Gledišta

robne proizvodnje (u kojima su radni kolektivi kao samostalni robni proizvođači nosioci svih bitnih privrednih odluka) zakon vrednosti deluje u jednom posebnom istorijskom obliku, tj. da deluje u obliku dohodne cene 30 ). 4. SVESNO USMERAVANJE (PLANIRANJE) DRUŠTVENOG PROCESA REPRODUKCIJE U SISTEMU SOCIJALISTICKE ROBNE PRIVREDE Poznato je da je podruštvljavanje proizvodnje, koje je zasnovano na razvoju proizvodnih snaga i sve produbljenijoj društvenoj podeli rada (tj. specijalizaciji proizvodnje), pretvorilo svaki razvijeni sistem robne privrede u takav ekonomski mehanizam koji može normalno da funkcioniše samo pod uslovom da se unutar njega uspostavljaju adekvatne veze i odnosi između svih robnih proizvođača i svih drugih učesnika toga procesa. Međutim, ni u jednom pa ni u socijalističkom sistemu robne privrede ne postoji nikakva apsolutna garancija da će se ove nužne veze i odnosi između svih robnih proizvođača uspostavljati samim stihijskim procesom, i to na način koji uvek omogućuje normalno funkcionisanje celokupnog društvenog procesa reprodukcije. Stoga i u socijalističkom, kao i u prethodnim istorijskim oblicima robne proizvodnje postoje realne mogućnosti da narušavanje tih veza i odnosa na jednom sektoru privrede dovede (zbog međusobne zavisnosti svih robnih proizvođača) do proširivanja poremećaja na celu privredu i do stvarnih teškoća u odvijanju procesa društvene reprodukcije. Ovo se stoga može i smatrati onim najopštijim faktorom koji uslovljava neophodnost svesnog usmeravanja (tj. planiranja) društvenog procesa reprodukcije u sistemu socijalističke robne privrede, i pored toga što sa smenom kapitalističkih odnosa proizvodnje nestaje onih bitnih faktora koji su prouzrokovali da ovi poremećaji u uslovima kapitalističke robne proizvodnje dobijaju oblik periodičnih kriza hiperprodukcije. Drugim rečima, iako u socijalističkoj

30 ) Radi potpunijeg informisanja čitaoca, potrebno je napomenuti da u Jugoslaviji nije još ostvarena šira saglasnost o istorijskom obliku u kojem zakon vrednosti deluje u sistemu socijalističke robne privrede. Nasuprot iznetoj koncepciji, postoji i uverenje da se i radni kolektivi (slično kao i kapitalisti) moraju služiti profitnom stopom kao pokazateljem svog poslovnog uspeha kao robnih proizvođača i da se saglasno tome u socijalističkoj robnoj privredi odvija proces formiranja prosečne profitne stope i proces transformacije vrednosti robe u cenu proizvodnje. Drugim rečima, postoji naišljenje da i u ovom (kao i u kapitalističkom) sistemu robne proizvodnje zakon vrednosti deluje u obliku cene proizvodnje. To mišljenje najpotpunije je obrazloženo u knjizi Mijalka Todorovića: "Oslobađanje rada", "Kultura", Beograd, 1965.

1315

TEORIJSKA ANALIZA DRUSTVENO-EKONOMSKIH OSNOVA JUGOSLOVENSKOG PRIVREDNOG SISTEMA