Gledišta

i koji igraju važnu ulogu pri osnivanju pojedinih instituta. Raspoloživi statistički podaci pokazuju da ni velike i bogate zemlje nisu bile u stanju da ravnomemo raspoređuju sredstva na sve naučne oblasti i da stvaraju institute sa približno istim istraživačkim potencijalima. Cak d u tehničkim naukama najveći deo istraživanja se koncentriše na nekoliko grana koje su od vitalnog značaja za tehnički progres i nacionalnu privredu. Na istom principu se osnivaju i instituti društvenih nauka, koji svojim istraživanjima treba da objektiviziraju osnovu za donošenje političkih odluka. Izuzetak ne predstavljaju ni instituti bioloških nauka, koji istraživačkim oblastima obično daju nacionalnu boju (na primer, poljoprivreda, određene bolesti itd.). Ako se razvoj naučnog rada u privredi opravdava neposrednijom funkcionalnošću u proizvodnji, naučni instituti se opravdavaju društvenom funkcionalnošću. Ova funkcionalnost se ne može postići bez: unapred utvrđene naučne orijentacije instituta i specijalizacije naučnika u skladu sa tom orijentacijom, kolektivnog rada i zadovoljavajuće opreme radi maksimalnog übrzanja procesa istraživanja, spremnosti da se prihvate zadaci koje društvo postavlja, preuzimanja naučnih rezultata od društva i njihovo prenošenje u praksu. Mekada jedina naučna institucija, univerzitet je samim faktom svoga postojanja morao biti ne samo korisnik već i važan inicijator brzog širenja naučnog rada. Nauka, koja se rodila na miiverzitetu, razvijajući se dugo pod njegovim asključivkn okriljem, dobila je nove i znatno šire dimenzije. No i pored toga što je d dalje značajno sudelovao u vrhimskim naučnim dostignućima i što je u velikoj meri povećao volumen istraživanja, univerzitet je manje koristio ekspanziju naučnog rada, zbog čega je njegov udeo relativno opao. Imajući u vidu da je reč o tendencijama koje su se manifestovale u više zemalja, ovaj fenomen se ne može objasniti isključivo ili pretežno subjektivizmom društvenih organa u ovoj ili onoj sredini. Razlozi opadanja relativnog udela univerziteta u istraživanju svakako ne leže u kvalitetu naučnika koji se tamo nalaze. Drutveni prestiž koji je oduvek uživao i mogućnosti neposredne selekcije, dopuštali su univerzitetu da obezbedi kvalitetan naučni sastav. Sa razlogom se može pretpostaviti da je i danas po svojim istraživačkim potencijalima ovaj sastav na višem nivou nego u institutima ili privredi. Zbog toga se razlozi relativnog opadanja udela univerziteta ti istraživanju moraju potražiti na drugoj strani. Jedan, možda osnovni razlog teško je dovoditi u sumnju. Potrebe za istraživanjem su rasle brzo, postavljajući zahtev za većim brojem naučnika i dobro ekipiranih ustanova. Osnivanje i množenje posebnih istraživačkih tela postalo je neizbežno. Već ovim činom univerzitet se našao u položaju da sudeluje ne kao jedini, nego kao jedan od aktera u istraživanju. Pri tome je važan momenat da su instituti i privreda pokazali nešto veću elastičnost u prilagođavanju prioritetnim društvenim potrebama. Funkcionalnost je bila motiv pri osnivanju ovih istraživačkih tela, dok se univerzitet našao u položaju da iz uslova jedne tradicionalne organizaoije,

10

DR KOSIA MIHATLOVTC