Gledišta

nacija. A to se lako može znati na osnovu opredeIjenja samog stanovništva. Najbolji primer su Makedonci, protiv čijeg je prava na postojanje kao posebne nacije, pre svega, i uperen sanstefanski ugovor. Ovih dana Makedonci dovoljno jasno, glasno 1 odlučno sami govore ko su oni. A za to su oni najmerodavniji. U svakom slučaju jedan istorijski argument može važiti, uprošćeno, ali suštinski rečeno, samo ako ima stvamu podlogu u savremenosti. Tvrdnje o etničkim prilikama na osnovu sanstefanskog ugovora očevidno su zasnovane na istorijskom argumentu koji danas nikako ne može važiti. Ovi zaključci siede iz navedenih napomena: a) Sanstefanski mir dao je Velikoj Bugarskoj teritoriju naseIjenu sa desetak naroda, među kojima su Makedonci, Srbi i Albanci naseljavali u kompaktnoj većini značajna zapadna prostranstva. b) Današnja etnička situacija potpuno negira sanstefanske granice. c) Velika Bugarska je bila zamišljena kao ruski Protektorat pod turskim suverenitetom, a ne kao slobodna država Bugara; da li bi sa ovakve osnove razvoj tekao ka slobodnoj Bugarskoj ili ne bi, to je pitanje pretpostavki za koje se mogu naći razlozi, ali koje ništa ne može dokazati. d) Velika Bugarska bila je tvorevina posebnog ruskog državnog interesa, koji je vodio računa jedino o svojoj snazi prema drugim velikim silama, a ne o nacionalnim prilikama Balkanskog poluostrva. e) Sanstefanski mir je bio diktiran od jedne velike sile, koja je pobedila, drugoj velikoj sili, koja je bila vojnički slomIjena; u tome nisu uzele bitnog učešća balkanske države, a pogotovo ne balkanski narodi. f) Bugari nisu uticali ni na događaje koji su doveli do ugovora ni na njegov sadržaj. g) Sanstefanski ugovor nikada nije stupio na snagu a same sile koje su ga zaključile odrekle su ga se nekoliko meseci pošto su ga potpisale. 1 ) NAČELO STAROSTI ISTORIJSKIH TRADICIJA Znanje o sopstvenoj prošlosti i svesti o dugom trajanju, i upoznavanje kriza kroz koje se prolazilo i uspeha koji su postizani značajni su za život i razvoj svakog naroda. Ali može li starost i slava istorijskih

1 ) Iz svih ovih razloga više je nego čudno, ako se u obzir uzimaju naucni razlozi, da je sanstefanski mir uzet za nacionalni praznik Bugarske. Stvarnih istorijskih osnova za tako nešto nema. Taj ugovor bio je sarao jedan neprimenjeni plan, izraz interesa jedne sile koja je trenutno bila u stanju da takav ugovor diktira, ali koja nije imala snage da ga nametne drugim velikim silama. Cilj njegov nije bio nacionalna Bugarska, nego jedna velika i za carsku Rusijii pogodna baza za ostvarenje balkanskih i sredozemnih aspiracija. Svc to ne znači da u zbivanjima istočne krize 1875—1878. nema takvih događaja koji su stvarno značajni za istoriju bugarskog naroda i njegove države. Naprotiv, vidmo dva takva događaja. Prvo, aprilski ustanak 1876. godine, kojim su Bugari počeli fazu svog izdvajanja iz Tursko» carstva, svog oslobođenja. Drugo, Berlinski kongres koji je u vazalnoj Bugarsko; i u aulonomnoj Istočnoj Rumeliji stvorio ćelije iz kojih se razvila sav Temena bugarska država.

400

DR ANDREJ MITROVIC