Gledišta

neuporedivo složenije. Složenost društvenog medija i njegovog uticaja na Ijudsku jedinku dolazi, uprošćeno govoreći, otuda što se on ne može redukovati ni na jednu od dobro poznatih shematičkih struktura: ni na geometrijsku, ni na biološku, ni na pravnu, ni na individualno psihološku, ni na ekonomsku, ni na bilo koju drugu koja bi opisivala jedno potpuno ustaljeno, uniformno ponašanje objekta u pitanju. Pa ipak, sve nabrojane shematične strukture, kao i druge njima slične, sadržane su u onome što nazivamo društvom. Od nepomenutih struktura naročito je, za pitanje koje ovde raspravljamo, značajna ona koja Ijudsko društvo opisuje kao temporalni totalitet, tj. kao totalitet koji bivstvuje u istoriji. Obično se pretpostavlja da je gledanje na društvo kao na temporalni totalitet tvorevina evropske kulturne istorije devetnaestog veka. U toj pretpostavci ima utoliko tačnosti ukoliko se temporalno kretanje shvata isključivo kao progresivna i neponovljiva evolucija koja ide od krajnje nerazvijenih do krajnje razvijenih „faz.a” u kojima razvoj društva postiže savršenstvo i, prema tome, kraj svoje promenljive i nestabilne egzistencije. No čak i ovom shvatanju temporalnog kretanja društva možemo naći nešto slično u hrišćanskoj mitologiji, naročito u onoj njenoj varijanti u kojoj se govori 0 prvobitnom grehu kao otuđenju čoveka od Boga, vladavini Satane nad Ijudskim zemaljskim carstvom, vladavini čiji je važan elemenat sklonost ka čulnim uživanjima i pohlepna želja za materijalnim bogaćenjem. U toj varijanti takođe se govori o konačnom porazu vladavine Satane, pomirenju Boga i čoveka, vraćanju ili dezalijenaciji Ijudskog društva u božansku duhovnost. Međutim, antičko grčko shvatanje temporalnosti društvene egzistencije razlikovalo se od spomenutih po tome što je najčešće bilo vezano za pretpostavku cikličkog kretanja svega postojećeg. Ova pretpostavka mogla je navoditi na pomisao da jednom uspostavljeni savršeni i racionalni društveni poredak može, po nekom višem logosu, biti uništen i bačen ponovo u stanje haosa 1 neracionalnosti, da bi kasnije doživeo svoju renesansu i tako in infinitum. Ono što je od antičkih grčkih shvatanja izvršilo značajan uticaj na evropsku političku filozofiju i državotvornu praksu novoga doba, bilo je nastojanje da se smanji raspon između empirijski date društvenosti i jednog zamišljenog idealnog racionalnog društvenog poretka. Ancien regime bio je osporavan kao nešto što je protivno razumu, a oficijelna religija koja ga je podupirala, bila je osuđivana kao tvorevina neznanja, sujeverja i obične Ijudske gluposti. Za razliku od ovog ugledanja na antičke grčke ideje, mnogi politički filozofi novoga

1649

IDEJE O ZAJEDNICI SLOBODNIH