Književne novine
A. Prijfć ? RIJEKA CRNOJEVIĆA (linorez)
Milan BOGDANOVIĆ
· Dušan Kostić:»PROLJEĆE
NAD ROVOM«
(»Zora«, Zagreb, 1951)
Ne, poezija Dušana Kostića zacelo nije ni »govor košmara«, ni »šaptanje nadahnutog zvezdoznanca«, niti objavljenije u noći, neka ponoćna anuncijacija. Nije ona prema tome, nikakvo više poslanstvo koje su spustilo na zemlju i u stvarnost: života iz nekih nadzemaljskih sfera. Ona se rodila u stvarnosti, njome nadahnuta i njome oplođena,i mnogi stih u njoj je jedan njen akcenat, jedan njen od-
.jek, jedan znak života pesnikova i
našeg, jedan koren iz njega ili jedna grančica nad njim. A ako poezija nije oplemenjeni vid života, njegov uzdrhtali eho, sažeta misao o njemu, emotivni, izraz punog, produbljenog osećanja života, svoj istiniti sud o stvarima u njemu, sobom doživljena, shvaćena i kazana uzbudljivost njegove istine, ona se, udaljujući se od života i stvarnosti, odvaja od same sebe, ona se izneverava, I po meri koliko ona sve to jeste ili nije, određuje se i mera njene vrednosti.
Poezija Dušana Kostića pretežno to jeste. I zato se o Dušanu Kostiću danas doista može govoriti kao o jednom od naših savremenih pesnika čija je mera vrednosti ozbiljno obeležena i koja sve utvrđenije stoji, Javivši se pesnikom negde poslednjih gođina pred Drugi svetski rat, dakle pred kraj tako zvane »epohe između dva rata«, u krugu napredne literature, koja se tada već bila počela vetrenjati od raznovrsne modeinističke pleve, Dušan Kostić od prvih trenutaka svoje pesničke plovidbe hvata dobre smerove, da ne zabludi i da se ne izgubi u magli. Doduše i on, kao bezmalo i svi drugi tada, nosi tragove izvesnog socijalizirajućeg „&emtimentalizma, kao nalepinu od tzv. »5O0cijalne poezije«, koja je »tendenciju« u poeziji potencirala do pritiska na poetsko, do prigušujućeg tereta nad njim. Ali i za Dušana Kostića, kao ı za čitavu mladu književnost onoga trenutka, ta ista »socijalna poezlja« bila je i vrlo efikasna profilaksija za imunizaciju od epidemičnih naleta raznovrsnih modernističkih smetenija. Ona je ustvari očvrsnula prilično rahitimu strukturu »nove« poezije iz dvadesetih gođina, u kojoj je, seni dva-tri talenta, i to po izuzetku, mnogo šta i bilo i ostalo samo obezobličena nedonesenost. »Socijalna poezija«
| triđesetih godina daje kičmu mladim
talentima, određuje im orijentaciju, perspektivno deluje upućujući ih pro gresivnim smerovima, revolucioniše ih, pretvara ih u pesnike-borce i Osposobljuje da, prihvaćeni ogranizovanom snagom Revolucije, u Revoluciji budu i lični učesnici i njene poete. Ono relativno štetno delovanje »socijalne poezije« na poetski fenomen kao takav time je ne samo bogato kompenzirano, nego je i vrlo brzo prevladano, jer bravi pesnik bez teškoća osvaja za sebe pravo da, kao pesnik, primarno poetski i diše.i deluje. (Što je to pravo bilo, kasnije, za neko vreme osporeno, posebno je poglavlje, uostalom svima nama dobro znano.) I tako se već pred Drugi svet ski rat, dakle, pred našu oslobodilačku Revoluciju, formira čitava falanga talentovanih pisaca u službi Revolucije, sa vrlo širokim registrom stvaralačkih htenja, karaktera i procedura, od Jovana Popovića đo Oska– ra Daviča. Među njima, i Dušan Kostić ima vidno mesto.
Mala zbirka — ili, bolje reći, jedan maleni izbor — stihova Dušana Kostića, »Proljeće nad rovom«, u sim patičnoj »Maloj biblioteci« zagrebačkog izdavačkog preduzeća »Zora«, sa evega trideset i nekoliko pesama, ne može da bude podloga za iscrpnidji prikaz, analizu i procenu mesničkog stvaralaštva ovog, među najizrazitijim, pretstavnika naše savremene poezije. Ovo bi bilo utoliko manje mogućno, a da bi sud bio pravilan i pravedan, što je poezija Dušana Kostića
u stalnom porastu u kvalitetu i sa uvek nekim novim sadržajnim i ekspresivnim elementima, Ova zbirčica pruža samo mogućnost da se u njoj, kao u nekom minijaturnom, a nevarljivom ogledalu, mogu da uoče neke osnovne odlike koje Kostićevu poeziju karakterišu i koje su njoj doista osobene. 7
Talenat Dušana Kostića je, pre svega, obeležen izvesnim tonom lirske topline, koja iz njegove poezije nekako nežno i pitomo zrači. Ona ima jednu vibraciju mekoće koja, u trenucima, pomalo i melanholično zazvučL Nešto tiho, i ja bih čak rekao skromno, iz nje se preliva. I to bih joj ja zapisao kao vrhinu. Meni se čini da izvesna utišanost i skromnost u lirici, ako su spontane i nepatvorene, mogu da budu samo dokaz za njenu iskrenost, za istinitost doživljenoga u njoj. I ako se ovakve osobine ili sklonosti kod jednog liričara ne pretvore u razmekšavanje, u neku vrstu razboljenosti, u izvesnu lirsku skepsu, one ne samo da nisu smetnja za kazivanje i oživljavanje čvrstih i pouzdanih osećanja i raspoloženja, sigurnog određivanja ı prema stvarima i u životnim odnosima, životne vedrine i vere, u život, nego mogu da im posluže i kao izrazito potemcijalno pojačavanje uverljivosti, Rroz ono ustreptalo i intenzivno bez čega se poezija ne može, kao dejstvo, u druge da upije. Jer izvesna unutrašmja ljudska mekoća i tiha nežnost, pa čak i ona urođena i mnogim ličnim okolnostima u prirodi takvog čoveka uslovljena melanholičnost, ne moraju' da budu i vrlo često i misu smetnja za Čvrstinu u karakteru i u životnim stavovima. Poezija Dušana Kostića nema oštrine ,nema Žžestokosti, koje su same po sebi isto tako potencijalni lirski kvalitet, ali nema ni namet-
. ljivosti, koja mikad nije kvalitet. I
takva, ona se sva prožima čvrstinom u odnosima u životu i u stavovima pred životom. I ona je u tome nesumnjivo istinita. I kad treperi sasvim lično, subjektivno, kad govori o mladosti, o ljubavi, o samoći, o bolesti, o tugama, od kojih život nikad ne oslobađa „čoveka, i koje su često i jedna životna dragocenost, oseća se da pesnik ne laže, ali i da se ne izneverava u svojim unutrašnjim određivanjima „prema „objektivnoj stvarnosti. To We još više potvrđuje kad pesnik govori o samoj toj objektivnoj stvarnosti, o velikim i veličanstvenim stvarima u njoj, o svojim povezanostima sa njima, o svome učešću u njima. Njegova poezija koja kazuje borbenu misao, revolucionarnu volju, i koja Borbu i Revoluciju peva, nije ništa manje ni pouzdana ni čvrsta zato što je prelivena izvesnom pitominom i nežnošću.
Proći će voz, kroz žita, podno zvijezđa, pronijet huku, prozora bezbroj, lica. \ Hoćeš li mi, selico, mahnuti iz svog
gnijezda iz kupea nekog bez sijalica?
Poznao bih ti smijeh, vidio oči, — iako mrak je, i noć je... Sve bi zasjalo tobom, I dugo, đugo, poslije, đok mjesec bi
7 fa „krovovima skakao od sreče...
| Sreću bih dijelio sa pustom svojom sobom.
Gle, sađa: .
ko zasut potok zamrle wu nečije stope
i tuga natapa srce 1 strahom oči se tope:
bombe još mogu pasti na trgu razdrtog grada!
Koračam, koraci šapću Prozorom bez prozora,
na zemlji stakla... srce slomljeno u nizu.
Za ljude ove — znadu li? — slobođa je : | So i tako blizu i smijeh zore trepti za mrakom mračnih
. zastora.
(Nastavak na dvanaestoj strani)
- KNNŽEVNE NOVINE
Skender KUJ:ENOV.LG
\
1. Bilo je kod. nas neposredno Pprije rata, pa i u čitavom periodu između dva rata, stvarnih materijalističkih !) zahvata u naše domaće teme, političko-ekonomske, političke, sociološke i književne. Kad-tad, te zahvate naša kulturna istorija moraće registrovati, a naša kritika izmjeriti njihovu vrijednost, ne samo onu kdju su oni imali u doba kad su nastajali, nego i onu koju bi mogli (ukoliko bi mogli) da imaju i preko granica svoga vremena,
Sumarni utisak koji je od svega toga u meni nastao i ostao sve do danas mogao bi se otprilike svesti na konstataciju da su to bili ako ne prvi ono svakako ozbiljniji susreti materijalizma i naše stvarnosti, materijalizma koji je, kao misaoni eliksir čitavog duhovnog razvitka čovječanstva, tek pravo sjedao kod nas u glave i istoriske stvarnosti koja je, iako stvarnost malih i relativno zaostalih naroda, bila i ostala izvanređno zamršema.
Te dvije činjenice, komplikovanost domaće tematike i prva usvajanja. toga pogleda na svijet, nametnule su materijalizmu kod nas, u toj njegovoj fazi, izvjesne ograničenosti (spoznajne i tematske); no ne samo te dvije činjenice. Materijalizam se u našoj sredini nije mogao javiti drukčije nego kao politička borba, OgoTrčena borba na život i smrt protiv naših buržoazija, pa je stoga morao . da bude sav u bojnom ruhu, uvijek pod punom rafnom spremom, gonile su ga na to naše reakcionarne klase, koje nisu bile toliko »naučno objektivne” ni toliko demokratski ljubazne da ga puste u biblioteke, na katedre, u akademije, nego su smatrale da je njegovo pravo mjesto u laboratorijama Glavnjače i Petrinjske ulice, na naučnim imstitutima Lepoglave i Mitrovice. (Mudri oci isusovci prvi su kod nas shvatili da se protiv njega treba i idejno boriti, pa su žurno počeli da stvaraju kohorte eksperata za materijalizam, svećenika i laika, da se onda idejnih topuzina lično late i same misaone megdamdžije iz Srpskog kluba i XX veka; no krv je morala da teče i iz svih tih pera, jer sve što su ona pisala svodilo bi se opet na: marš iz službe, igle pod nokte, vruću peglu, skok s trećeg sprata i dvanaest godina robije). I koliko god je ta surova borba hranila materijalizam kod nas životorodnim, „zemaljskim sokovima, toliko mu ona, s druge strane, nije dopuštala da te sokove sublimi-
ra, osim po izuzetku, u fine i raskoš-,
ne kristale naučne misli. Proučavanje i usvajanje osnovnih postavki maiterijalizma kao pogle-
đa, kao teorije u formulacijama nje- .
govih klasika, proučavanje koje je neophodno moralo da dovede do Uusvajanja materijalizma u njegovom apstraktnom . vidu; primanje i stalimskih devijacija, što je pritom isto tako bilo neizbježno; praksom tražena prva provjeravanja na praksi, čime je tek otpočinjao proces teoretskog „materijalističkog cbrađivanja domaće teme — to mi se čini da su glavne, pomenutim faktorima uslovljene ograničenosti materijalizma kod nas u toj fazi, Iz ove moje tvrdnje nipošto ne treba da se izvede da je on prodirao kod nas samo kroz uske okvire popularizatorskog ili analitičkog napisa; ne, on je prodirao kao filozofija koja se materija-
lizovala u bezbroj najraznovrsnijih oblika neprekidne i žestoke klasne
borbe (kroz tu borbu upoznajući sve više, pa i na zabludama, svoju suštinu). Iz moje tvrdnje, isto tako, ne bi trebalo da se zaključi da je on kod nas u svom teoretskom vidu, pa i u teoretskom tretiranju domaće teme, mogao đa đadne samo neke efemerne rezultate; obrnuto, baš zato što je stalno bio u krvotoku prakse, on je i mogao đa da ako ne tomove podrobnih analiza ono bar niz jače ili slabije obrazloženih amticipacija, koje je potvrdila daljnja praksa i na koje se mirno može, a ponekad i mora, da nadoveže i savremena materijalistička amaliza.
Baš zato što je bio takav (u sve intezivnijem srastanju sa praksom 1 u sve ekstenzivnijem njenom obuhvatanju), materijalizam kod mas je i mogao da u izuzetno teškim i dozlaboga zamršemim objektivnim Uuslovima, uslovima i danas još' neđovoljno ocijenjenim*), u svoj mjihovoj
težini i zamršenosti otpočne Yre. voluciju i da je izvodi zaista samostalnim putem, putem »samostal-
nim« u odnosu na tuđe puteve a Ustvari putem svoje suštine. U periodu revolucije karakteristična crta materijalizma kod nas jest njegova orijentacija na domaću temu; pri čemu valja reći da ta rijentacija nipošto nije značila i gubljenje interesa za svjetsku temu, a pogotovu nije značila izolovanu obrađu domaće. Ali, u ovom periodu karakteristično je isto tako i to da se u našem domaćem kompleksu zahvata prvenstveno | najviše politička, sociološka i političkocekonomska tema; tema iz naše domaće fzv. superstrukture (naše nauke ,umjetnosti, religije i filozo-
1, Materijalizam i materijalistički upotrebljavaju se u ovim primjedbama u smislu dijalektičkog materijalizma: to nije samo zbog kratkoće, nego i stoga što ja ovdje imam u vidu moderni materijalizam, koji ne može da bude nego dijalektički, ako neće da se vrati nazad. Nadalje taj izraz ne upotrebljavam samo za shva ii to shyatanje usvajaju i razvijaju.
# NMeuporedđivo fežim i zamršenijim Oobjektivnim uslovima od onih u mnogim zemljama okupirane Evrope — suprotno po 'znatoj laži Informbiroa, )
anje nego i zaljuđe ko- ·
fije) ostaje uglavnom zapostavljena, ili se samo dodiruje iz političkog, sociološkog i drugih aspekata. Uzroci toj nesrazmjeri, po mom mišljenju, ne leže u tome što je »samo po sebi prirodno đa u početku preovlada interes za političke i druge teme, kao najvažnije, a poslije da se javi interes za kulturne, kao neke vrste mirođijske«, Jer kad bi tako bilo, onda bi bilo i »prirodno« da interes za političke i druge teme »poslije« splasne, da se intelektualni interes uopšte pomjeri s političkog i drugih planova na kulturni, a naša nam sopstvena praksa govori da stvari tako ne teku, ona nam Ppokazuje baš obrnuto, da intelektualni interes za političke itd. teme ostaje i dalje, šta više, da postaje sve življi i da u te teme zadire sve dublje, te da se zadirući u njih sve više širi, obuhvata sve imtenzivnije i tzV. kulturnu sferu kao grganski dio životne teme; 4 dalje, kad bi taj period političkih itd. tema u principu bio »prirodan«, to onda ne bi bilo ništa drugo nego samo dru, gim riječima izraženo shvatanje da je kulbura nešto što doduše dobro dolazi kad ga ima, ali bez čega se na kraju krajeva »ipak« može kad ga nema, Međutim, faktična o· rijentacija muaterijalističke misli kod nas ma prevashodno političke, političko-ekonomske, sociološke itd. teme. nije, po mom mišljenju, izraz nekog opšteg: principa koji bi se dao izvesti iz prioriteta materijalne
osnove nad idejnom superstrukturom; pogotovu ,to nije bukvalni prepis toga, objektivno postojećeg
prioriteta, To je, po mom mišljenju, posljedica maših konkretnih istorijskih uslova pod kojima je kod nas prodirala i razvijala se materijalistička misao. Ti uslovi su bili takvi da su se u njima mogle da stvore samo malobrojne intelekbualne snage matferijalizma (što, mada u manjoj mjeri, važi i za ideali'zsam). A što su se najbolje intelektualne snage mailterijalizma bacile na politički plan. revolucije (i s tim u vezi na neophodno proučava· nje materijalne baze našeg društva), to, istina, potvrđuje prioritet toga plana, ali to nipošto ne znači da, baš u interesu pune političke akcije, nisu bile isto tako pofrebne isto tako dobre snage i na planu nauke, umjetnosti, kulture uopšte. Međutim, ovi planovi su morali da ostanu nedovoljno pokriveni, jer za njih nije preostalo dovoljno Nesrazmjer, „dakle, između materijalističke obrade materijalne osnove našeg društva i obrade njegovih idejnih oblika, koliko god su materijalni odnosi primarni, rezultat je zaostalog razvitka naše zemlje, (Teoretski govoreno, takav nesrazmjer u razvijenijim istorijskim uslovima ne bi bio neminovan).
Gledana na toj, globalno #iđenoj, razvojnoj liniji materijalističke misli kod nas, Đilasova knjiga pretstavlja prvi šire razrađeni „materijalistički zahvat u našu domaću fematiku; prvi takav zahvat u domaću tematiku uopšte, Ne samo fo; »Legenda o Njegošu«, posebno, prvi je zamašniji i dublje pripremljeni materijalistički prodor u superstrukturu našeg društvenog razvilika. Daljnja istorija naše kulture pokazaće da li je bilo opravdano smatrati ovu Kmjigu i jednim uvodom u puno spajanje materijalističke | misli sa našom domaćom „kulturnom problematikom “(dakako “Wvijek . u njenom crgamskom sklopu sa sVvjetskom), dakle uvodom u punu kulturnu Rkonkretizaciju materijalističke misli. Pisac ovih primjedaba misli da takav karakter ova kmjiga: zaista ima „i po svojim kvalitetima i DO idejnoj komnstelaciji u kojoj se javila.
9. U »Legenđdi o Njegošu« nalazi
se jedno poglavlje (»Prije svega: Razgovor o meftodi««) u čijem je prvom dijelu (»O metodi uopšte«) Dpisac. sintetizovao matferijalist:čku. koncepciju svijeta (onako, razumije se, kako on vidi njenu suštinu). Poslije tolikih formulaoija (prvih klasika i posljednjega »klasika«) i tolikih Dpopularizacija — posao koji mnogim čitaocima može izgledati kao ne baš sasvim potreban, ako se, naime, na nj gleda samo kao na prosto izlaganje poznatih postavki matferijalizma i njihovih poznatih izvitoperenja; no ako se pojam poznatoga uzme kao ne baš sasvim stabilan, i, uz to, alko ima. osnove da se u ovom. poglavlju vidi napor pisca da u rTazvifku malerijalističke koncepcije uoči i pokuša da potcrta neke daljnje razvojne, mogućnosti, pa time i mogućnost novih obogaćenja, te, najzad, ako ove stranice hoće da pokažu šta koči te mogućnosti 1 šta sakriva ta obogaćenja, —d onda je pisac učinio nešto što nije nepotrebam Dosao, poduhvat koji freba pozdraviti već kao samu intelektualnu smionošt, bez obzira na to u kojem je opsegu i obliku izvršen i koliki je njegov sadržinski primos.
Stavljajući ovu primjedbu moram da kažem da se osjećam kao da idem po onoj orijentalnoj Siratćupriji koja je »tanja od dlake a oštrija od sablje«, U materijalističkom taboru, naime, ni dandanas nije pre: ovladam onaj regreeivni mentalitet koji zazire od svakog daljnjeg prevazilaženja „dostignutih „mpoznaja koji time „hoćešenećeš vrši njihovu Detrifikaciju, »ovjekovječenje«; a isto tako i onaj ne manje regresivni mentalitet čije se »ispravljanhje« i »razvijanje« · materijalističke misli objektivno, na praksi, pokazuje kao njeno stvamo unazađivanje,
snaga.
nego neophođan.
„ponekad čak i kao razaranje njenog jezgra.
Oba ta mentaliteta, bolje oba vida jednog te istog mentaliteta, rezultat su ređovne pojave da takvi materijalisti nisu bili u praktičnom, pa s toga ni u misaonom, krvo-
toku revolucionarne prakse, koja u
svom vrenju neprekidno izbacuje no-
ve feoretske probleme, koja od ma- ,
terijaliste traži da stalno prati Kkretanje ne samo materijalnih „omova nego i idejnih oblika, koja materijalistu pretvara u strasnog istraživača i stvarnog stvaraoca, koja ne tr-
'pi ni intelektualne učmalosti ni inte~
lektualnog sommamlibulizma, jer Ooboje postaju plijen regresivnih tendencija, ma koliko se učmalost prikazivala kao sakrosanktna a somnambulizam kao mnovatorstvo. Materijalističku misao, međutim, „nisu razvijali takvi »materijalisti«, bar ne u
fazi kad su već postali materijalisti .
toga lipa (iako su, neki od njih, rijetki doduše, mogli da koriste mafterijalizmu činjeničnim materijalom i po kojom svojom tačnom analizom određene pojave); materijalističku koncepciju svijeta formulisali su i dalje razvijali oni koji su objektivno i subjektivno mogli da sagledaju čitav društveni i misaoni razvitak čovječanstva, omi koji su iz toga sagledđanja spoznali ne samo mogućnost nego i neminovnost preobražaja prakse, oni koji su, baš da bi mijenjali praksu, studirali istoriju i svoje doba u svim presjecima, strasno pratili i kritički osvjetljavali sve, i one neprimjetne i one prostorno daleke i one »najnevažnije« pojave na svim, pa i najsublimnijim planovima društvenog razvitka (ovdje ni je riječ o tzv. stihijskim materijalistima, čiji prinos materijalističkoj misli dakako igra važnu ulogu).
Pisac ovih primjedaba misli da Đilas ide u red th stvarnih materijalista. I, kađ je riječ o regresivnom menfalitetu, treba odmah reći da i ovo Đilasovo poglavlje o metodi, baš time što zadire u najosjetiljiviji nerv materijalizma sa stvarno materijalističke linije, draži i najosjetljiviji nerv toga menialiteta. Ukoliko se taj mentalitet ispoljava u svom prvom vidu, u vidu kastinski paničnog čuvanja izobličenih. i umrtvljenih materijalističkih „postavki, u vidu „daljnjeg njihovog kastinski podmuklog i (glupog) preobličavanja u najbanalniji idealizam, — taj mentalitet će na OVO poglavlje podignuti svoju dreku kao na revizionizam, revezionizam i revizionizam, želeći da njome sakrije svoj stvarni revizionizam i fradicionalno prizivajući u pomoć Lenjinov obračun sa stvarnim revizionizmom; a ukoliko se taj mentalitet manifestuje, što danas u prvom redu važi kod naše kuće, kao »duh novatorstva« — ne bi se moglo reći da će ga ovo poglavlje razdražiti, ono će ga, naprotiv, zagolicati: ono će s te strane, u svim oblicima, i onim vješto skrivenim i onim glupo otvorenim, biti shvaćeno kao vrlo upotrebljiva i sa »važnog miesta« data potvrda za sve i sva foga »novaforstva«. Međutim, da bi se pravo uočio Osnovni.efekat ovog poglavlja, od velike je koristi (i slasti) pročitati poslije njega »klasično« poglavlje »O dijalektičkom i istorijskom materijalizmu« iz »klasične« »Istorije SKP/|/b)«, Na to potstiče ne samo Đilasova fusnota o tom poglavlju (str. 32) nego i čitava suština njegovog pogleda na problem metode u materijalizmu. ·
Već u prvom pasusu poglavlja »Istorije SKP/b)« »O dijalektičkom i istorijskom maferijalizmu« kaže se da se dijalektički „materijalizam i naziva tako »zato što je njegovo tretiranje „prirodnih pojava, njegova me{ioda (podvukao S.K.) jizučavanja prirodnih pojava, njegova metoda spoznavanja fih pojava dijalektička, a njegovo tumačenje prirodnih pojava, njegovo shvatanje (podvukao S.K.) prirodnih poja-
va, njegova teorija — „materijalistička«, Metoda — dijalektička, shvata-
nje — materijalističko, — definicija kojoj u prvi mah može da se progleđa kroz prste iz obzira prema neophodnim ograničenostima definicije uopšte, Međutim, treba pročitati dalje bijedno simplicistički (i u osnovi netačno) prikazanu genezu dijalek-
rečeno
_) LEGLDNDĐU O NJUGOŠU
tičke metode. Tu se kaže: »U starom ·
vijeku pod dijalektikom se podrazumijevala vještina naći istinu putem otkrivanja protivrječnosti u suđenju protivnika i preodolijevanja tih pro-
tivrječnosti.. a ij dijalektički način mišljemja, proširen kasnije na „prirodne
pojave, (podvukao S. K. pretvorio se u dijalektičku metodu spoznaje prirode..« (!! !) ' | Da se u dijalektičkom materijalizmu metođa, zaista trga, čini autonomnom, zauvijek pronađenom i definitivno usavršenom, govore, pored ostalog, i počeci gotovo svakog pasusa o mefodi: »., dijalektička metoda smatra (!) đa se nijedna pojava u
· prirodi...« »dijalektička metoda tra-
ži da se pojave,..• itd. »Nije teško razumjeti kakvo ogromno značenje ima proširenje teza dijalektičke metode na izučavanju društvenog života...«
Dijalektička metoda, dakle, nasta-
la je iz amtičke vještine raspravljanja (otkrivanja istme Kroz suprotna mišljenja), »taj dijalektički način mišljenja, proširen kasnije na prirodne pojave, pretvorio se u dijalektičku metođu spoznaje prirode...s;, još kasnije su onda »teze dijalektičke
. metode« proširene »na izučavanje dru
. ne
potsticaj na nju.
- PRIMJEDBE UZ DJILASOVU
štvenog života«, — i tako sada dijalektička metoda, zato što to ona smatra i traži, može mimo da smatra dase... i, traži, da'se. . Š
I na kraju ove dijalektičke balađe sve se to, i mnogo štošta još, stavlja u usta Lemjinova: »Iz ovoga „se vidi kakvo je teorijsko blago odbranio Lenjin za Partiju od nasrtaja re vizionista i izroda i kako je veliki značaj imala pojava Lenjinove knjige Materijalizam i empiriokriticizam za razvitak na= ke Partije.« j :- i
Eto tako je onaj koji je u vrijeme žalosti za Lenjinom, na Drugom kon=-
gresu Sovjeta SSSR, sedam puta ce<- ~
remonijalmo uzvikmuo: »Kunem se, druže Lenjine, da ćemo časno izvršiti tu tvoju zapovijed« — časno snio svoja idejna kukavičja jaja u dijalek= tičko-materijalističko gnijezdo, iz kojih nije ni mogla da se izleže drukčija društvena i politička praksa od one u SSSR-u, kao što ni ona nisu mogla da mastanu i da se snesu u drukčijoj praksi.
O tom stvarnom, me baš Jako uočljivom »nasrtaju revizionistas i izrođa« na »teorijsko blago« Đilas, međutim, kaže ovo:
»Nijesam slučajno u dijalektičkom materijjalizmu ukazao baš na metodu tretiranja pojava; en nije samo jedmo shvatanje tih pojava nego i metođa toga shvatanja. Njegova metoda, to je — on u akciji, (podvukao S. K.) u takvoj akciji u kojoj se ne samo provjerava, nego i otkriva irazvija njegova suština, on sam kao shvatanje (podvukao S. K.). I to dvoje nemoguće je u njemu razdvo= jiti. Već u samom trenutku kadđ bismo počeli da ga tretiramo izolovano, 6amo kao shvatanje ili samo kao metodu, on bi izgubio svoje bitne dvije crte: prvu, da on nije neko statično, za uvijek utvrđeno shvatanje (odnosno — skup pravila: tog &hvatanja), nego shvatanje u razvitku (podvukao S. K.), shvatanje koje se razvija sa upoznavanjem objektivnih zakona svijeta; shvatanje koje je i na= stalo kao rezultat određemog istoriskog razvitka i koje se bogati i
mijenja s daljnjim uupoznavanjem prirodnih i društvenih zakona 'i zakona
samog mišljenja (podvukao S. K.; i svoju drugu crtu, da se on, naime, kao shvatanje i razvija baš time što se bori, što sebe kao metodu u praksi stalno provjerava i bogati, njegova metođa je, dakle, ponajma-, nje staeftična, ponajmanje skup za uvijek utvrđenih pravila; ona je duša, životna sila samog shvatanja. Mi&liti da je materijalističko shvatamje kao takvo, bez metode, dovoljno da objasni svijet znači — vratiti ga ma 18 vijek, znači u konačnoj liniji na=pustiti i samo to &hvata= nje kao osnovu (podvukao S. K.). Jer upravo je metođa ona mjegova revolucionarna, ona njegova i misaona i društvena strana koja om rađa i koja njega obnavlja...
»Svaki put kad kod materijalista nastupi odvajanje shvatanja Svijeta od metode, ustvari se odvoji teorija od praktične akcije onih koji jedino i mogu vršiti mijenjanje društva, a to su — mase...«
I dalje: \
»Mi smo tu već na tlu onih koji misle đa postupaju materijalistički, a to stvarno ne čine. Ustvari nema bitne razlike između njihove teorije i prakse i onoga što idealisti misle da je materijalizam — empirizam, »iskustvo čula«, uski prakticizam koji oširomašuje ljudsko mišljenje i svojim dedukcijama i kategorijama uprošćava svu složenost pojava. Jer samom. činjenicom da šu rečeni »matferijališti« (kakvi su damas vođi SSSR-a) i u teoriji i u praksi odvojili metođu od Ghvatanija i počeli da ih izvlače iz objektivnog kreta= nja sWwtvarnosšsti nego iz Oe
noga što oni misle da oma”
treba da bude (podvukao S. KJ, — 6amom tom činjenicom oni su U &vojili i idealističko shvatanje i iđea= lističku metođu i počeli da tretipaju svijet prema svojoj glavi, a me da glavu upravljaju prema njemu«.
Krivo bi, po mom „mišljenju, bilo misliti da se ovo samo po sebi razu=> mije. Obmuto, trebalo je kao aktivan borac proći kroz jednu revolu= ciju, kroz njene nebrojene i neoče« kivane peripetije, doživjeti u njoj podmukle staljinske udarce do onoga otvorenog 1948 godine, — pa da še
cionarnom praksom gpobvrđenog Ne njinskog shvatanja. Đilasovo poglaVve lje o metodi pretstavlja, na takvoj našoj idejnoj razvojnoj liniji ozbiljan materijalistički zahvat u osnovni gnoseološki problem; i ono, kao takvo, ne samo što nije suvišno, nego zna” či i jedan nacrt za opsežniju S
VL ta
dođe do svojom sopštvenom 7 7
. (Nastaviće se)
tudiju i a 3