Gledišta

raturom obrnuto. Oni su svoje filozofske gluposti nap'saii iza francuskog originala. Tako su, na primer, iza francuske kritike novčanih odnosa napisali ,otuđenja Ijudskog bića’ . . .” (K. Marks—F.Engels, „Izabrana dela”, t. I, Beograd, 1949, str. 39). Doduše, u „Kapitalu” se ponovo javlja pojam „Ijudske prirode", i to u dva vida: kao opšta i istorijska priroda. Izgleda da priznanje izvesne suštinske mada dinamičke strukture Ijudske prirode spada u specifična obeležja marksizma. Bez toga se on ne bi razlikovao s jedne strane od relativističkog egzistencijalizma, a sa druge od apsolutističkog esencijalizma. Samo, nije neophodno da se pojmovi suštine i prirode čoveka vezuju za kategoriju alijenacije ili dezalijenacije, ali ni obrnuto, jer se time upada u niz teškoća. Kontinuitet mladog i starog Marksa ne zasniva se na pojmu otuđenja, nego na humanističkim vrednostima kojima kritikuje klasnu predistoriju čovečanstva. Kasniji Marks konkretizuje i obogaćuje to humanističko jezgro, ali ga više ne formuliše kao otuđen je-razotuđen j e. Otuđenje i razotuđenje su kod Marksa paket-pojmovi koji sadrže; neslobodu-slobodu, destruktivnost-stvaralaštvo, nedruštvenost-društvenost, jednostranost-svestranost i sk, i prikrivaju teškoće njihovog definisanja.l4) Te čovekove potencije treba osloboditi terminološkog okvira „alijenacije”, i „dezalijenacije”, a ove pojmove redefinisati polazeći od užeg smisla u kome se javljaju kod Marksa. Tako će „otuđenje” i „razotuđenje” nastaviti da označavaju važne pojave, ali sada pojave istoga reda kao i navedene potencije čoveka. Sve njih zajedno sa akjenacijom i dezalijenacijom treba sintetizovati kao dehumanizaci j u-humanizaci j u. Koj : je to uži smisao otuđenja kod Marksa na koji ćemo se osloniti? To je otuđenje rada i pro'zvoda rada. „Vlastito čovjekovo djelo postaje njemu tuđa i suprotstavljena sila, koja ga podjarmljuje umesto da on njome vlada” („Ekonomsko-filozofski rukopisi”, „Rani radovi”, Zagreb, 1961, str. 300). „Stoga s masom predmeta raste carstvo tuđih bića, kojima je čovek podjarmljen, a svaki novi proizvod je nova potencija uzajamnog varanja i uzajamnog pljačkanja” ( bid., str. 238). „Radnik stavlja svoj život, ali sada život ne pripada više njemu, nego predmetu . . . otuđenje radnika i njegova proizvoda znači ne samo da njegov rad postaje predmet, vanjska egzistencija, nego da rad egzistira izvan njega, nezavisno, tude i postaje

H ) Na apsolutizaciiu budučnosti, o kojoj smo detaljno govorili. na svo} način vuče i priroda jezika. Kada, na primer, neslobodnom čoveku suprotstavljamo_ slobodnog čoveka komunističke budućnosti, onda se gubi iz vida relativnost tih pojmova. Zato bi u duhu Marksove dijalektike trebalo govoriti pre o oslobađanju, podruštvljavanju, razotuđivanju i totalizaciji nego o slobodnom, podruštvljenom, razotuđenom i totalnom čoveku, jer su to samo idealne granice navedenih procesa.

945

OTUĐENJE, DIJALEKTIKA I UTOPIJA