Gledišta

nja ovih radova, s obzirom na identičnost tekstova u tri različite knjige, izdate u kratkom vremenskom razdoblju, institutu mogao da donese „uštede” koje bi ga opravdale. Ipak, sve to oko materijalnih pitanja nije najvažniie. Institut za sociologiju odgovoran je pre svega zato što je kao izdavač praktično obmanuo javnost, objavljujući kao originalnu studiju knjigu koja u najboljem slučaju može da bude zbornik već objavljenih radova. Na podudamost ove knjige sa ostalim autorovim delima ukazali smo iz dva razloga. Prvo, zato što u svom osvrtu rani je objavljene i oceni javnosti dostupne delove teksta iz ove knjige nećemo posebno analizirati, sem ukoliko je to nužno sa stanovišta delova koji se prvi put objavljuju. I, drugo, da bismo objasnili svoju osnovnu kriticku primedbu na knjigu u celini, a to je nedostatak unutrašnje koherencije, odnosno, manjkavost u metodologiji izlaganja materije koja je predmet autorove analize. Poglavlja i delovl teksta iz drugih autorovih knjiga nisu dovoljno funkcionalni u odnosu na predmet istraživanja, što je logična posledica mehaničkog sastavljanja knjige. Umesto da, prema postavIjenom cilju teorijskog i praktionog formulisanja procesa društvenog samoupravljanja i odnosa raspodele prema radu u Jugoslaviji, prethodno izradi odgovarajuću metodologiju i specif icira teorijska stanovišta, autor polazi obmutim putem i tekstove napisane u druge svrhe i podređene analizi drugih fenomena kombinuje u celinu. Takva mehanička celina nosi sve odlike metodološki nesistematičnog rada: razbijena je logička struktura, ne postoji organska povezanost i jedinstvo pojedinih delova knjige, obrada pojedinih pitanja nije adekvatna njihovom pravom mestu itd. Sledeća primedba odnosi se na autorovo shvatanje osnovnih pitanja socij alističkih društvenih odnosa. Osnovni utisak koji knjiga u torn smislu ostavlja jeste da se princi pi i načela socij alističke ras-

podele ne shvataju kao kompleksan sistem društvenih odnosa i veza, već, uglavnom, kao jedan tehničko-organizacioni mehanizam od čije složenosti zavisi ostvarivanje ili neostvarivanje raspodele prema radu. Njihova krajnja objektivizacija se neposredno dovodi u zavisnost od utvrđenih instmmenata, tehničkih normativa i sličnih formi obračunavanja radnog učinka pojedinih subjekata ili nosilaca raspodele. Treba samo, uz primenu klasičnih metoda merenja rada (učinak i vreme), u svakom pojedinačnom slučaiu fiksirati masu rada opredmećenu od strane pojedinaca i na bazi dobijenih odnosa odrediti veličinu „nagrade prema radu”. To se, smatra autor, veoma efikasno postiže planskim instrumentima, štaviše, prema dru Raškoviću, ~bez plana” načelo raspodele prema radu „može da bude, u najboljem slučaju, samo dobra pretpostavka” (str. 130). Na osnovu pretpostavke da plan predstavlja jedini oblik punog ostvarivanja principa raspodele prema radu, autor dalje utvrđuje uzroke njegovog neostvarivanja. Odnosi kroz koje se raspodela neposredno ostvaruie uslovliavaju se nizom različitih faktora. Kao najvažniji među njima navode se „objektivne mogućnosti za objektiviziranje merk la i kriterija produktivnosti rada” (str. 167—209) i „objektivni uslovi delatnosti i privređivanja kao kriterij za primenu načela ’raspodele prema radu’” (str. 210 —231). U prostorn između ova dva kriterijuma nalaze se realne _ granice primene odnosa, principa i načela raspodele prema radu. Ali pošto u objektivnoj stvamosti postoje različiti uslovi privredivania, prema autoru, nastaiu odnosi eksploatacije na raznim nivoima (pojedinca od pojedinca, jedne ekonomske jedinice od druge, izmedujpre'duzeća iste grane ili različitih grupacija, grana i oblasti, između komuna, republika isto tako). Sve u svemu, uspostavIja se „svojevrstan vid ’eksploatacije’, zasnovan ne na klasičnoj, na privatnoj svojini, već na nejednakim i neobjektiviziranim uslovima privrediva-

490