Književne novine

Loo

> . (Nastavak sa 2 strane)

jE kbtičkog

kađenino, bolesno, klinički,

· | gvetio je svoj rad za poglavito dramskoj

rome je đao naziv »Zid mlađostiz:.

- Bu svoja

-Bvoj pređratni roman man »

„ra,

| vjesa« i »Zakoni i r | "i»Proze« Ranka Marinkovića,

„Miška Kranjeca. ; BErvin Šinko, je

diskusiji, Ne zadržavam še na

turnog

aktiviteta u našoj &avre vao na „misao i nj

AAN ONI

| Pred naučnom mišlju naše savremenosti neodržive su naslage metafizič.

kog i idealističkog odnosa prema Ži-

koje su sađa u procoeBu prevazilaženja predratnih pisaca u izvršenoj | društvenoj i kulturnoj revoluciji u na, __Šoj zemlji. Mit o Bosni, fatalističku „koncepciju. neke, osobene nedokučive

„i nepromenljive sudbine bosanskog čo'weka, koja je postojala u književnom „Btvaranju bosanskih predratnih pisaca

jako naglašeno, gubi se u posleratnom njihovom književnom . stvaranju,.. U

| „8lovenačkoj literaturi ima kod pojeđi| nih pređratnih pisaca uproščavanja društvene problematike i interpretaci. ja klasnih sukoba putem deobe sveta na bogate i siromahe, u radovima pojedinih predratnih pisaca iž Hrvatske „8kepse prema čoveku, &kolonosti.dđa u

. raspađanju buržoaskog “društva Vide | rašpadanje života uopšte, Rađovi po-

votu i čoveku,

njihovom &tvaralaštvu po

jedinih predratnih pisaca iz Srbije

'Vojvođine šadrže objektivizam, idea· lističko artistička tretiranja društvene problematike. No &ve ovo nalazi seu

„procesu iščezavanja,

_ Razmatrajući rezultate u. književnom

· stvaralaštvu predratnih. proznih pisa-

ca koji pišu u našoj-savremenosti, mo-

že se konstatovati da predratni prozni

· pisac rađi nad sobom, da revidira svoj

| književni metod i da postoje znaci da | „65e on potpuno oslobađa onoga u knjičševnom stvaranju što bi moglo da bu-

| de u neskladu sa naučnim, ideološkim i estetskim smerom kulturnog života

{i stvaralačkog rada u socijalizmu,

|___Zajednički Karakter stvaralačkog ___rada predratnih proznih pisaca vidio bi se i u tome da je njihov pretežni

· interes koncentrisan na život &cela u kapitalističkom društvu, na raslojava-

_ „mje i propađanje seljaštva, na sudbinu 'Beoske sirotinje, na klasne sukobe u "Kojima izrastaju napredne snage sela. Mali deo tog stvaralaštva pripađa pri. „kazu. raspadanja kapitalističkog 'dru-štva u građu, prikazu koji je uperiodu između dva rata onako Mritičhi snažno i onakvim. velikim- književno obu-

bogatim sadržajnim . ciklusima „hvatio Miroslav Krleža. · ___Kađa se tiče izdanja predratnih d

vinama kada je reč o informaciji.

'kom) upuštajući se u razmatranja njibove obyedija psihoanalizom frojdikaraktera. Pored toga u roma | nu eksponiranja odvratnih slika l i uoVaoaino patolGŠkOg života đegene- risanih lica, takva eksponiranja koja

ne deluju društveno kritički, već de-

la o Kolar DpoPripoveđač Slavk ao godine |literaturi, Novak Simić je objavljivanjem odlomka »Miškovići« u zagrebačkom »Kolu« nagovestio. da radi nov roman

| Od oslobođenja do đanaš prozni pišci koji 8u stvarali pre. rata, objavili pređratna dela ili u celini ili odabrana. Pojedini pisci su neka SVO" kao što su to učini-

ie &a. tematikom ekonomske krize 4 Pe AM seljaštva pre rata u TO-

ivotopis bez svršetka«, a No"wak Simić prerađivši svoj pred' ratni roman u roman »Brkići iz Ba-

_ Objavljuju še sva predratna knji· ševna dela Miroslava Krleže. Iziđora ” Sekulić objavila je zbirku pripovedaka u kojoj su sakupljeni' poglavito oni radovi u kojima je najviše izražema njena ljubav prema otadžbini, objav' ljene &u izabrane pripovetke Veljka Petrovića, izabrane pripovetke Išsaka - Samokovlije posvećene književnoj O“brađi temafike života jevrejske sirotinje u kapitalističkom društvu, zbirke pripoveđaka Novaka Simića »Iza zaognjevi«, zbirka zbirka »Novele« Vjekoslava Kaleba, predratna književna dela Prežihova Voranca,

objavio weliki · roman »Četrnaest dana, koji.je obra| dio događaje iz klasnih sukoba zao| štrenih 1932 u Mađarskoj, opisao teror · fašizirane: Mađarske. nad revolucio| narnim snagama mađarskog naroda. Za obilnu građu svoga romana pisac

se poslužio istoriskim dokumentima, „miopšte istoriskim materijalom iz tog „wremena. Delo je izazvalo kritički pretres u časopisima, došlo je i do oštrijih razmimoilaženja, ali ona nisu šu-

| protstavljena raspravljanju u' javnoj

širem razma„tranju kvaliteta' objavljenih predratnih proznih radova koji predstavljaju wisok Književni stupanj naše proze, ne zađržavam se ni ma razmatranju - društveno-ideoloških i estetskih pozi„cija naših predratnih pisaca, jer ona zahtevaju dublje amalize.i đdokumentacije, mađa bi bilo korisno i zanim]ljivo pokazati koliko su oni predratni - pisci koji deluju i stvaraju u našoj ša_wremenosti, produbljujući + revidira| jući svoj književni metod, izmenili ili :origirali te pozicije, koliko je progre"8ivniji O8mer preobražavanja života i "čoveka, političkog, privrednog i Kkul- · menonov „la u celini, prerađi ili izboru, hteo bih da uzgredno učinim jednu napomenu, koja je čini mi se važna, jednu -pri-

'međbu koja ide na račun naših izda'vačkih pređuzeća. Izdavačka preduzeća, izgleda mi, ne vode dovoljno ra-

čuna o načinu upoznavanja savreme~

| nog čitaoca sa našim kulturnim tekoo cu i delu koje še izdaje. Kod mno-

ih izdanja nedoštaje i najmanja in-

. formacija o piscu, njegovom iknjiževnom stvaralaštvu, pa i o samom de-

“Ju koje se izdaje „nikakvo objašnjenje, nikakav komentar. Ako ga gde, ima

on je po pravilu vrlo oskudnm; Samo kao ilustrovanje ove napomene pome-

nuću izdanje »Samonikli« ' Prežihova Voranca izdavačkog pređuzeća »Pro-

&vete«, čiji je prevod inače izložen

vrlo oštroj kritici, Nema u njemu ni

jedne beleške o pišcu, niti oznake ko-

; 'me periodu, kojoj godini stvaralaštva \ Prežihova Voranca ovo delo pripada,

ZRNA: UL UK O U Mal a day MOS VA Oc O Oi U OJ člua SOJA ACU, 4 | yo OON ONE tra O ):- 02 Y 3

, NK; i

“Ovakvih: primera maa i u iZdanjuna drugih izdavačkih pređuzeća naših republika. le { Vital _ Naš prozni pisac ne ostaje samo na obradi tematike Narodnooslobodilačke borbe i predratne kapitalističke ere, on ulazi i u obrađu tematike. socijalističke izgradnje, Taj ulaz je Spor, još nije dao veće. ,sadržajnije i izrazitije književne.rezultate, ali je sve vidniji u tendencijama, On je za sada najaktivniji u stvaralaštvu omladinske književnosti svih republika, Stvaralaštvo u dramskoj literaturi je pre i hrabrije pošlo za obrađom savremenih društvenih tema nego pripovetka ili roman (primer Skender Kulenović »Večera«, Josip Horvat »Prst pred nosom«, Oto Bihalji »Livnica«). Jedan vid. prelaska na tematiku „društvenog preobražaja u.,socijalištič-

ja dela preradili, či! i i a | a SMO Di reradivši ~ koj izgradnji je. povezivanje . epohe 3 TEVMTR MO GGČUViĆ PBovltova Narodnooslobodilačke borbe sa epope-

jom izgradnje socijalizma putem kontinuiranja akcije, slika života DO Oslobođenju u epilogu, Te vrste rada ·ima u slovenačkoj prozi. Ona se u svo·me karakteru dispoljila i: u romanu „Amtona Ingolića »Vinski vrh«.'ramanu koji obrađuje tematiku, vinogradarskog 'radništva i osnivanja vimogradarskih . zadruga. Taj karakter ima i pripovetka »Agrarma reforma« -Juša: Kozaka, koja :đaje snažne prikaze života seoskog čoveka pod okupa-\cijom, životno istinito i literarna sliRkovito, ali, dobija 86 utisak, da usled izvesnog objektivističkog: stava misu -razrađene pozitivne snage koje pobeđuju mu agramoj reformi, · ) Pisci su odlazili na Omlađinsku prugu, provodili kraće: ili duže vreme · posmatrajući život i rad „omladine, tražeći da uoče duh i'poeziju'tog rađa :·\koji.je formirao novog socijaljstičkog čoveku u omladincu. Materljali koji su "pisci prikupili sa velikih, ćpohalnih Fr akcija — podviga omladinaca u kolektivnom građenju značajnih objekata za privredni i kulturni život naroda, pisac. je u sirovom stanju, književno neobrađen, u literarnim đopisima pričama ,reportažama, impresijama radovima; 'karaktera epizodnih ilu„stracija u, kojima ima vrlo zanimljivih i dragocenih podataka. o. socijalističkom rađu omladinaca, njihovom ko"ektivnom životu, njihovom strasnom ustalaštvu i ljubavi prema socijalističkoj domovini,i-Partiji. Jedno veće književno svedočanstvo o životu omladine na pruzi je delo Antona Ingolića »Put po naBipu«. U diskusiji društva slovenačkih' · pišaca u” ovome romanu istakmuti: 6u. kvaliteti u mapretku razvoja Ingolića kao pisca, o njegovom toplijem odnosu prema čoveku, o njegovom uživljavanju u život i rađ omladinske brigade, u njenu borbu sa prirodom. Iznefti su i elementi koji ukazuju.na prvi proces približavanja pisca novim oblicima Ssocijalističke stvarnosti i njihovom knji· ževnom uobličavanju, elementi koji “govore: o publicističkom reportažnomu ovom Ingoličevom radu, o shematičnosti u građi sukoba, shematičnosti u 7 stvaranju likova, u šablonskom prikazu neprijatelja, a u isto vreme o karakteristici pionirskog književnog rada uopšte kada se tiče prvih obrada,potpuno hove tematike u književnosti. Ono što treba podvući kao značajno iz materijhla te diskusije, to šu opažanja diskutanata đa je Anton Ingolić živeći sa omladinom na njenim velikim radnim akcijama.i obrađujući tematiku njihovih međusobnih odnosa i odnosa prema rađu obogatio se sam „kao pisao. e ' U ovoj diskusiji se javilo kao problem pitanje da/1i'pišac treba đa idealizira lik savremenog . čoveka, Naš

fivnom jezgru naše proze) nije izopačio svoj realistički postupak tendencijom da ulepša stvarnost, Lepota i poezija velikih podviga za sočijalizam sadrži se u objektivnoj stvarnosti koju nam pisac odražava u svom delu i "one se otkrivaju u svoj svojoj veličii mniiepskom karakteru u istinitom odražavanju stvarnosti. Tidilizacija u meto du stvaralačkoPF rađa Dpišca neminovno đovodi do stanđardizovanja likova, do šablona i klišea. · ri

"Iz prvih., godina. revolucionarnog preobražaja naše zemlje, iz faze kada 8u se ostaci razbijene buržoazije hvafali za razne obmane i samoobmane, iz vremena „kada je izgrađivanje narodne vlasti najlazilowna razne probleme

stataka sistema stare uprave, protiv birokratizma, i protiv sabotaže nema u našoj literaturi književno jzrazitijih slika, Pisac Branko. Ćo.pii 6 ismejao je zdravim. narodnim humorom u &vojim delom satiričnim, đelom šalji· vo humonističnim anegdotama i kozerijama »Ljudi & repom«' buškanje re„akcije, njenu, vrtoglavicu na izgubljemom tlu, nasmejao se i pojavama us– kosti i vulgarnog, mehaničkog shvata= nja u prvim danima rada pojedinih narodnih organa, pojava koje. se,nisu mogle.,održati u stalnom i MKritičnom „stvaralačkom procesu; socijalističkog irazvitka.;j wood HiITEJI jim Selo u socdijalističkom preobražaju stoji kao bogat teren za stvaralaštvo proznih pisaca koji su, obrađujući motive' iz Narodnooslobođilačke bor“e, dokazali đa veoma dobro poznaju život na selu i psihologiju eljaka, i koji 8u dobrim delom književno zrelo, u realističkim Književnim #slikama, “prikazali izlazak'seljaka iz štarih formi živ-oota, pod revolucionarnom akci'jora· Narodnooslobodilačkog pokreta, Teren stoji za njih u svoj švojoj &loženosti koje' daju klasni sukobi na selu sa raznovrsnim manifeštacijama 'neprijateljskih akcija i sa raznovr&nom problematikom u navikama, 'predrasuđama, sitnosopstveničkog seljaštva. Stvaranjem radnih zadruga, menjanjem psihologije seljaka u zadrugarskom životu, jzrastanjem zadružnih domova, menjanjem oblika rada putem brigadnih radnih kolektiva i mašiniranjem poljoprivrednog oTuđa, formira :se nov lik seljaka,

uživljavanja u proces preobražavanja

prozni pisac (opet govorimo kvalita-

„koji su iskrsavali, u borbi, protiv zao.

U sloVenačkoj prozi ima elemenata.

sela u našoj savremenosti. Tom pro. blematikom se literarnobavio Ignac.

“ i} |

O našoj savremenoj prozi” /

Moprivec u mbirci »Sastanci« od

koje su objavljeni odlomci, “Janez ·

'Potrč je obrađivao pitanje vinogra=

dara prilikom osnivanja njihovih za- ~

druga (duža povest »Svet na Kajžaru«). Tom problematikom se bavi u svojim pripovetkama i Miško Kra'njec, + i

Slika koju su pokazali državni i partiski rukovodioci na velikom plat-

nu svojih govora o već učinjenom i.

šta se sve poduhvatilo na inđustrijali-

" gaciji i elektrifikaciji naše zemlje da-

je izobilje motiva za književni rad, pogotovu za prozu, Gigantski industriski objekti i hidrocentrale koje iz-

' rastaju u. našoj aoeijalističkoj privre-

· di sadrže raznoliki život i manifestacije kolektiva i ljudi koji učestvuju, žive i takmiče se u s#oocijalističkom radu. NLO, OPŽ OR ak OI ee SNE

Izveštaji dnevne štampe o podvizima koje čini naš čovek na radu ukazuju na njegov novi lik koji ,se formira. u industriskim radionicama, u rudnim ol:nima, lik;bonmca i heroja rada. Taj liž izrasta u udarničkom pre-

-· bacivanju normi, u novatorstvu, u pobedonosnom takmičenju, ispunjavanju

zadataka Petogodišnjeg plana pre vre- .

mena, u njemu je. oslobođena snaga naroda, dar, volja, energija, uzdignuta svest, Taj lik traži i pisca, uzbuđeni život po radilištima našeg, socijalističkog privrednog života zove savremenog pisca na stvaralaštvo. Klemente novog života naziremo, u putopisima, reportažama, ilustracijama i pričama Skenpdera. Kulenovića, – Petra Šegedina, Ota Bihaljija, Oskara MDawiča, „Rokse Njeguš, Mihaila Lalića, Dušana Kostića i:drugih naših,pisaca. Iz ovog prvog materijala izrasta= će književna profilaksa naše velike.sadašnjice, kao što. je izrasla ona Narođnmoogslobodilačke borbe, Gde &u problemi koji označavaju uzroke sporog ulaženja pisca u. neposrednu savremenu: problematiku? Pis-

oci ističu potrebu da duže žive nasradi-

'lištima, među radnicima, da dublje upozmaju i dožive njihov život, Kratkovremeni! boravak pisaca ma radilištima odrazio se na reportažama koje su ostale i karakteru impresija, Piscu je " potrebno i temeljno proučavanje socijalističke privređe, temeljno upoznavyanje sa procesom proizvodnje koji je ušao u novu složenu i uvek razvojnu strukturu. Piscu je pored toga potrebno proveravanje i produbljivanje 8VOga književnog metoda u odnosu na novu problematiku, svog književnog izraza i &tila. U putopisu Petra Šegedina »Zapisi 8 puta« na jednom mestu radnik čini ovakvu primeđbu našem savremenom piscu: »Meni se čini đa sve ono što se piše o našim ljudima, poduzećima nije prava slika. Ne zahvaćate čoveka, njegovu radost i jad u borbi a materijalom, a to je važno, jako važno«. Ogromno je proširen krug čitalaca u Kulturnom životu naše socijalističke savremenosti, izvanredno je velika potražnja i potreba za knjigom ..koja tretira savremenu problematiku, Publika visoko ocenjuje ulogu književnosti „stalno pred nju iznosi, glasom koji pisci moraju razumeti, &voje· zahteve i potrebe. Naš čitalhc ima vrlo zdrav, snažan kriterijum u odnosu na knjigu. Pisac bi morao proveravati

svoje stvaranje i na tom kriterijumu. Od ogromne važnosti je u razvitku "8ocijalizma udeo literature u formiranju svesti čoveka ,ona idejna jasnost "8 kojom-danas Komunistička partija Jugoslavije vođi veliku istorisku borbu protiv revizionizma, Od “ogromne važnosti je da literatura prikazuje 1stinu o socijalističkom preobražaju naroda, Jugoslavije, o njenom stalnom usponu, o dramatici' borbe, o: dramatici stvaralačkih napora „o velikoj veri „narođa u pobeđu socijalizma, u pobedu Partije. Odražavati u svom književnom delu istinito objektivnu stvarnost i,u „njoj progresivne. plemenite „tendencije narođa, slobodarski, nesa'vitljivi, visok moralni karakter borca za socijalizam u Jugoslaviji, to je pr“va dužnost, smatram, našeg &ayremenog pisca. i „dd 3 _ Završavam ovim svoj referat o 8Bvremenoj prozi. On ima velikih nedostataka, 'Materijal. naše savremene proze, objavljen za ove tri godine je veoma obiman i zahteva šire studije, „obuhvatnije lektire. Nedostatak ovog referata :je u prvom redu.u pogledu ·sloVenačke i makeđonske proze kako u pogledu podataka, tako i u pogleđu kritičkih osvrta, Vjerujem da će dru'Bovi pisci iz Slovenačke i Makedonije 'ne samo diskutovati ovaj referat, neBo Ba i dopuniti pregledom literarnih ostvarenja.i svoje, specifične probleimaftike, To se odnosi i na:'stvaranje proze u literaturama drugih republi. ka (kao primer navodim. nedostatak osvrta na romane »Tjesna· zemlja« Mate Balota«, »Vranjare« Ivanke T.ašovske, »Pusta Zemlja« Siniše Pauno'vića, »Adem Čabriće Hamze Hume,. | Pomoć za sastav ovog referata bila mi je minimalna. Nisam je mogao naći ni u kritici „jer u književnim časopisima, kritičkog pregleda o objavljenim delima gotovo i nema ili ga ima vrlo retkog. Malobrojna Bu obaveštenja i o sadržini objavljenog dela, orosnovnim informacijama o njihovoj

· problematici. Izgleđalo bi po pregle-

dima | beleškama književnih čašopisa koji su po našim republikama izlazili za vreme ove tri godine, da je khjiževna prođukcija kod nas vrlo malo produktivna, Međutim, ovaj referat, lako nije obuhvatan, ubedljivo govori da je ta produkcija bila

„plodna, obim-. „nai obilna,: wi (ya |

% 0 t KANU „adapv

\T; fr VA 1 1 li CU 'Nije tome đavno, kađa se pređ istim tim forumom tretirao problem savre| menog našeg dramskog stvaralaštva. Tek gu tri godine prošle od I. kongresa Saveza književnika Jugoslavije na "kojem se i u refežatu, a osobito u diskusiji povela riječ o našoj dramskoj problematici. Međutim, ta riječ nije u oro vrijeme mogla biti drukčija no ' normativna: rijetki šuvremeni dram"ski tekstovi nisu dopuštali konkretnu 'diskusiju, govorilo se samo o drami, 'Kakva bi trebala di bude, a ne o drami, kakva ješte. Teoretske postavke nisu mogle naći ni blijeda suvremena praktična primjera. Tada se učinila oš jedna griješka u diskusiji: u savjetima dramatičarima, u prognozi, kakva bi irebala biti naša drama, zabo'ravljalo se na činjenicu, da se naša nova dramska literatura javlja ili da će se javiti kao, nova stranica prilično bogate knjige naše dramske književnosti, u kojoj su u njenoj Više stoljetnoj prošlosti bile zapisane sugestivne dramske riječi. ra Od apstraktnog, većeg ili manjeg te·:oretiziranja nisu patile samo diskusije o. kreativno-dramskoj, problematici, nego i sve ono, što se govorilo opčeni__to o kazališnoj ,, umjetnosti, o novom _ BGeijaljističkom, . scenskom izrazu, Od toga se vremena praksom naših najvećih kazališta na bazi smišljene. re„pertoarne politike počeo da uspješno izgrađuje ne. samo novi stil interpre= " tacije, nego, su paralelno s. tim prvim _ dostignućima .tekli i napori naših dra.matičara::. iz kvantitativno „/bogate ' dramske. produkcije počeli su se, izdvajati ozbiljniji pokušaji; suvremena jugoslovenska drama započela je svoj · život tekstovima, što su po vrijednosti zasluženo đoživjeli, izvedbe u veČim kazalištima naše zemlje. Nije bitno to, Što mi dosadašnja dostignuća u drami.'ne možemo postaviti kao uzore, nego to, da već đanas, govoreći o dra'mi, ne govorimo o njoj u momentano “kreativno zrakopraznom prostoru, da referat, a osobito diskušija, uz nužne principijelne i teoretške postavke, može već danas đa bazira na konkretnim ostvarenjima naše 'domaće suvremene Grame i općenito dramsko-kazališne umjetnosti. Pra _ Četirigtoljelna „historija. '8vjetovne dramske „literature naših naroda, od . Držićevih komedija 1 Lucićeve, »Robinje« dalje, puna je iskustva i, pouke. Pratiti njen tok, njene nagle procvate i padove znači pratiti historijski put naših narođa.u dugoj i mučnoj · periodi od četiri stotine godina. To njje svrha „ovog, 'eferata. Međutim, jedno treba naglasiti: uprkos svim objektivnim nedaucarnn u našoj kua;noj 1ustoriji, invazijama, okupacijama, ratovima, među ostalim umjetničkim dokumentima, u kojima su naši ljudi fiksirali našu stvarnost, naše poglede, naše rado''8ti, bolove, mržnje i ljubavi — dramska riječ nije na posljednjem mjestu.

Probivšj se, živa, sugestivna kroz po~

modnu fakturu vremena, ona se javlja “'Jedra i vedra u dijalozima Držićevim, u Lucićevim stihovima naše prve drame, živi u dalmatinskoj komeđiji XVII i XVIII stoljeća, probija se kroz save utjecaje centralnoevropskog Rkazališta do originalnoga komediografskog izra'za Sterije Popovića te traie sve do naših dana. Kao što je bila u njoj fiksirana duboko naša riječ iz vremena renegsanse, vremena XVI stoljeća u djelima Držića, Nalješhovića i Lucića, ta„ ko u isto vrijeme, dok u.Evropi-sukob klasa u građanskom društvu rađa socijalna djela Haupimanna i Gorkog, u našim. 8e prostorima javlja Cankar sa Bvojim asočijal-demokratskim drama ma. Scenska satira Nušića, Vojnovićevi dijalozi iz njegove prve faze (Ekvinocij«, »Dubrovačka -trilogija«), Kosorovi česti dramski zahvati dostignuća su, koja bjelođano dokazuju, da surove prilike našeg klasnog društvenog i političkog: života potkraj. XIX i, na početku XX. stoljeća nisu još uvijek „bile dovoljno zvjerske, da uguše život „jedne umjetnosti, koja je trajala. vje= ·kovima u našim, prostorima, Na kraju tog razvoja.zabilježen. je· dramski opus . Miroslava Krleže &a, čitavim.njegovim „dramsko-kreativnim rasponom od »Legende« do dramskog. ciklusa. Glembajevi. No to je već i stranica suvreme= ne. naše dramske historije,

Ako suprotstavimo čitav taj, razvitak od, četiri stotine- godina, dramske umjetnosti naših naroda, & objektivnim .nedaćama, što „su. ga kočile, objektivnim uvjetima za:razvitaki dramBike umjetnosti u, našoj današnjoj stvarnosti —-do kakvog:zaključka možemo doći? Samo do jednoga, Suvremena jugoslovenska drama rađa se u „specifično pavoljnim uvjetima za njen „razvitak, rađa se u vrijeme, koje za„ziva &nažne dramske tekstove, Tu tezu ni najmanje ne demantira činjenica, Što, sa dramska. djela Ivana Can"kara, Branislava Nušića, Miroslava

O. Marijan MATKROVIĆ,. Krleže još uvijek posljednje snažne ·dramske „iječi jugoslovenske ~ drame: iza nju, naprotiv, , nesumnjivo govori

-;padatak, da u pojedinim detaljima naše najnovije drame — u djelima Mirka Božića, Skendera Kulenovića, Mire

- Pucove, Potrča, Slavlrra Kolara, Biha:lji=Merina i drugih — ima dramatur-

· Ških zahvata; bilo u čitavoj kompozi-

ciji, pojedinoj karakterizaciji ili : amo pojedinoj sceni, koji obećavaju ne sa= „mo: zaokruženija„ i, povremena ade= kvatnija djela spomenutih pisaca, nego.u ostvarenom. potvrđuju i poveza-

“nost, naše najnovije dramske umjet-.

„nosti. 8a &uvremenošću. A osjećaj -„igtvarnosti kao osnovni kvalitet drame -_u· velikom revolucionarnom vremenu

ne može da rodi drugi rezultat nego

„veliku revolucionarnu dramsku umjetnost. ;

Nije potrebno da se zađržimo na neospomnoj činjenici, kako je dramska u“un'jetnost, kao i sve ljudske emanacije,

“uvijek bila i odraz i izraz SVOg Vre-

nmmena, Usvojivši tu istinu 'marksistič-

ke estetike, odmah nam se postavlja drugo pitanje:'da li je svako vrijeme tisućljetne historije dramske umjetno·sti bilo za njen razvitak jednako pogodno. Ne mislim ovdje na ona vre-

mena klasne h'storije čovječanstva,

koja su pa 8svojim objektivnim uvjetima'· nepogodna za pojavu ili razvitak 'svake umijetnosti, ni na one kraće periođe, kada se iz'bilo kojih razloga hirovito proganjala određena vrst umjet nosti, nego mislim na one periođe u historiji književnosti, u kojima se 'dramatski izraz javlja kao najdekvatniji odraz vremena i stvarnosti. Tra-

"ŽŠeći primjere u histofiji, utječući se

“analogiji i paralelama, mi: trebamo u-– vijek imati na umu Marxove riječi, '»Ššto se tiče umjetnosti, poznato je, da

.' određeni periodi njezina procvata ne

stoje ni u kakvom razmjeru s općim

' razvitkom društva, pa prema tome ni

8 materijalriom osnovom društva kao 'B8keletom njegove organizacije«. (K. M., 'Uvođ u kritiku političke ekono'mije 1857,), Ograđivši se ovom i mno'gim. sličnim formulacijama od svake 'sociološke vulgarizacije na područjima umjetnosti, prvi klasik naučnog socijalizma, razrađujući teme” kao, što“'su »nerazmjer između razvitka materijalne i umjetničke proizvodnje« ili »razvitak “osjećanja ljepote«, ipak

govoreći o epu, dolazi do'teze, da se .

neki oblici umjetnosti »u svom klasičnom viđu, koji stvara epohu u histo“riji« (K. M. ibiđem) javljaju na 'vremenaški određenom · stupnju ražvitka „društva kao i razvitka umjetnosti, Ako "te periode nazovemo po tim umjetničkim ablicima, za koja bismo vremena historije. čovječanstva i umjetnosti mogli kazati, da su bila dramatska, da je dramski oblik književnosti za njih bio dominantan. Ne treba duga da tražimo sjetimo se samo Vre"mena grčke tragedije; i komeđije, vremena. Shakespeara, XII, vijeka španske i francuske, ili kraja XVIII i početka XIX. vijeka njemačke drame, sjetimo se ruske drame devetnaestog stoljeća s Gorkim na završetku — i za &va ta vremena raznih ekonomsko-socijalnih formacija mi možemo analizom naći zejednički nazivnik: koliko god ih specifičnosti razlikuju, sva ta vremena bijahu prelomna, revolucionarna vremena rušenja jednog svijeta i rađanja drugoga. Upravo onda, kada je na bazi ekonomike određenog društva u njegovoj nađgradnji kreševo između starog i novog bilo najbjesnije, vrisnula je dramska riječ kao najklasičniji umjetnički oblik tog vremena. U globalnom ocjenjivanju ađekvatnosti pojeđinog dramskog teksta sa stvanošću tih prošlih periođa nije, štoviše, ođ primarne važnosti ni to, koju je poziciju po-

jedini pisac „branio u #đireševu, da li Pbijaše Vvulgamo za jučer. ili za sulra: komedđiografske

stranice reakcionara Aristofana jedna'Kko su adekvatne stvarnosti atensko· demokratske agonije kao i tragedije njegova ogorčenog protivnika Euripida, A upravo' Zato, što su adekvatne stvarnosti, što vjerno umjetnički obli„kuju njene činjenice, te su stranice i duboko iđejne, i to u tolikoj mjeri, da njihova iđejnost prelazi klasne grani·ce autorove svijesti * njegove subjeh-

“tivne namjere. Dobroljubov je mislio

upravo na fe vremenske periođe, kad je o tam pređmetu ovako formulirao evoju misao: »Umjetničko djelo može 'isražavati izvjesnu ideju ne zato, što je pisac postavio sebi tu ideju pri njegovu &tvaranju, nego zato, što su na pisca jako utjecale činjenice stvarnoati, iz kojih ta iđeja sama pa sebi pro·istječea.((N. A. Dobroljubov, »Zrak svjetlosti u mračnom carstvu«),

"Te 'tvrđoglave činjenice stvarnosti, 'sadržajno pune napetog dramatizma

Si Brano ein agp akoi ip akti a bank

-uepohe buđenja čovjeka. mral dovečja, pomoći će genijalnosi

· kespeara da otkrije tolil rama istina o čovjeku i društvu, koliko jedan dramatik prije sli

nastupu kidala vjekovne oki · stva misli' i, osjećaja i osloba, · vjeka; Buđenje građanske k ćamo i u djelima Lope de: „derona, činjenice tog buđenja n niuju satirične stranice Mol u Schilleru i Goetheu, osjeća: dekabrističkih stranica Griboje: O Čehova u ruskoj drami, To revoluc onarno buđenje građanske klaše,' u svim svjetskim književnostima &' "ra najjače periode dramske u e sti, nosilo je pečat opčeljudskog ta protiv mraka, a to je i ra: jer »klasa, koja vrši revoluci mom poče{ku, baš zato, što se stavila jednoj klasi, ne istupa k: sa, nego kao zastupnica čit štva, ona, se javlja društva nasuprot jednoj jeđin 'dajućoj klasi. Ona to i može

još mnogo povezaniji sa zajednič

interesom svih ostalih mnevlađajuć klasa, zato, što se pod pritiskom d dešnjih odnosa njen interes još i nije mogao razviti kao posebni ] jedne posebne klase« (K. Marx, »

mačka ideologija«). P o

Alko su klasni sukobi u historiji čoe vječanstva Rkarakterizirali u svojoj, dramatskoj akutnosti neke periođekao izrazito dramatske, ako su se — kako ad Dobroljubov kaže — »činjenice stvar= — ~. nosti upravo nametale umjetniku ~

diktirajući mu imperativno »idejnost«,

a mogli bismo kazati i oblik — onda ~—

kaka da' karakteriziramo naše vrije-

me, vrijeme, u kojem se revolucionar= no prekida s prehistorijom, a počinje · 8 pravom historijom čovječanstva? I . najrevolucionarniji se periođi u historiji po svojoj dramatičnosti ne mogu” usporediti s našom epohom definitivnog oslobađanja čovječanstva od kla= snih okova. Borba, koja se permanent=- a no vodi ako nas, u nama, borba ima nentna rađanju novoga društva, što znači novog čovjeka, i novih odnoša, nema u dosadašnjoj historiji &Vog pri. mjera. Činjenice stvarnosti revolucionamog dvadesetog stoljeća, stoljeća &ukoba svjetova, koje rađa danomice i dosad neviđene heroje i dosad neviđene zločince, ostaju još uvijek neiskorišteni „materijal za suvremenu Wvjetsku dramu. No već je danas ja"sno, da se svjetska dramaturgija, koja će prije ili kasnij» adekvatno stvarnosti odraziti to vrijeme, ne će Kkmetati mrtvim kolosjekom dramaturških iskonstruiranih spekulacija ijednog Sartra ili Anouilha, nego će morati da krene novim putem, koji će je đovesti do nove dramske umjetnosti autrašnjice. pra U tom viđu mlađoj južošlavenškoj , najnovijoj drami, koja broji tek nekoliko snažnijih tekstova — Više pokušaja nego ostvarenja — dodijeljena je velika, historijska uloga. Naši dramati čari se pojavljuju ne samo kao baštini= ci bogate tradicije, nego i kao očeki” vani osvajači novih dramaturških vrednota. Oni žive u zemlji, koja se " pobjedom Narodne revolucije našlana čelu progresa čovječanstva, žive u ze- : mlji, koja se ,gigantskim „koracima, preko krvi i divnih pobjeda kreće u | zasluženu socijalističku „sutrašnjicu. i Teško, praćeni mržnjama, prskani kle- 1] vetama, u stalnom sukobu sa svim 8ilama naše ropske prošlosti, s egoističe nim interesima f.zv. bivših ljudi d 8 hiljadu predrasuđa oko nas i u nama, kfećemo se stalno prevladavajući prošlost — u budućnost. Kao što to kretanje nije dokona žetnja, tako ni naša stvarnost nije idila. Svaki njen podatak pan je dramatičnosti: hiljade drama naših ljudi slijevaju se u dra=mu jedne zemlje, koja je postala ONA: vačnica novog čovjeka. Hraneći svoja dramska djela tim podacima, Bnajbći 7 otvorene oči i uši za zanose i mržnje, oblikujući u dramskoj formi činj a stvarnosti, a to znači za dramatičara propinjanje, rast i pad ljudi, svojih" s&uvremenika — naši se . dramatičari nalaze u zavidnoj poziciji đa dadu važan prilog dramaturgiji socijalističke \Butrašnjice, Kao u mnogim domenama socijalističke nadgradnje, taka nam je i u dramaturgiji suđeno da danas demo pioniri. Treba ovo »današ« na: glasiti, jer je do pred. jedan decer sovjetska dramaturgija ,osobito u tičko-teoretskim raspravama, bila sta revolucionarna, Praksa, naž: nije uvijak slijedila teariju. Napu ši pokušaje Trenjeva, Ivanova ćeg decenija ovog stoljeća, dramaturgija · poslednjeg „simplicirajući dramski materi bim crno-bijelim osvetljenjem, jući politički akluelnu ·feljton,,ne produbljujući” u šila se ne samo za &ve &avjefte „zorenja Maksima Gorkog, neg

strukcija

' zađovo:

___onoga, što glec

· rodnooslobodilačke borbe, kao-pkimje-

·sko ili dramsk va! pogornjeama, postoji pi VCO '8kom intenzitetu velika razlika. Raskorak stvarnosti i umjetnosti tipičan za

našu današnjicu najuočljiviji je i ma

"osjetljiviji u. domenama” RC (

i PONI sigurno: osnovne karakteris' specifično našeg dramafsko-revoluci

· narnog vremena još uvijek nisu po

le osnovne karakteristike maše no

dramske umjetnosti. I to unatoč avoj”

“psihološkoj razradi t.zv. bivših ljudi

bilo u tekstovima s tematikom iz Na-

(Nastavak na 4 strani)