Nova Evropa

vač je morao ostati ravnodušan prema biografskim i istorijskim činjenicama, ako se te činjenice ne poklapaju sa normom koja mu je zadata. Socijalna cenzura uvek je stroša, — ona ustanovljava kanone: pod pritiskom tadanjeg socijalnog ideala, ustaljeni motivi i formule držali su istoriju u kvrđama, i ep je morao stvoriti stereotipne lorme radi izražaja idealnos sa gledišta jednog feudalca. Otuda i žitija, i letopisi, i ep, imaju istu SOCijalnu tendenciju: hvalebnu. Svi elementi epa — istorijska idealizacija, slavljenje prošlosti, kult heroja, istorijska analogija, i moral o neizmenjivosti poretka, — sve je to služilo jednom cilju: utvrdjivanju postojećih opštih odnosa — feudalizma, utvrdjivanju dospodstva jedne socijalne grupe — plemstva i rafničke aristokracije, Pesme obradjuju pohod, plen, povratak u zavičaj, i рт, t. j. tipične dogadjaje iz biogralHje jednog feudalca; a sam predmet obrade ({siže) pesma uzdiže do neba ili osudjuje, prema tome da li odgovara moralnim ili pravnim normama feudalizma. Sižetika epa nije bogata, iako je broj njegovih heroja ogroman, jer za pojavu novih predmeta treba prethodno da niknu novi društveni odnosi, koji jedino daju nove mogućnosti za stvaranje. Sižetika je feudalizovana, Ukratko: naše junačke pesme znače pre sveda poeziju vrha feudalnog drušiva, ratne aristokracije srednjevekovne Srbije; a njeni su tvorci dvorski pevači, sa dvorova ondašnje vlastele,

Pogrešno bi bilo gledište, da je ovaj ep odredjen samo za gospodu. On izražava ideale gospode, ali se trudi da te ideale spusti i preda drugim klasama, Pesma se pravila po naručbini aristokracije; ali nesamo za nju već i za »narod«, U kulturnim odnosima ugnjetač i porobljene klase nisu bili udaljeni; razlike je bilo u ekonomskim i pravnim odnosima, ali i kod niže klase bilo je prirodnog upinjanja da poboljša svoj materijalni položaj: ako nema sredstava zato, izlaz se nalazi u utopizmu, — i zato je ovaj ep na lak način postao utopijom za »narod«, Vojnoj aristokraciji nije bilo teško da preda seljaštvu svoje ideale i svoju poeziju. Kada je nestalo dvorova i profesijonalnih pevača na njima, nastupio je istorijski važan momenat prelaza epa iz jedne klase u drugu: junačka pesma prestaje da postoji kao ukras dvora i uveseljenje više klase, on se spušta sa ratne aristokracije na seljaštvo i na druge socijalne Srupe. Nastala je prerada epskih pesama, da bi odgovarale novim socijalnim uslovima: ep je počeo da živi u novoj socijalnoj sredini, u seђаској, Која ба je čuvala, saopštavajući mu svoje tendencije, uvodeći u njeđga svoje heroje; nosioci epa nisu više dvorski pevači već. pevci-slepci koji pevaju masama, te junačke pesme postaju nacijonalnije i religijoznije. Docnije se pojavljuju pevači-guslari, pravi umetnici, a junačke pesme počinju da niču u seljačkoj sredini sa čisto socijalnim pravcem; upravljene su protiv eksploatatorskih бгира (poturic4, dahija, vojvod4); stari

108

O NO