Pravo i privreda

evoluciji pruža državno pravo. 1 Međutim, nejasno je kako se iz toga može utvrditi razlika u prirodi. Otpor državnog prava ne može se uzimati kao činjenica za objašnjenje i dokazivanje da mcđunarodni trgovački običaji tvore sistm različit i nezavistan ova nacionalnog pravnog sistema.“ Šta više, od ideja o otporu državnog prava nije evidcntna. Državni otpor ne sprečava formiranje mnogobrojnih običaja koji čine značajni deo unutrašnjeg trgovačkog prava. 3 U pogledu porekla ističe se da se međunarodni trgovački običaji, za razliku od unutrašnjih, formiraju izvan državnog prava. To je tačno. Ali, tačno je i to da se svi običaji formiraju i razvijaju izvan državnog prava. To nije, dakle, dovoljan razlog da bi se rcklo kako postoje međunarodni trgovački običaji koji formiraju pravni sistem različit od nacionalnog, osim ako se nacionalni sistem ne redukuje na državno pravo. A to se upravo dcâava usled čega se slvara konfuzija izmcdu nacionalnog i državnog prava i zapada u zakonodavni monizam. Time se nepovratno negira običaj kao pravno pravilo. 4 Zato bi bilo prihvatljivijc reći da se mcdunarodni trgovački običaji formiraju izvan državnog okvira, kako navodi Fušar, 5 pri čemu se pod državnim okvirom podrazumeva državni, odnosno nacionani prostor. Nezgoda ovakvog mišljenja je śto se odnosi izmcđu zaiteresovanih lica formiraju u okviru jedne odredene zemlje a ne u vazduhu. 6 U osnovi shvatanja o međunarodnim trgovačkim običajima nalazi se ideja da se njihovo poreklo nalazi izvan državnog prava i da oni predsiavljaju norme drugačije od državnih zakona. Ppri tome se prenebregava činjenica da lakvim normama regulišu svoje odnose ne samo akleri međunarodne trgovine, već i oni koji obavljaju trgovačke aktivnosti unutar jedne države.

4. 3. Međunarodni trgovački običaji kao običajna pravila

Brojni su autori koji međunarodne trgovačke običaje kvalifikuju kao običajna pravila, norme, opravdavajući lime različit pravni status koji imaju u odnosu na unutrašnje običaje čija se primena zasniva na izričitoj ili prećutnoj volji ugovarača. Međulim, razvijajući tu ideju autori često odstupaju od nje ili dolaze u situaciju da protivureče svojoj osnovnoj tvrdnji. Prema Goldmanu međunarodni trgovački običaji su običajna pravila. Ona se formiraju tako što u početku postoji trgovačka praksa koja postaje međunarodni

1 Goldman, 8,, La lex mercatoria.., str. 490. 2 Kassis, A-, nav. delo. sir. 290. 3 Lslo, str. 291. 4 Isto, str. 298. 5 Fouchard, Ph., nav. delo. str. 402. 6 Kassis, A., nav. delo, str. 300.

37

M. MIĆOVIĆ; Lex mercatoria i međunarodni trgovački običaji (sir. 30-40)