Gledišta

proizvodnom procesu i posebno njihova uloga u odlučivanju i organizovanju privredne delatnosti. Pošto su se taj ekonomski položaj i uloga proizvođača menjali i ispoljavali u istorijskd različitim oblicima odnosa proizvodnje, ovi odnosi daju jednom privrednom sistemu ne samo osnovni društveni sadržaj već i poseban istorijski karakter. Drugim rečima, provera „hipoteze” da li je dohodak radne organizacije osnovna kategorija našeg privrednog sistema pretpostavlja da se definišu osnovni proizvodni odnosi u našoj pritTedi i da se ispita odnos između njih i dohotka. Cerne je ukazao na oblik te međusobne veze kada ističe da je profit osnovna kategorija kapitalističkog oblika privređivanja, tj. da se preko profita izražavaju proizvodni odnosi koji odgovaraju kapitalizmu. I u ovom slučaju Černe ima drugu metodologiju i drugi prilaz za proveru. Pošto je istakao da dohodni oblik shvata kao novčani oblik što nije bilo neophddno, on umesto analize osnovnih odnosa proizvodnje i raspodele, odnosno institucionalne strukture našeg privrednog sistema, daje analizu uslova za maksimalizaciju dohotka. Ono što je bilo neophodno ispitati ostaje zanemareno. Ceme ne ocenjuje dovoljno činjenicu da materijalni uslovi privređivanja predstavljaju glavni faktor koji određuje radnu organizaciju privređivanja. Kada je reč o samoupravnoj organizaciji privređivanja u našem privrednom sistemu, za nju je bitno da se ona zasniva na uslovima privređivanja koji odgovaraju materijalnoj stmkturi industrijskog društva i njegovoj tehnologiji. To daje radnoj organizaciji određen karakter i objektivno određuje mesto, položaj i ulogu pojedinačnog proizvođača u njoj. Osnova ovih oblika radne organizacije nije pojedinačni radnik kao samostalni proizvođač. Nije dovoijno reći da je radna organizacija ih radna zajednica samo gmpa radnika dobrovoljno udruženih u ukupni radni proces. Ona je više od toga, ona je oblik udmženog rada. U njoj postoji objektivno razvijen „interes za svesnu dmštvenu saradnju”. Ta saradnja je „nametnuta” proizvođaču. Ona je objektivno nužna ne samo kao ekonomska nužnost oblik u kome proizvođač ostvamje svoj lični dohodak već kao materijalno-proizvodna i tehnološka nužnost oblik u kome se pri datom nivou proizvodnih snaga može ostvarivati radna delatnost pojedinaca. štaviše, ovakva organizacija rada na nivou proizvodne jedinice (radne organizacije) ima za pretpostavku određenu društvenu organizaciju rada, materijalno-proizvodne i dmštveno određene oblike povezivanja radnih organizacija u dmštvenu celinu. Mislim da tu materijalno-proizvodnu i ekonomsku nužnost nalazimo jasno i reljefno izraženu u Marksovoj misli iz Kritike Gotskog programa (str. 10): „Rad koji donosi korist moguć je samo u dmštvu i putem dmštva.” Ceme je zanemario ovu komponentu organizacije rada. On ističe kao bitno obeležje jedino dobrovoljnost (političku i dmštvenu) radnika da uđe u proizvodni proces i radnu orga- , nizaciju. Na osnovu toga on izvodi kao bitnu kategoriju u odnosima radnika i radne organizacije ličnu svojinu ra-

298

DR MILOS SAMARDŽIJA