Novi Pazar
Uz saglasnost njemačkih okupatora, ustaške jedinice iz Bosne su u periodu od 29. aprila do 5. maja 1941. godine umarsirale u Pljevlja, Prijepolje, Priboj, Novu Varos i Sjenicu. 22 Jula 1941. predstavnici sandžačkihßošnjaka su poslali memorandum turskom maršalu Favzi-paši Cakmaku, samolbom daonutječe dase Sandžakuključiu sastav Bosne i Hercegovine. Slijedeći politiku neutralnosti u ratu, zvanicna turska politika nije reagiralana ovu inicijativu Sandžaklija. 23 Istog mjeseca 1941. godine, gradonačelnici sandžačkih gradova su poslali memorandume slične sadržine reis-ul-ulemi Fehim ef. Spahi kao i zapovjedniku Vojne krajine u Sarajevu. 24 Za razliku od politike okupatorskih snaga koje su nastojale da rasparcaju Sandžak, KPJ je odgovorila politikom protiv cijepanja Sandžaka. Ta politika je potvrdena institucionalizacijom narodnooslobodilackog pokreta u Sandžaku. Već 1932. godine se osnivaju prokomunisticki orijetirana studenstska, sportska i kultumo-prosvjetna udruženja u Pljevljima i Prijepolju i organiziraju se štrajkovi srednjoškolske i zanatsko-radnicke omladine kojima su rukovodili studentikomunisti. Prve partijske organizacije se osnivaju u Bjelopoljskom srezu 1935. godine. Jos 1939. godine osnovan je Oblasni komitet KPJ za Sandžak, koji je obuhvatio do tada formirane partijske organizacije KPJ u Bijelom Polju, Pljevljima, Prijepolju i Sjenici. U drugim srezovima Sandžaka tada nisu postojale partijske organizacije. Oblasni komitet KPJ za Sandžak je bio organizaciono vezan za Pokrajinski komitet KPJ za Cmu Goru i Boku sve do oktobra 1941. godine, kada će se izdvojiti i biti direktem vezan za Centralni komitet KPJ. Za organizaciju KPJ u Sandžaku bila je sretna okolnost sto su na njenom celu bili komunisti iz Sandžaka (studenti i radnici) koji su radili u beogradskoj partijskoj organizaciji, a među njima i sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak Rifat Burdžović Tršo. Uoči ustanka KPJ u Sandžaku je imala oko 100 članova Partije i 250 članova SKOJ-a. Međutim, stvama snaga i utjecaj sandžačke partijske organizacije bili su znatno veći nego što brojnost članstva pokazuje, jer je postojao veliki broj mlađih Ijudi (naročito srednjoškolaca, studenata i radnika), komunistički orijetiranih i veoma aktivnih u praktičnoj političkoj djelatnosti. Nakon osamostaljenja Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, došlo je do instaliranja i dmgih sandžačkih institucija NOP-a: Oblasni komitet SKOJ-a, Glavni stab NOP-a Sandžaka, Sandžačka omladina, Sandžačke brigade (od prvih pet proleterskih brigada tri su bile sandžačke - Treća, Cetvrta i Peta sandžačka proleterska brigada) itd. 25 U julskom ustanku 1941. godine, koji je na ovom prostoru trajao sve do 4. septembra 1941. godine bio je oslobođen znatan dio Sandžaka: Bijelo Polje, Nova Varos, Pljevlja i Prijepolje. Na rusevinama okupatorske vlasti postavljeni
22 Mirko Ćuković, Sandžak, str. 56-57; Četvrta sandžačka NOU brigada, Beograd 1986, 29-30
23 BiH od najstarijih vremena (...), str. 282
24 Mirko Ćuković, Sandžak, str. 119
25 Četvrta Sandžačka NOU brigada, str. 32
19
SANDŽAK ТОКОМ DRUGOG SVJETSKOG RATA
40/2017