Nova Evropa

književnosti, pa da ga zameni oskudnim jezičkim blagom biblije, S iime je započela ne mala zabuna u biranju izraza, Uz to, u Mendelsonovih učenika nije bilo smisla za nacijonalne elemente, sadtžane u tradiciji, te je tako ova škola stvorila Jednu jevrejsku književnost koja je bila samo zaogrnuta otrcanim jevrejskim plaštom, dok joj je sadržinom vladao čist germanski duh, Tvorci ove škole sastavili su, uz saradnju samoga Mendelsona, vrlo dobar jevrejski komentar bibliji, s nemačkim prevodom, Iz Poljske se tada {u 18, veku) stalo navaljivati oštrim oružjem duha protivu ovakog načina prosvećivanja, Baruh Šik, godine 1777, pisao je prvi jevrejske spise u nastojanju da izmiri duh općih znanosti s tradicijohalnim duhom židovstva, Evropsku je kulturu valjalo hebrejizovati u židovskim krugovima, naravno bez povrede židovske individualnosti, To je u svakom pogledu uspelo, tako da se je modetna jevrejska litefatura obnovila flujidom živoine sposobnosti U Galiciji je naročito postojalo duboko shvatanje za širenje ovakih književnih tendencija, Хпатетин ибепјак 5, Ј. Баророт 12 Кауоуа (1790—1867) роznati nadrabin praški, oštrim svojim kritičkim duhom uspostavio je u jevfejskoj književnosti unutarhju historijsku vezu židovskoga naroda, hjega smatraju ocem židovske znanosti, jer su njegova temeljita istraživanja bila osnovom ža dela velikog židovskoš povesničara H, Greca (Graetz), Njegov još znafniji savremenik i zemljak Nahman Kromal (Ktohmaal, 1785—1840), stvorio je dragocenu filozoisku podlogu židovske povesti PFilozofska koncepcija ovođa umhoga čoveka, koji je držao mogućim preporod svoga naroda 12 заmoga sebe, uticala je odlično na čitavo židovstvo 19; veka, Kromal je osnivač jedne perijode židovskog »Sturm i Drang«-a, koji je, u opreci sa onim u nemačkoj književnosti, išao ptavcem oćudoredjivanja života u smislu velikih proroka: u svome nastojanju da izbavi židovski narod iz duševnoga geta, hašao je oduševljenih pristaša i suboraca, koji su odapitijali oštre strele protivu »hasidizma« (romantičkog misticizma) koji je u ono doba preoteo bio maha u Rusiji i u Poljskoj, Ovaj racijonalistički pokret protiv hasidizma, koji hije pokazivao razumevanja za lučenje religije od znanosti, pobijao je opet najžešće znameniti S. D. Lucato (Luzzatto, 18001865), profesor rabinskog seminara u Padovi, On smatra religiju i znanost nezdruživima; po njemu su helenizam i židovstvo dva oprečna principa, budući da se židovstvo temelji na čuvstvu prava i pravednosti a helenizam na čuvstvu lepote i racijonalizma, Ove opreke ponovo se javljaju u dalnjim razdobljima najnovije jevrejske književnosti,

U prvoj polovini prošloga veka, doduše, zazirali su jevrejski pisci i pesnici (u Rusiji i Poljskoj) da se dublje pozabave ovim pitanjima, jer im je pre svega bilo stalo do obnove židovskog života i do religijoznih reforama, Stil ovih pisaca bio je vatren, plamenit, žučan, i saliričan; glavni je predstavnik struje veliki pesnik J, L, Gordon, koji je u lepim stihovima iskazivao ono što su njegovi savremenici prikazivali u novelama i proznim satirama, Sve njihovo

313