Gledišta

evidentan kriterijum za razgraničavanje organizacije privredne delatnosti neke države na jedan i drugi sektor. (Pri tome bismo, istorijski giedano, s čisto ekonomskog stanovišta pod privatnim sektorom morali podrazumevati ne samo sitnoprivatni sektor već i kapitalistički sektor, koji je za određenu istorijsku epohu takođe bio „optimalan”.) Obično ćemo doći do pokušaja da se u tome pomognemo Marksovom misli da je organizacija proizvodnih odnosa u razvoju društva zavisna od razvijenosti proizvodnih snaga, odnosno od tehnike i upotrebe nauke, pošto ona važi i za oblikovanje neke privredne delatnosti u privatni ili kolektivni sektor. Po mom mišljenju, pak, problematično je upotrebljavati ovu Marksovu tezu u ovom konkretnom primeru, pošto se ona odnosi na duža istorijska razdoblja. Ova teza nam, stoga, ne može biti konkretan kriterijum za razgraničenje organizacije proizvodnje u obliku jednog ili drugog sektora, na primer, danas u nas. Taj kriterijum je, po mom mišljenju, previše rastegljiv. Naime, gledano u kratkim i srednjim periodima, organizacija proizvodnje svakog draštva nije u toj meri determinisana da ne bi mogla biti drakčija, ona je alternativna, zavisno od svesti Ijudi, od društvene nadgradnje i sl. Ako bismo po analogiji hteli da ovu Marksovu tezu o zavisnosti tipa proizvodnih odnosa od razvijenosti proizvodnih snaga primenimo na rešavanje organizacije privredne delatnosti u našoj državi, postoji još jedna opasnost. Ako, naime, stanemo na uprošćeno gledište da tehnika određuje (zahteva) u prvom redu ili čak isključivo neki tip organizacije proizvodnih odnosa i da, otuda, tamo gde, pojednostavljeno rečeno, preovlađuje račna tehnika postoji sitnoprivatni sektor, a tamo, pak, gde vlada mašinska tehnika kolektivni sektor, onda smo, prvo, ispustili iz vida da se ponegde razvojem tehnike privatni sektor čak učvršćuje (deo poljoprivrede, uslužne delatnosti, sitna industrija itd.), da raože postojati i treći sektor, odnosno kapitalistički privatni sektor. Nije, naime, jasno da li u istorijskoj perspektivi sitni privatni sektor, s obzirom na tehniku, treba da objektivno nužno preraste u kapitalistički sektor (individualno preduzetnički ili akdonamki) ili u kolektivni sektor (uključujući i zadražni). Ova dilema zavisnosti posebno nam se pokazuje kao istorijski protivrečna. Marks je, naime, smatrao da je razvijenost tehnike još u 19. veku bila dovoljno razvijena da neke zapadne države pređu u novu kolektivno-komunističku formaciju (nižu fazu: socijalizam). To se, međutim, nije dogodilo i još danas su države na koje je mislio Marks, s petostruko, desetostruko razvijenijom tehnikom nego u 19. veku, i dalje s dominantnim pri-

561

OTVORENA PITANJA PRIVATNOG SEKTORA