Nova Evropa

Oblici autoriteta izgradjeni su: na Zapadu na moralnoj bazi, na Istoku na fizičkoj. Zato Andrć Žid rezonira: »Ja razumijem potrebu prizivanja na autoritet, i potrebu da se mase oko njega skupljaju. Ali ja tim putem me idem: a ako bih i išao, onda radi toga što mi io srce i razum savjetuju, a ne radi toga što је тако pisano. Ma tekst bio stotinu puta od Marksa ili Ljenjina, ja 6u mu se samo onda pokoriti ako to odobre moje srce ı moj razum. Ako izmičen autoritetu Aristotela i apostola Pavla, onda se to ne dogadja zato da bih pao pod ovaj drugi autoritet. Ali ipak prizmajem potrebu „kreda“, koje će obuzdati individualnu volju: samo što moje pristajanje uz taj „kredo“ ima značenje jedino dok proističe iz slobodnog odredjenja.« Andrč Žid, humanist, budna intelektualna savjest, čovjek m kome Je oličen onaj patricijat inteligencije koji ističe iz sume kulture, nije mogao srasti sa mehaničkim sistemom tipiziranja ljudi. Opreke koje su se pojavile u njegovu gledanju na rusku današnjicu u stvari su uslovljene oprekama koje već stoljećima postoje izmedju kulture Zapada i kulture Istoka. U suprotnosti Zapada i Istoka leži, po našem mišljenju, tumačenje slučaja Andre Žida.

Istina je, Žid je mogao i ćutati. Ali, koja vajda otuda? Naročito za njega, koji je istinu oduvijek stavljao iznad svega. Mučna je činjenica, da je i jedan tako velik, borben, i slobodan duh, kao Maksim Gorki, smatrao prećutkivanje ruske stvarnosti potrebnim i korisnim djelom. Još 1929 pisao Je on E. D. Kuskovoj: »Vi imate običaj da ne ćutite o pojavama koje Vas izazivaju; ja opet držim da sam m pravu što mogu da ćutim o njima, pa ovu svoju vještinu smatram svojom vrlinom...« Ovo je, stvarno, »bizantinizam«, pa ako se to tražilo i od Žida, onda se istom vidi kako se potcjenjivalo moralni kvalitet ovog Francuza, odgojena u najljepšim tradicijama francuskop duha. Jer i za Židov slučaj mogu se primijeniti riječi Hajndrika de Mana: »Postoji samo jedno manje, koje ima pravo da odredjuje naše djelo: to je znanje o dobru i zlu — savjest. Najviše što socijalizam može da bude, Jeste socijalno znanje u službi socijalne savjesti«.

Mirko Kus-Nikolajev.

233