: 1z istorije makeđonskog naroda, Izdanje »Prov“~te«, Beograd 19050, ćirilicom, str. 170, cena 76 din.

ara ae a =Cc _—— u

_ORBDNICI Dušan Kostić, Tanasije Mladeno=

vić, Jovan Popović \ ;

RENE JU ULIGKUNULU1I1TS1G

PRETPLATA ZA KNJIŽEVNE NOVINB Za oašu #eml{iu na 6 mesec) 100 dinara | na godinu đana ?00 đinars

Za Inostranstvo Da 3 meseca 65 dinara, na 6 meseci ~“ “inark a godinu đana 260 dinara i

Broj ć.kovnog račana 102-9032020 „Pošt fah ređakcile 617 Poštanski fah administracije 629

Rukopisi se ne vračajau