Književne novine

NESTATI aa filmu, u N kome je »sve moguć~

no«, znači vratiti irealnom svijetu njegovu realnost, a da pritom ne nastupi paraliza mašte, apopleksija poezije. Zato što je savremenom filmskom gledaocu jasno da je na filmu »sve mogućno« — više ga uzbuđuje filmski realna irealnost nego »preslikani« faktografski izuzetak, ili proizvoljna nelogičnost, moguća samo na filmu. Šta odabrati iz života i u kakvom kontekstu to oda brano povezati — to je stvaralaštvo u filmu, pa ako u iom procesu pravljenja kinematografskog djela nedoslaje umjetnosti, još uvijek jak oslonac može da pruži čisti intelekt, u umjetnosti prezreni ratio. Poslije šest filmova (»Lažni car«, »Pesma sa kumbare«, »Solaja«, »Hahka«, »Putnici sa Splendida«, »Klisura«) jesenskozimske 1955/56 sezone, naš domaći problem igranog (»umjetničkog«) filma otkriva se sve više kao zabrinjavajuće nerješivo pitanje in{elektualnog nivoa stvaralaca ostvarenih djela. Provincijsko-teatarsko preistavljanje »Lažnog cara«, dramatur žšlto-režijske besmislice i diletantizmi »Pesme sa kumbare«, historijski falsifikati, izazvani spoljnim, nasilnim fabricizanjem fabule biograf skog filma »SŠolaja«, primitivna literarna podloga »Han ke«, imbecilnost »Putnika sa Splendida« i koprodukcioni kolaž folklornmo-etičkog gorštačkog „Balkana u susretu sa zapadnoevropskom civili-" zacijom (»Klisura«) — fo je na ogoljenu sadržinu sveden bilans jedne »plodne« naše filmske sezone.

Poslije kratkotrajne nade, pomućene upitnikom na kraju pitanja nalazimo li se mi to na početku preloma, nade koju su početkom prošle godine u nama izazvale »Djevojka j hrast«, »Tri priče« i norveško-jugoslovenski »Krvavi pute — od početka ovogodišnje jesensko-zimske sezone do danas upitnik se javljao sa svakim novim filmom, šest puta. Znakovi pitanja rastu...

NJIH nije oftklonila ni »Hanka« gdje je sve zanatski ratio, gdje nam je Slavko Vorkapić čistom gramatikom filmskog jezika

ispričao jednu staromodnu, romantičnu, melodramsku

fabulu, koja nas nije uzbudila. Divili smo se njegovoj majstors.-oj montaži, kompoziciji njegovog kadra, stan dardno-bezgrješnoj fotografiji (snimatelji Miša Stojanović) i maksimalnoj jasnoći dramaturškog organizovanja materije — elementima koji su »Hanku« napravili (uz Čapove filmove) najpismenijim, a među »šalvarskim«, i najboljim djelom. Ali nas »Hanka« ponijela nije, zatrepetili nismo. Hanka (ma-– 'da ju je diletantski odigrala Vera Gregović koja je — za razliku od svoje ranije »Sofke — ovdje još i progovorila!) nije neinteresantan lik, Sejdo (glumački dobro iznesena uloga Jovana Miličevića) nije neinteresantan lik,

Becma iz

6 “ oDOJ sozornı:

»Lažni car«.,»Pesma sa kumbare«.

»Hankac«., »Solaja«, »Putnici sa

Splendida«. »Klisura«

Ajkuna (urođenim talentom Mire Stupice, ponešto stiliziranom gRkazališnom igrom, umjetnički uvjerljivo prikazana) nije neinteresantan lik — pa ipak, mašta nam je ostala imobilizirana gledajući njihove sudbine i odnose. Vorkapićevi pokušaji da poet ske filmske metafore, tako uspješno primijenjene u njegovim kratkim filmovima »Pingalova pećina« i »Šuma šumori«, plasira u ovom igra nom filmu (motiv Hanke povjetarac, motiv Sejda handžar), ostali su nepodignuti, bez podteksta, obični realistički detalji: vjetrić koji myirsi kosu ili otkriva pokrov sa mrtve Hanke, odnosno go Sejdov handžar, samo jedan fizički predmet. Majstorstvo Slavka Vorkapića izrazilo se u odlično mon-

ftrova« (?), Marije Šenauex i Salka Repaka nije, nažalost, mogla da ukloni neugodno osjećanje da smo još jedanput postali plijen njemačkom koproducentu fako privlačne »balkanske« »egzotike«, koja je— na svu sreću — u filmu tako uopčena i neodredeno locirana te će naš gledalac, vjerovatno, biti oslobođen uliska da se pod njom podrazumijeva baš nje gova zemlja.

Ova sezona donijela nam je i reprizu »Ufusova« »Dva

zrna grožđa«: »Puinici sa Splendida« Milenka Štrpca. Zapravo, tek sad, poslije

»Splendida«, imamo dva zrna grožđa na broju. Raspravljafi ozbiljno o toj obespamećenoj, konfuznoj Tabuli (u kojoj, između ostalog, naši primorski ljudi upotreblja-

Vicko RASPOR

firanim scenama fučnjava, kao i u namjerno dugom zadržavanju na kafanskim vra tima koja Sejdo za sobom zatvara, što je vizuelnim jezikom jasno govorilo da je zauvijek olišao iz razvralnog Ajkuninog svijeta. Do maksimuma dramaturški pla sirana i iskorišćena senfimentalna melodija sevdalinke imala bi više emocionalnog efekta da svi drugi odnosi među dramskim likovima nisu bili tako uprošćeno literarno postavljeni; u sva-– kom slučaju unošenje te pjesme poučan je primjer kako se naš folklor može nenametljivo i dramaturški opravdano da plasira u filmu. Pa ako nas i nije uzbudila, »Hanka« majstora filmskog zanata Vorkapića praktičan je primjer primjene onoE principa kog je on zastupao teoretski: krajnja profesionalna savjesnost i zanatska preciznost na radu. T—- to:je jedan od najvažnijih filmskih rezultata ove Sezone. Poslije njegovog dolaska u našu zemlju i njegovog prak tičkog rada u jugoslovenskom filmu, nijedan od naših filmskih režisera nema više prava da se na području filmskog zanata ispričava mladošću naše kinematografije i neiskustvom jedne nove proizvodnje.

Među rediteljima igranog filma koji su se javili u ovoj sežoni lo je„— izgleda shvatio samo Boško Kosanović u koprodukcionoj »Klisuri« (»Die Frau des Hohwaldjaegers«). Ta nesrećna, tipično koprodukciona mezalijansa »orijentalnog« Balkana i Zapadne Evrope, jedna stripovski primitivna fabula — u užem zanatskom smislu (ako apstrahiramo mjestimično spor ritam) najbliža je Vorkapiću i Čapu, tj. pro-

· fesionalnoj zanatskoj pisme-

nosti u užem smislu ?iječi. Dobra filmska sluma Katarine Majberg, Rolfa Vanke, Ilije Džuvalekovskog — »Pe

vaju izraze kao što su »dž akovi«, »šporet« »gdje bješe ono zvono?«, ili »k o liko juče reče da ćeš robu na barke...« itsl.!), o još konfuznijoj režiji i potpuno neznalačkoj montaži u kojima su se svi »likovi« slijepili u jednu bezličnu »dra-

mu« — značilo bi ozbiljnu filmsku kritiku degradirati

na nivo umjetničkog savjeta >Ufusa«.

RI historijska filma,

od kojih jedan biografsko-historijski (»Šolaja«), pretstavljaju pokušaj osvajanja novih područja u našem filmu. Nažalost, sva tri pate od takvih početničkih grešaka u scenariju ili u režiji, ili i u jednom i u drugom, da se — u vezi s njima — teško. može govoriti o raz micanju granica našeg igranog filma. »Lažni car« (po scenariju Ratka Đurovića, u režiji Velje Stojanovića) previše je kronika kao scenario, a premalo inventivan u režiji da njegove osnovne slabosti (mozaični tok pričanja fabule, režija koja se svela na golo »slikanje« te fabule, diletantska gluma u kojoj ni toliko isticana kreacija Raše Plaovića nije otišla dalje od dobrog kazališta) ne bi dominirale nad nekim srećnije ostvarenim, lirskim, detaljima filma. »Pe-

sma sa Rkumbare« Radoša Novakovića, historijski zabavni film u kome se — Za

razliku od »Krvavog puta« — Kore Bergstrem doista može da prećuti kao koautor, nije odmakla dalje od svih preihodnih filmova koje je R. Novaković režirao sam. Sa masom nelogičnosti u slikanju fabule (mada je od svih pretenzija rediteljevih ostala samo ta: da »naslika« scenario!), s vidljivim diletantizmom u montaži i tek sa nešto više uspjeha u glumi (Vasa Pantelić, Mirko Milisavljević, Severin Bijelić, Milena Dapčević, Bran

Ulusovog“ filma „Zenica“ (režija; J, Živanović i M. Stefanović)

! |]

ko Pleša. Stojan ! Aranđelović) — »Pesma sa kumbare« ostala je bez osnovnog rezona jednog historijskog zabav nog filma: bez sugestivnijeg spektakla i bez lirskih ljubavnih partija,

»Šolaja« u režiji Vojislava Nanovića pati podjednako i od falsifikovanja historijskih činjenica (historijsko-biograf ski film!) u scenariju (M. 'Renovčević), kao i od naše »standardne« diletantske režije. Samo u jednoj sceni filma moglo se naslutiti da režija nije sasvim lišena smisla za efektno pričanje sadržaja: to je u onoj sceni kad Solaja uzima petokraku zvijezdu. Isto važi i za talentovanu, vanrednu filmsku kreakciju Pavla Vujsića. Ali, s druge strane, ispod našeg »standardnog« »nivoa« roežirane su kamerne scene u enterijerima (M. ŽivanovićRenata Ulmanski, Olivera Marković-Rade Marković,” partijski sastanak). Zahvaljujući potpunom nepoznavanju osnovnih zakona mon taže, reditelj nas je stalno prisiljavao da gledamo kako partizani pucaju u partizane, tj. u sebe same, čim otpočne bitka u filmu. Očito je da to režiser nije htio — ali, sredstvima vizuelnog kazivanja, to je rečeno, a na autoru filma je da nauči zakone Vvizuelne umjetnosti kad se već njom „profesionalno bavi. Smrt heroja je uvijek u filmovima takvog žanra bila predmet „posebne rediteljeve pažnje. U »ČCapajevu« ona je spremana od prvih njegovih riječi u filmu: »Stoj, kuda?«, do posljednjih: »Vrjoš, ne vazmjoš!« (»Lažeš, nećeš zau zeti!«). Potpuno odgovarajući koncepciji lika, koja se razvijala u.toku cijelog filma, Pančo Vila umire pitaiući. novinara Džona (Rida): »Džone, brzo. koje su bile posljednje riječi Panča Vile?«. ŠSolaja u filmu pogiba tako da cijev njegoVog puškomitraljeza (krupno snimljeno, dakle naglašeno!) pa li rafal u zemlju, u našu zemlju. Može li to biti poetski simbol smrti heroja? Vidio sam u jednom američkom ratnom filmu isti završetak, samo sa tom razlikom što je američki junak umirao pucajući u japansku zemlju!

Poslije kratkotrajne, varljive, nade da smo prebrodili krizu --— danas opet postajemo skromni: kao putniei balona koji nikako ne može da uzleti, spremni smo danas da se u domaćem filmu oslobodimo i balasta

umjetnosti. Nije previše ako od stvaralaca domaćeg igranog filma sada tražimo samo ovo: da ne vrijeđaju intelektualni nivo gledalaca.

A OVOGODIŠNJI Međunarodni filmski feslival u Kanu konkurisalo je pet preduzeća sa kratko-

metražnim filmovima.

»T'riglav-film« ponudio

je »Ples vještica«, film-balet po muzici Blaža Arniča

(scenario i

režija Milana Kumara):

»Bosna-film« —

»Priču o jezeru« u režiji Gojka Šipovca:; »Sludio-film« (Sarajevo) — »Nemir divljine« u režiji Žiže Ristića; »Jadran-film« — »Crne vode« u režiji Rudolfa Srem-

ca i »Umetnički studio«

(Beograd) — »Svedočćansiva

o Tesli« u režiji Vladimira Pogačića. Festivalska komisija odabrala je ova dva posljednja.

Možda će interesovanje (atomske) festivalske publike za dobro realiziran film o Nikoli Tesli umanjiti sama

činjenica što s

radi o «velikom naučniku i pronala-

začu sa područja — elektriciteta. Apstrahiramo li taj momenat, sve ostalo govori u prilog izboru. Složeni,e stoji stvar sa »Crnim vodama« Rudolfa Sremca: film nejasne režijske koncepcije, odlične fotografije (Fra-

no Vodopivec),

neadekvatnog,

(Dragutin Tadijanović) i

ultrapoetskog teksta odlično suwimljenih šumova

(ing. Albert Pregernik) — dovešće u nedoumicu gledaoce svojom odlično pogođenom almosferom koja je, nažalost, sama sebi svrhom. Verzija koja je pravljena specijalno za Festival u Kanu wnekoliko je prepravljena: ostavljen je samo najnužniji, opisni, tekst na

početku filma.

du i O 1

a

VOSTRUKI dobitnik nagrada mprošlogodišnjih lestivala u Puli i Sarajevu (za film »Jedan dam u Rijeci«), Ante Babaja po-

kušao je da po djstoimenoj noveli Vjekoslava _ Kaleba napravi poetski Kratkometražni film »Ogledalo«. Ve-

lika smjelost sa kojom je reditelj ušao u realizaciju jedne izrazito literarmo-postske materije sama po sebi pretstavlja podvig jer su uspjele partije filma otkrile potencijalne sposobnosti autora. Ali, s druge st.ane, one su još više razotkrile otvoreno pitanje: kako adeTvatno ftransponirati umjetničku vrijednost pisane riječi, kako književne vrijednosti jednog filmskog manuskripta preobraziti u adekvatne filmsko poetske valere? Babaja je imao snage da dođe do pola puta: »nijemi« (praćen samo muzikom) početak filma, kao i sve partije filma gdje je poezija sadržana samo u podtekstu (odnos djevojčicašegri) pretstavljaju put ka vasplitanju log osnovnog čvora maše filmske umjelinosti. Veći dio ostalih partija naročito scene sa

filma, a

dijalozima. vuku u HMipično naš antiumjemički metod

»ilustriranja« poezije. U svakom slučaju, bar djelimično. Babaja je došao na trag onog što je bitno u odnosu literarna mpoezijacadekvatna filmska poezija i to naslućemo realizirao s uspjehom u izvjesnim partijama »Ogledala«, IRSKI štimung jedne

lužne uspomene ma pale braniče građa koji živi i razvija se. Uzbuditi gledaoca jednom šetnjom kamene po nijemim nadgrobnim plo čama, učiniti da fi, jednolični, blokovi kamena s oskudnim pbodacima—RbĐProgoVore, evociraju uspomene, ponesu uvelo lišće bivših juriša, a zavjesa od tila da sa otvorenih prozora oslobodiocima mašu kao rukama—sve su to elemenfi na kojima se izgradila suptilna lirska evokacija jednog prošlog vremena, čiji dah, ne govoreći ništa Ofvoreno, decidirano i zauvijek fiksirano, struji sa bioskopskoe platna kad se na njemu proicira ovaj film. Ovo je prvi put da je Žika Čukulić uzeo jednu izrazito lirsku temu, u kojoj scena-

FIMOVUI (0010 MILI •*

rija nema niti može biti: sav u senzibilitetu kamere, u Osjećanju malerije, »viđene« kroz MWameru, ovaj kratki film satkan je od čistog Vizuelnog »sadržaja« koji se građi iz kadra u kadar, specifičnom težinom samog kadva. Treba posebno istaći, upored s mrežijom, odličan rad snimatelja Josipa Novaka.

Pilm je, sasvim oprsvdđano, »Avala« nagradila kao najbolji Tilm svoje produkcije u prošloj godini.

e o a a a»

Goranka Vrus u sceni fTilmw „Opsad Zija: Branko

Jedmi Be Mar,janovij Zvonimir Berba.

scenario: Nikola '"nanhofer | nolar., Snimafyj. "Tunbhofer, BON, Zdravko Gmajno

Wović, slavko Nikola graf:

muzika: Milo Ćipra. U W mu igraju: „Juric: Dial vić, Goranka Vrus, Bo Buzančić, Viktor Bek, |1 vyenka Benković, Mato M. gović, Pero Budak, Ivo ši. bić, Jan Sid. „Opsada“ | film sa temom iz NOB, m, sto radnje: Zagreb i 0ol lina. Premijera se očekuj u aprilu o. PB. Oe.

— „Jadran-film'.

„KOMERIIJALMO”, „HULMNKO” I „KAMATNKO”

(Nastavak sa devete strane)

i ti likovi i mjihove radnje, a nekiput i veću, kao na pr. u zamišljenoj buri i brodolomu maya počelku »Mletačkog trgovca«). Totalni estelski efekat i kvalitet takvog filma sudio bi se bo MWvalitetu unutrašnjih, implicitnih (sensoricmotomih) i duševnih pokreta i ritmova kojo sensibilan' gledalac u ebi oseća kad reagira na takav film.

Nijedan kasniji film mne zadovoljava ove zahteve ı u tom smislu mnije umetnički film. A pošto je jedan takav današnji film napravljen s namerom da zabavlja ili potresa publiku pomoću navedenih pozajmljenih sred stava i efekata, ja ga nazivam komercijalnim. Toj ka-_ tegoriji komercijalnog filma pripada i »Hanka«. Naravno, ima boljih i lošijih komercijalnih filmova, ali to je drugo pitanje, Ostavljam drugima da sude Kkoliko »Hanka«, po zabavno-potresnim kvalitetima ili po nekim drugim vanfilmskim merilima. zaostaje iza ostalih (komercijalnih) filmova.

ANAŠNJI je film me-

šovit kao što je opera mešovita; ali obera je daleko više muzikalna nego što je film filmski.

CRNO - BELI KOMVIRINT /ARI

NA SJEDNICI od.- bora za organizivranje festivala u Puli koja je prije izvjesnog Vte mena, održana u Zagrebu, preistavnik Saveza filmskih radnika Jugoslavije Živorad Mitrović odlučno je istupio protiv postojanja žirija kritike na Festivalu, zaoštravajući pilanje: O je lane dozvolio da, prilikom proglašavanja nagrada, pretstavnik ži rija kritike naslupi zajedno sa prefstavnikom zvaničnog žirija. Po iz.javi Ž. Mitrovića, na Ovogodišnjem festivalu u Puli to više ne bi smJelo da se dogodi: neka kritičari sjede gdje boće, u kavani naprimJe?”, i neka donose odluke kakve hoće — ali to ne smije da ima bilo kakve veze sa zvaničnim Dprogramom Festivala!

Čudno je da među svim članovima festi-

valskog odbora, koji nisu filmski umjetnici, upravo preistavnik filmskih umjetnika diže glas proliv filmske kritike.

;:GBrrgai# 94240"

Da li ga je Uprava Saveza, filmskih radnika ovlastila da zauzme takav slav? Nikada dosada pred članstvom Saveza nije doD nesena odluka da ozbili nu filmsku kritiku trčba sprečavati da seč afirmira „na jednoj 1t”khvoj filmskoj manifestaciji kao što je jugoslovenski filmski feslival. Prema tome ostaje otvoreno pilanje: kako je Ž. Mitrović, koji „je u festivalski odbor došao kao pretstav nik Saveza filmskih radnika, Smio da iznese svoj lični stav koristeći se autloritetom Saveza?

Bilo bi sasvim razumljivo da je ma ko, pa i Ž. Mitrović, iznio konRkretne primjedbe na rad prošlogodišnjeg žirija kritike. Kao i svaki drugi, ni taj žiri nije pretendirao na apsolutnu tačnost svojih odluka, ali je činjenica da je on, u manjoj mjeri od zvaničnog Žirija, kOoristio diskreciono pravo

svakog takvog foruma: žiri kritike prošle godine u Puli dao je za svaku svoju odluku i propralno obrazloženieč, što zvanični Žiri nije učinio. Ali Ž. Mitrović nije ni stavljao Kkonkreilne primjedbe my rad prošlogodišnjeg Žirija kritike, već Je stvar poslavio »principijelno«: napolje sa filmskom kri tikom u okviru Festivala u principu!

To nije prvi slučaj da autori slabih igranih fil mova pokušavaju da dezavuiraju filmsku Kritiku, naročito njen ozbiljniji dio. Svojevremeno je i Vjeko Afrić pokušao da, unaprijed, prije prikazivanja »MHoja Lera« Sslvori jaz izmedu filmske publike koja će

— tobože — njegov film prigrliti i kritike Kkoia će — tobože — nastojati da je od toga odvrafi! Slične pojave izbijale su više puta, a po pravilu je posrijedi uvijek bila uvrijedena sujeta auio-

ra loših djela. Posliic javnih istupa autora »Jezera«, »U oluji« i

»Hoja Lera« protiv film ske Kritike sad se, konačno, javio i autor »Bšalona dr. M«. Zakoni selekcije, kao što vidimo, djeluju ipak i u našem filmskom Životu, između ostalog za hvaljujući * alltivnosii filmske kritike, Festivalski odbor može, naravno, da donese odluku kakvu god žŽeli, Ali isto tako i filmski kritićari mogu da donesu svoj sud o njegovoj odluci i da svoj stav javno brane. U sva kom slučaju, iako nemaju svoju profesionalnu organizaciju saveznih razmjera, oni su već preduzeli mjere da — bez obzira na MFestival u Puli — osiguraju filmskoj kritici onakvu društvenu manifestaciJu kakva je svim ostlalim „granama filmske alttivnosti već zagarantirana, &oWpulskim “festiralom. ? V..R.

Kako ja vidim tu Sslw postoje dva puta prema |B pravim filmovima budućn sti: svesno savlađivali sad otkrivene filmske p cipe i isključivo jim stvarati, kao što, ! Mur svesno izrađuje. 'SVD skulpture prema lastiča principima koje je ih| i savladao; ili polaganij vprirodno — kroz Zam al kao što su se u prošlostih metnosti razvijale pre ne što su postale svesne da umetnosti. (Prvi metod ptrt postavlja i potpuno pozm vanje zanata).

» ZANAT“. eto još jedi

reči koju sam mno pĐuta upotrebio u svojim | javama — često metačno cilj ranim, uzgred budi reč". — i sad vidim da se fa n u javnosti razmeće vrlo sto sa prizvukom omaloVi žavanja. Sadržaj te reči tretiram s poštovanjem i} leo bih da mu se povr dostojanstvo, savest i ljub! koje mu pripadaju. Ne tre

zaboraviti da su u prošli sti umefnici. kao naprini

slikari fresaka u našim sl dnjovekovnim crkvama, } li pre svega zanatlije. ki su po porudžbini de'kor:is te zgrade za publiku. x sakupliala. +

se u njima metnost. ·kao što ie ranl| pomenuto, probija se Kkt

zanat ako je zana{lija--0 rovit.

Prof. Slavko Vorka}

KNJIŽEVNE NOVINB

List za književnost, umoetnost i kulturu | Direktor: TANASIJE MLADENOVI Odgovorni RISTO

urednik:

'"TOŠOVIĆ |

Redakcioni oedbo”: Bihalji Merin, Duša iadomir Konstanfi Tanasije Mlađenovil, Miodrag ~ Pavlović, VićkM Raspor, Risto Tošović, |

Dragoslav Adamović

Oto

Matić,

Tehničko-umetnička opreni Dragomir Dimitrwmjević List izdaje mnevinsko-izdW vačko preduzeće „Kjiževi novine“. REDA KGIJA Trancuska 7, telefon 21-00

Ček. račun 1097-9208 A MINISTPRACIJA: Beograi Vlaikovićeva 8. tejlefoh

23-673. čekovni račun

102–"-86 Cena pojledinom broju Dil\ 30. Godišnja pretplata Di

600, za

polugodišnja Din inostranstvo dvostruki)

svake: drugi

nedelje,

List izlazi

vraćaji|

Rukopisi ne ački|

štampa Novinskc-izdav' preduzeće „BORBA“, građ, Dečanska di

se