Nova Evropa

jemstvo za prosperitet na otočju. Jer slobodna trdovina iziskuje britansku nadmoć na industrijskom i finansijskom području, da bi osigurala blagostanje u prenapučenoj materi zemlji, Čim bi se javila neka savršenija industrijska, ili trgovačka, država, ili sistem državaA, u tom bi času načelo slobodne tršovine bilo smetnjom za Britaniju u njenim vlastitim kolonijama. Uvidjajući, osim toda, i značenje rastuće utakmice u izgradnji flota (uslijed čega britanska flota postaje srazmjerno preslaba da pokrije geopolitičku razvedenost Imperije), Čemberlen je zamislio plan carinske unije Imperije, i uopće ekonomske koordinacije Imperije prema matici: dominijoni i kolonije usavršuju agrikulturu, a matica industriju, koja u Imperiji ima carinskim zidovima zaštićeno područje. Na ovaj plan pristala je donekle Kanada (1908), ali nije pristala sama Britanija, 8dje su izbori (1906) upravo uništili konzervativce, koji su prihvatili Čemberlenove parole. Jednostavni argumenat, da carinski zid oko Imperije znači »dear food« (skupu hranu) na otocima, poplašio je izbornike, Ovaj argumenat djeluje još i danas, kad bi svako olakšanje industrijske krize zaštitom tržišta u Imperiji bilo radosno primljeno. A mora se naslutiti, da tu vojuje još i odlični politički instinkt puka protivu politike carinskoga okivanja Imperije, jasno je naime, da bi takova politika posve rasklimala politički sistem »Соттопwealth«-a još prije nedo što bi se osjetile njene korisne posljedice u matici, Zato se ni najnovijem pokretu za carinsku uniju (»Empire Crusade« u štampi lordova Biverbruka i Rotermera) ne može proreći bitniji uspjeh na narednim izborima.

Mada za ekonomsko jedinstvo Britanske Imperije nema dovoljno političkih preduvjeta, i mada za carinsku uniju Imperije ima malo vjerojatnosti da bi se mogla ostvariti, postoji ipak čitav niz ekonomskih veza izmedju pojedinih dijelova Imperije, koje su se razvijale slobodno i nezavisno od razvitka ustavnih мега, tako da u stvari predstavljaju бгашси do koje su ekonomski interesi zajednički. To djelomično jedinstvo očituje se najasnije u carinskoj politici dominijon4: načelo »imperial preference« počelo se je razvijati Još u prvom desetljeću 20. vijeka, ali je ostalo više kao načelo na hartiji nego što bi bilo neka bitna karika za ekonomsku uniju. Dominijoni su polazili s istih onih gledišta koja su za carinsku politiku važila u matici-zemlji, pa je zato carinsko povlaštenje Britanije u dominijonima ostalo tek djelomično, ili prenisko, a da bi moglo suzbiti val jeftine američke robe. S druge strane, razvitak mladih industrija u samim dominijonima nuka na dizanje zaštitnih carina, Ekonomski nacijonalizam dominijona probudjen je u danima Svjetskoga Rata, i teško se dade zamisliti da bi se taj naravni proces ekonomske emancipacije mošao zaustaviti, Uskršenje starog Čemberlenova plana nema dakle pogotovo izgleda na uspjeh u domi-

106