Nova Evropa

Tako je u celome svetu, tako je i kod nas. U Jugoslaviji, više i jače možda nego u većini evropskih zemalja, veliki rat bio je jedna velika revolucija, koja Je iz temelja poljuljala ranija shvatanja i srušila stare autoritete, Kad govorimo o jugoslovenskoj revoluciji, imamo pred očima ono poremećenje što ба је sam rat izveo, a nipošto onaj formalni pokret koji kulminira oko 29, oktobra 1918. Nar dna Veće bilo Je dete pokrajinskih narodnih predstavništava, odnosno orgamizovanih političkih stranaka; a kako sve to nije bilo rodjeno, uglavnom, iz opšteg prava člasa, to je i Narodno Veće imalo sasvim drukčiju Нхдјобпопији пебо da je proizašlo iz njega, Da malo posmotrimo i anališemo ovaj proces u glavnim delovima i pokrajinama našega naroda.

U Srbiji — barem na teritoriju koja je pripadala predkumanovskoj Kraljevini Srbiji —, revolucija o kojoj govorimo najmanje je dejstvovala, Razlog je u tome, što se i Srbija, kao sve pobedničke države, vratila na svoje stare pozicije, vaspostavljajući sve svoje ranije poljuljane institucije (dinastiju, Vojsku, vladu, prestonicu, patrijaršiju), a došavši ujedno u mnogo povoljniji položaj saveznika moćnog koncema zapadnih pobedničkih sila. S druge strane, ako je i bilo velikih patnja i gubitaka širokih narodnih slojeva, i pohara& za vreme Rata, nije bilo velikih socijalnih perturbacija i pomeranja bogatstva. U Srbiji, bez ratne industrije, bez mogućnosti — zbo8 položaja okupirane zemlje — da se obrazuje domaća klasa ratnih liferanata, nije došlo do onih tipičnih prilika kakve su u drugim zemljama stvarale socijalni revolt protivu ratnih korisnika, Osim toda, u Srbiji, kao god što nije bilo fabričkog proletarijata, nije bilo ni velikog poseda, kome bi odđovarao brojni poljoprivredni proletarijat, te tako adrarna reforma, najtipičnija realizacija socijalne revolucije jugoslovenske, u predkumanovskoj Srbiji nije gotovo ni imala objekta, Okupirana Srbija izgubila je bila dodir sa čitavim vodjstvom svoga predraftnog političkog i nacijonalnog života, koje je otišlo u inostranstvo; ali, u onakim prilikama, narod se naravno nije mogao da priljubi nekom okupatorskom političkom životu, Taj je život, uostalom, sveden bio na minimum, Na drugoj strani, vodjstvo nacijonalnog i političkoga života {dinastija, prvaci političkih stranaka, elita naučnog i literarnog života, crkvene poglavice) produžilo je bez prekida rad, iako u inostranstvu, pa kad je — posle tri godine — Srbija oslobodjena, kontakt izmedju vodjstva i naroda kod kuće ubrzo je i bez potresa uspostavljen, Razumljivo je stoga, da ni prvi izbori, koji su u Jugoslaviji provedeni godine 1921, na bazi opšteg prava glasa (u Srbiji u primeni od godine 1883), nisu mogli dati onako revolucijonarnu sliku kakvu su dali u drušim zemljama, pa i u nekim drugim krajevima Jugoslavije; utoliko manje što su poslednji izbori u Srbiji provedeni neposredno pre Rata,

313