Filatelista

OPŠTINSKE I GRADSKE TAKSENE MARKE JUGOSLOVENSKIH ZEMALJA

Prim. Dr. Branisla, K. Novaković

Katalogizacija taksenih maraka jugoslovenskih zemalja u jugoslovenskoj literaturi ima svoje početke u delima Nikole Rukavine „Naše marke, biljezi i cjeline” (Sarajevo 1928,, „Hrvatska, priručnik žigova, predfilatelističkog i filatelislićkog doba — signete — biljezi” (Zagreb 1944.) i kataloški prilozi u časopisu „Sabirač”, koji je izdavao 1945. i 1946. godine u Zagrebu Rudolf Habazin. U tom časopisu autor ovih redova dao je i prve svoje napise o taksenim markama. Pored velikih priloga filatelističkoj i parafilatelističkoj literaturi Jugoslavije, koja je vcć za današnje vreme dao u dubljoj filatelističkoj prošlosti Nikola Rukavina, treba da navedemo još jedno veliko ime novijeg perioda. To je bio pok. Dimitrije — Mita Spajić iz Beograda. Ovaj veliki poznavalac jugoslovenskih taksenih maraka, pojavio se sa jednom serijom napisa u „Filatelist” 1956., 1957., 1958. i 1959. godine, da bi 1967. godine uz pomoć izdavača Williama Ittela izdao na engleskom jeziku Katalog taksenih maraka jugoslovenskih zemalja (originalni naslov: Fiscal stamps ol Yugoslavian states). To je do danas najznačajnije delo literature iz područja jugoslovenskih taksenih maraka. I uz sve ove komplimente ovo delo tr=ba i dalje da se dopunjuje, jer je to osnovna konstrukcija kojoj još dosta nedostaje i ima dosta da se doda.

Pored državnih taksenih maraka u izvesnim periodima pojavljivale su se pokrajinske, okružne, županijske, banovinske i slične taksene marke za određena područja i oblasti tadašnjeg trenutka administrativnih podela teritorija. Što se tiče opština, mesta i gradova i oni su u određenim vremenskim periodima često imali odnosno imale svoje taksene marke. To je vrlo zanimljivo područje, o čemu smo svojevremeno nešto i pisali u „Filatelisti”, a i Dimitrije Spajić objavio je jedan napis „Opštinske taksene marke” u broju 9—11 osmog godišta (za 1956.) „Filateliste”. Opštinske i gradske taksene marke jugoslovenskih zemalja imaju svoja tri perioda:

I period je do kraja Prvog svetskog rata i u tome periodu tri grada imali su svoje gradske taksene marke i to grad Beograd, grad Sombor (na mađarskom jeziku) i grad Rijeka (imao je naziv Fiume). U svom katalogu Spajić je dao kataiogizaciju samo za prva dva grada.

II period zahvata vreme od završetka Prvog svetskog rata do završetka Drugog svetskog rata uključujući i početak poratnog perioda. U ovom periodu biće naše dopune kataloga. Naime u katalogu Dimitrija Spajića opisane su taksene marke gradova i opština Jugoslavije sa teritorije međuratne Jugoslavije. Područje Rijeke, Istre i Slovenačkog Primorja i onog dela Goričkog kraja koji je ušao u sastav Jugoslavije u toku NOR-a nisu obrađeni u našem katalogu. Razlog ovome treba tražiti u veoma oskudnim podacima o ovoj materiji kod D. Spajića, a posebno što se on pri sređivanju rukopisa oslonio na podatke koje je dao u .ptem katalogu italijanskih taksenih maraka (Catalogo generale della marche da bollo italiane) Leone de Mađistris (Leone de Magistris) štampanom u Đenovi (Genova) 1947. godine. Odeljak Opštinske marke (Marche comumali) sa ilustracijama u tom katalogu obuhvata svega jednu i po stranicu. U oskudnom tekstu stoji da Je u Italiji bilo preko 25.000 raznih opštinskih taksenih maraka. Kako naš katalog obrađuje sve naše opštinske taksene marke, mi ćemo navesti mesta — koja su imala opštinske taksene marke. Ta mesta i gradovi su bili na onom delu naše Jugoslovenske teritorije, koja je između dva svetska rata bila pokrivena italijanskom administracijom pa i u Drugom svetskom ratu, odnosno italijanskom okupacijom, odnosno italijanskom okupacionom administracijom. To su područja 5oke Kotorske, Dalmacije, Riječke regije, Istre, Slovenačkog Primorja i dela zaadministrativnog perioda socijalizma prestrojavala u samoupravno društvo. U padne Slovenije. U navedenom Spajićevom katalogu izuzetak čini Sušak i Rab. koji je prikazan u taksenim markama i u periodu okupacije.

III period je period koji obuhvata one godine kada se FNR Jugoslavija iz tom periodu bio je niz taksenih maraka za oblasna, odnosno okružna, sreska i mesna tj. gradska područja. To je kod Spajićevog kataloga obrađeno u tada nama pristupačnom obimu. Sigurno će mnogi filatelisti i u budućnosti nastojati da prikupe bar po nešto od taksenih maraka svojih rodnih krajeva tj. mesta i gradova, Sto će doprineti daljoj dopuni naših saznanja o ovoj kod nas dosta deficitno obrađenoj materiji. Obrađeno je onoliko koliko se moglo. Od onih skromnih napisa u „Filatelisti” dvadesetih godina o taksenim markama gradova Zagreba i Karlovca do danas imamo vrlo malo obeležJa o ovoj materiji u našoj štampi. Izuzetno o taksenim markama dosta podataka može se naći u Specijalnom katalogu tak-

20