Gledišta

gela i Marksa, pokušajima koje čini da u ovo razmatranje uvede i filozofe koji nisu neposredno uticali na misaone tokove Hegela i Marksa mislimo na Aristotela i Loka, pre svega ih one koji su se javih iza njih (Vunt), autor je svestan da zadovoljava osnove istorijske metode, a time i potrebu za celovitošću izlaganja. U tom smislu moglo bi se prigovoriti radu da mu nedostaje, ako ne poglavlje, ono bar odeljak u kome bi i pitanje analitičke metode u okviru filozofije pozitivizma i matematike dobilo svoje mesto. Doduše, ne može se reći da takvih mesta nema. Autor je u Uvodu, dakle, na početku izlaganja, bio ne samo svestan važnosti ovog pitanja ~u anahtičkoj filozofiji” već veruje da i „fenomenološka škola, uključujući i Huserlovo nasleđe, nije u osnovi ništa drugo, ako zanemarimo njenu ontologiju, nego primena anahtičkog postupka na ispitivanje fenomena saznanja” (str. 8). Najzad i filozofija egzistencije, „koja je i sama izrasla iz fenomenološke filozofije, isto tako se svodi u pogledu svog metodskog postupka na anahzu” (str. 8). Ipak ostaje činjenica da u kasnijem izlaganju nema širih osvrta na problem 0 kome je reč. lako je tek Hegel „shvatio i izrazio istinito jedinstvo analize i sinteze kao nužno imanentno, a ne prosto spoljašnje” (str. 43), uz Marksovu kritiku da je to dijalektičko jedinstvo izvedeno iz osnova idealističkog sistema Hegela, za koga je sve što se dogodilo 1 što se još događa upravo ono što se događa u njegovom vlastitom mišljenju (Marks), autor dodaje da je ~ceo Hegelov sistem izgrađen po toj formuli koja... dobija obeležje formalizma i nasilne konstrukcije” (str. 51). Time se postepeno priprema mogućnost izlaganja centralnog dela rada: Marksovog metoda. Izvesno je da je u celokupnoj istoriji filozofske misli najplodotvomiji i najefikasniji konkretni rezultat celog tog razvoja dijalektički m e t o d, „koji nastaje iz uviđanja procesnog karaktera svetsko-istorijskog totaliteta, i

svoj razvljeni oblik dobija prvi put kod Fihtea i Hegela, a svoju najbolju interpretaciju i primenu u Marksovom delu” (str. 52). Budući da je na opštijem nivou ispitivao mogućnosti primene ovih metoda u naučnom radu, skrećući pažnju da u toku samog istraživačkog procesa nastaju najrazličitije kombinacije raznih metoda: analize i sinteze sa indukcijom i dedukcijom, ili logičkom i istorijskom metodom, autor je mogao u daljem radu, koji predstavlja konkretno opšti nivo, pristupiti opsežnoj analizi Marksove metode. Smatrajući da je Rozentalova koncepcija, izneta u delu ~Pitanja dijalektike u Marksovom Kapitalu”, prema kojoj je analitička metoda konkretni izraz dijalektičke metode, jednostrana i neprecizno određena budući da sama argumentacija i logički postupak izvođenja, kojima se Rozental služi, pružaju mogućnosti da se Marksova metoda oglasi i kao sintetička Zaječaranović donekle takvom smatra i interpretaciju Iljenkova, koja, nešto bolja od Rozentalove jer u njoj preovladava misao 0 jedinstvu analize i sinteze u „Kapitalu”, na mnogim mestima, izgleda, da Marksovu metodu indentifikuje sa ~analitičkim metodom”. Na temelju iscrpne analize metodološke problematike „Kapitala” autor zaključuje da izlaganje u „Kapitalu" ima formu sintetičkog kretanja od apstraktno opšteg ka konkretno opštem, tj. od najjednostavnijih odredaba ka postepenoj rekonstrukciji društvene realnosti koju Marks proučava. Pa ipak, u tome sintetičkom kretanju Marks se stalno koristi analitičkom metodom. Sem toga, on se služi 1 indukcijom, dedukcijom itd. Njegova metoda je, u stvari, logička anaiitičko-sintetička metoda (str. 122). Smatramo da je s razlogom najveće poglavlje u ovoj knjizi Marksova metoda. Da li ćemo se, međutim, složiti do kraja s interpretacijom Marksove metode u „Kapita-

163