Nova Evropa

krenulo je dapače (1795) u Pariz, da budu podučeni u nova načela, i tu su imali priliku da čitaju Volnejev katehizam sic. bodnog čovjeka, koji se onda raspačavao po cijelome Levantu. Malo kasnije (1799) stupiće Grk Konstantin Stamati, Dositijev poznanik iz Lajpciša, u kontakt s crnogorskim vladikom Petrom Petrovićem i odvratiće ga od toga da se združi s koalircima protiv Francuske. Tako je već bio pripravljen teren za Jugoslovensku nacijonalnu koncepciju kad su Francuzi, poslije Požunskog Mira, zaposjednuli Šloveniju, Istru, Dalmaciju, Hrvatsku; a sam je jedan Slovenac potakao pred Napoleonom zamisao, da se novoj teritorijalnoj organizaciji dade naziv lirskih Provincija, kao početku za političko oslobodjenje i ujedinjenje svih Južnih Slovena. Ova pripravnost našeg življa, da pristane uz zamisao integralnog jugoslovenskog nacijonalizma, imala je za pretpostavku uvjerenje, da francuski uticaj ne znači štetu ili opasnost za pojedine plemenske ili тебђопајпе interese. Jugoslovenska ideologija nailazila bi medjutim na otpor čim bi nastupio protivan slučaj, tojest čim bi stanovništvo pojedinog kraja ili pojedine vjeroispovijesti imalo razloga da se smatra ugroženim u svojim političkim težnjama. To se je znalo 4060diti nekoliko puta za posljednjih sto sodin4.

Tako je oko Četrdesetih Godina XIX vijeka nastalo takozvano »ilirsko doba«. Ljudi su zamišljali ujedinjenje svih Južnih Slovena pod okriljem Habsburgovaca. Stvar je mogla izgledati vjerojatnom u vrijeme Jelačića-bana, poslije Krimskog Rata, i naročito poslije razočaranja od бофпе 1878: pod Austrijom su već bile Bosna i Hercegovina; Srbijom je vladao kralj Milan, i nosio se mišlju da svoju državu podčini Austriji uz stanovitu doživotnu penziju; u Bugarskoj je onda vladao Stambulov, oštri protivnik Rusije i otvoreni pristalica Austro-Ugarske; Ova pomisao političkog ujedinjenja Južnih Slovena pod okriljem Austrije nailazila je na žestoko protivljenje Srba, koji su čak tražili pomoć protiv hrvatskih unitaraca kod Madžara i kod Чајтаtinskih autonomaša: srpska individualnost se grčevito držala svojih nacijonalnih tradicija, i nije nikako mogla podnositi da bude podložena okrilju austrijskos dvoglavos orla, Ali je srpski separatizam oslabio čim je postalo jasno, da do takova ujedi-

njenja uopće neće doći. Poslije godine 1903, — kad je Srbija dobila svoju kičmu, te kad je i zagrebački »Srbobran« mogao mirno začđaziti u jugoslovensku kolotečinu, — uzalud je okolina

Franje Ferdinanda sve moguće ulagala da zadobije što veći broj pristalica za ujedinjenu državu Južnih SlovenA, koja bi kao ireći sastavak Hapsburške Monarhije imala da se pridruži Austriji i Ugarskoj. Dogadjaji su se sami starali da Austriji izbiju iz ruku sve adute, — ne treba ni da spominjemo zgode i nezgode Hrvatsko-srpske Koalicije, izborne pobjede u borbi protiv madžarona, Veleizdajničku Parnicu u Zagrebu, Fridjun-

164

SRS Не