Novi Pazar

za sada ostaje kao cjclina". 1 Odluka je očigledno donijeta mimo volje ZAVNOS-a i mimo volje naroda Sandžaka, iako je i Centralni komitet 14 mjeseci ranije tvrdio da će Sandžak: ..imati onakav položaj za kakav se izjasne njegovi - slobodno izabrani prcdstavnici". Napušten je princip da će Sandžak biti jedan od elemenata buduće Federacije i da će zauzeti ..ravnopravno mjesto medu ostalim pokrajinama". da je formiranje ZAVNOS-a proizilazilo iz ..pravilnog stava rukovodstva narodnooslobodilačke borbe prema uredenju nacionalnog pitanja u Jugoslaviji, te da će položaj Sandžaka biti istovjetan položaju Vojvodine. Prihvaćeno je mišljenje da Sandžak treba žrtvovati zbog interesa dvije susjedne federalne jedinice Srbije i Cme Gore jer bi poseban status Sandžaka značio ..izlišno i neracionalno drobljenje srpske nacionalne cjeline, kao i Jugoslavije uopštc". Osim toga isticano je da ..Sandžak nema nacionalnu podlogu za dobijanje takvog statusa". iz čega proizilazi da Bošnjaci nisu narod već vjerska zajednica. Zaboravljeno je da se narod, koji se na određenom prostoru formirao tokom 600 godina, ne može likvidirati administrativnim odlukama koje proizilaze iz demokratskog centralizma i partijske pripadnosti onih koji odluku donose. 72 Zanimljivo je na ovu temu razmišljanje jednog od čelnika KPJ Milovana Đilasa: „Srpske i hrvatske nacionalne, a pogotovu nacionalističke ideologije, nisu mogle, niti su htjele da shvate i prihvate posebnost Muslimana. Nisu to shvatili ni komunisti. Smatrali su da su Muslimani nacionalno neopredjeljeni, pa da će se, s razvitkom, opredjeljivati kao Hrvati ili Srbi. No već prvi poslijeratni popisi pokazali su da u takvom shvatanju nešto nije u redu (...) a budući da su se Muslimani upomo, i sve upomije ispoljavali kao posebnost, i da je jačala njihova uloga u državi i kulturi - komunisti su najzad to shvatili". 73 Ovaj preokret u stavu najvišeg komunistickog rukovodstva odudara u odnosu na raniju politiku. Jos prije rata KPJ je stala na stanovistu da su Muslimani jedan od 7 južnoslavenskih naroda. Ova politika je došla do izražaja i u Ijeto 1939. godine obrazovanjem Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, što je jos preciznije formulirano na Petoj zemaljskoj konferenciji u Zagrebu oktobra 1940. godine. Tokom NOB-a, narodnoslobodilački pokret se obraćao Muslimanima kao narodu i njihovo nacionalno ime pisao velikim slovom. U prve tri godine rata je NOP imao stav о federativnom uredenju zemlje i ravnopravnom tretmanu svih njenih naroda i narodnosti. Iz ovog stava je proizaslo i izdvajanje i osamostaljene Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak pod rukovodstvom Rifata Burdđovića Trša i fromiranje Glavnog štaba NOPO za Sandžak, ravnopravnog ostalim glavnim stabovima, a onda i fromiranje ZAVNO Sandžka, sa svim pozitivnim posljedicama na kojima, kao konstantama multietničkog, multikulturalnog i multireligijskog društava.

71 Dr. Zoran Lakić, Kosovo i Metohija u koncepciji jugoslovenkog federalizma u toku NOP-a, sa posebnim osvrtom na Bujansku konferenciju, Istorijski zapisi, br. 3-4, Titograd 1989, str. 102 72 Dr. Branko Petranović, Položaj Sandžaka u svjetlosti odluka II zasjedanja AVNO.T-a о izgradnji .Tugoslavije na federativnom principu, str. 573

73 Milovan Đilas, Revija „Sandžak”, Novi Pazar, 01-15, 1993, str. 7-9

33

SANDŽAK ТОКОМ DRUGOG SVJETSKOG RATA

40/2017