Delo

110 Д Е Л 0 коракнуо напред народ у свом унутрашњем развитку, с каквом се журбом н зебњом заузела влада да отклони овај или онај иедостатак који је опажен за време рата. Вас ће да порази ред рефорама капнталне важности.“ Но овакав заклзучак о ратовима уопште, као да не искључује могућност изузетка, јер правила без изузетка нема. Турска је, н после свих својих ратова, остала стара Турска и ни за длаку се није понравила у свом унутрашњем уређењу. Али под ово опште правило не подилазимо ни ми, Срби, који се, право да кажемо, не дајемо подвестп нн под једну огннту категорпју. Ми имамо своје самобитно правило, које је јединствено, своје тврдоглавство, за које никаква општа правила не пристају. Успели или не успели у подузећу, мн остајемо код првих својих назора, непроменљиви у својим „умозакључењима“, и нема те силе ко.ја би нас приволела да одступнмо од нзабраног нравца и метода, па ма колико нрви да је погрешан, а други — лажан. Што смо негда закључили и некад одлучили да је добро и мудро, при томе остајемо увек и наше доследно тврдоглавство не да нам да се од тога ни за длаку одмакнемо док смо жнви. Нека нам цео свет доказује, и нека по сто пута наша рођена дела потврђују да правац којим гредимо и метод којим се служимо не ваљају, да су наши закључци погрешни и да не воде добру — не помаже, ми своје те своје; и одмах томе на суирот неке више државне разлоге, државне потребе, политичку истрајност и т. д. Од сва три рата која смо водили у последњој четврти прош. века, штједан није имао утицаја на преображај друштвеног живота п прилика, и на реформе у нашој државн, нити је ко хтео ни помншљао да из њих црпе какве поуке па да укаже на наше унутрашње недостатке и махне, које су ратови разголнтили. После свих тих ратова н после свих сметња на које се у току ратова наилазило, ми смо и до данас осталп у свему онакви какви смо били и до ратова. Преустројство и реформе, у колико нх је било, изведене су под притиском других околности, а опет, као што се доцније и иотврдило, на старој јути и у интересу политике, која иас је довелау стаље вегетацпје, и у корист нринцнпа, којп су били на нзданку п за које се, у напвној маси, држало да су учињеннм реформама за навек сарањени. Но оставнмо утпцај рата на развитак општпх рефорама у државп па пређимо на питање; да ли су и у колпко су бивши